KUZEYDOĞU ANADOLU'DA ÖNEMLİ BİR YERLEŞME-DANAMAYALI YERLEŞMESİ

Yıl 2020, Sayı: 2020 Sonbahar Özel Sayı I/I, 64 - 76, 23.10.2020

Ayşe Nur Morkoç

Öz

Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan Kars ili, tarihin en eski dönemlerinden itibaren insanoğlu tarafından yerleşim yeri olarak tercih edilmiş ve birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Bölgenin akarsu potansiyeli bakımından zengin olması, önemli yol ağlarının kesişim noktasında bulunması, verimli tarım arazilerine sahip olması ve yaylalarında yapılan hayvancılık faaliyetleri yerleşim görmesine neden olan önemli coğrafi özelliklerdir. Kars ve çevresinde en erken yaşam izleri Paleolitik Çağ’da görülmüştür. Geç Kalkolitik Çağ’dan itibaren görülmeye başlayan yerleşim merkezleri, İlk Tunç Çağı ile birlikte artmaya başlamış ve bu yerleşim yoğunluğu Urartu Devleti’nin bölgedeki etkisinin artması ile birlikte devam etmiştir.

Bölgede gerçekleştirdiğimiz yüzey araştırmalarında önemli tarihi ve arkeolojik merkezler tespit edilmiştir. Kars’ta tespit ettiğimiz Danamayalı Yerleşmesi de Geç Kalkolitik Çağ ile birlikte yerleşimin başladığı ve zamanla yerleşme yoğunluğunun arttığı bir merkezdir. Bu çalışmada Danamayalı Yerleşmesi hem konumu hem de keramik özellikleri ile değerlendirerek, merkezin Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi Eski Çağ tarihindeki önemi aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kuzeydoğu Anadolu, Kars, Karaz Kültürü, Diauehi, Urartu

AN IMPORTANT CENTER IN NORTHEAST ANATOLIA: DANAMAYALI

Öz

Kars Province, located in the Northeastern Anatolia Region, has been preferred as a settlement by humankind since the earliest ages in history and has been the home of many civilizations. The region’s wealth of river potential, its location at the intersection of important road networks, its fertile agricultural lands and animal husbandry activities in its plateaus are the leading geographical features providing settlement. The earliest evidence of life in Kars and its surrounding dates back to the Paleolithic Age. The settlements, which began establishing in the Late Chalcolithic Age, started to grow in the Early Bronze Age and the population density continued to expand with the domineering influence exerted by the Urartu Kingdom in the region.

Significant historical and archaeological centers have been identified during the surface surveys we conducted in the region.The Danamayalı Settlement we determined in Kars is also a spot where settlement began with the Late Chalcolithic Age and the population density grew as time proceeded. This study deals with the importance of the Danamayalı settlement in the Northeastern Anatolia Region in the Ancient Age by evaluating both its location and its ceramic properties.

Anahtar Kelimeler

northeast anatolia, kars, karaz culture, diauehi, urartian, ceramic

Kaynakça

• Amiran, R. (1952). “Connections Between Anatolia and Paletsine in the EBA”. Israel Exploration Journal, 2, 89-103.
• Atalay, İ.- Mortan, K. (2011). Türkiye Bölgesel Coğrafyası. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Badalyan, R. S. (2014). “New Data on The Periodization and Chronology of The Kura-Araxes Culture in Armenia”. Paléorient, 40, 71-92.
• Baybutyan, E. A. (1937) “Problema Krashennoy Keramiki v Armenii”. Vestnik Instituta Istorii I Literatury AN Arm SSR, 268-308.
• Bayburtyan E. (1967). Ein Kultherd aus den Grabungen der Siedlung Schengavit”. Vestnik Drevnej Istorii, 4, 255-259.
• Belli, O. (2007). Tarih Boyunca Van. İstanbul: Fener Lokantası Turizm Denizcilik.
• Bingöl, A. (2003). En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Kars ve Çevresi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bingöl, A. (2011). “Kars ve Çevresinde Demir Çağı Yerleşmeleri”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8, 20-40.
• Bingöl, A. (2016). “Kars ve Çevresinde Karaz Yerleşmeleri”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 487-502.
• Bingöl, A- Karageçi, M. (2017). “2015 Yılı Kars-Iğdır İlleri Yüzey Araştırmaları”. 34. AST/1, 265-280.
• Bingöl, A- Karageçi, M. (2018). “Kars-Iğdır İlleri Yüzey Araştırması 2016”. 35. AST/1, 27-40.
• Bittel, K. (1945). Önasya Tarih Öncesi Çağlar: Mısır, Filistin, Suriye. İstanbul: Horoz Basımevi.
• Braidwood, R.J. (1937). Mounds in the Plain of Antioch: an Archeological Survey. Chicago: The University of Chicago Press.
• Burney, C. A. (1958). “Eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronze Age”. AS, 8, 157-209.
• Burney, C. A. (1977). From Village to Empire: An Introduction Near Eastern Archaeology. Oxford: Phaidon.
• Ceylan, A. (2001a). Sarıkamış Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ceylan, A. (2001b). “Erzurum Ovası’nda Önemli Bir Merkez: Cinis Höyük”. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bilimleri Araştırma Dergisi, 26, 29-41.
• Ceylan, A. (2002). “Yazılıtaş-Horasan”. Çağlayan Aras, 1(1), 14-15.
• Ceylan, A. (2005). “2003 Yılı Erzincan, Erzurum, Kars ve Iğdır İlleri Yüzey Araştırması”. 22. AST/2, 189-200.
• Ceylan, A. (2008). Doğu Anadolu Araştırmaları, Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır (1998-2008). Erzurum: Güneş Vakfı Yayınları.
• Ceylan, A. (2015). Doğu Anadolu Araştırmaları II (Erzurum-Erzincan-Kars-Iğdır). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A. (2017). “Yeni Bulgular Işığında Kuzeydoğu Anadolu’da Diauehi Krallığı ve Urartular”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 517-568.
• Ceylan, A.-Günaşdı, Y. (2017). “Erzurum ve Çevresindeki Urartu Yazıtlarının Tarihi Açıdan Değerlendirilmesi”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, IV/XIII, 313-350.
• Ceylan, A.- Ceylan, N. (2018). Doğunun Sönmeyen Yıldızı Akçakale ve Çıldır Araştırmaları, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A.- Kalmış, G. (2019). “Sürmeli Çukuru’nda Önemli Bir Merkez; Suveren Kalesi ve Yerleşmeleri”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 619-634.
• Ceylan, A.-Bingöl A.-Karageçi M. (2018). Eskiçağ’da Kars Kaleleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ceylan, A.-Özgül, O.-Kalmış, G. (2019). “Karaz Kültürü’nün Kahramanmaraş ve Çevresindeki Yansımaları”. Uluslararası Antikçağ Döneminde Maraş Sempozyumu 17-18 Kasım 2017. Kahramanmaraş, 26-52.
• Ceylan, N. (2015). Kuzeybatı İran’da Urartu Yerleşmeleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Chubinishvili, T. (1963). Amiranis Gora. Tbilisi: Sabkhota Sakartvelo.
• Çalbay, E. (2019). Yüzey Araştırmaları Işığında Kars ve Çevresindeki Seramiklerin Değerlendirmeleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Džaparidze, O. M. (1964). “The Culture of Early Agrucultural Tribes in the Territory of Georgia”. VII. International Congress of Anthropological and Ethnological Sciences, Moscow, 2-9.
• Dyson, R. H. (1968). “The Archaeological Evidence of the Second Millenium B.C. on the Persian Plateu”. CAH, 2, Chambridge, 14-16.
• Ertem, H. (1979). “Korucutepe Kazısı-1973”. Keban Projesi 1973 Çalış-maları, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, 33-36.
• Gogochuri, G.-Orjonikidze, A. (2010). “The Kura-Araxes Culture Settlement and Cemetery at Tiselis Seri”. In Rescue Archaeology in Georgia: the Baku-Tbilisi-Ceyhan and South Caucasian Pipelines, Tbilisi: Georgian National Museum, 119-132.
• Günaşdı, Y.-Karageçi, M. (2019). “Erzurum’da Önemli Bir Urartu Kalesi: Harami Kale”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 649-667.
• Greenberg, R.-Shimelmitz, R. vd. (2014). “New Evidence for the Anatolian Origins of ‘Khirbet Kerak Ware people’ at Tel Bet Yerah (Israel), ca 2800 BC.”. Paléorient, 40/2, 183-201.
• Haines, R. C. (1971). Excavations in the Plain of Antioch II: The Structural Remains of the Later Phases: Chatal Hüyük, Tell Al-Judaidah, and Tell Tayinat. Chicago: University of Chicago Press.
• Harrison, T. P. (2012). “Tell Tayinat, Kapının Bekçisi”. Aktüel Arkeoloji Dergisi, 26, 72-74.
• Hood, S. (1951). “Excavations at Tabara el Akrad 1948 1949”. Anatolian Studies, 1, 113-47.
• Karageçi, M. (2014). “Arpaçay Havzası’nda Tunç Çağı Yerleşmeleri”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14, 77-95.
• Karageçi, M. (2015). Arpaçay Havzası’nda Tarihi ve Arkeolojik Araştırmalar. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karageçi, M. (2016). “Borluk Vadisi Erken Demir Çağı Mezarı”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ek S. 1, 253-265.
• Karpuz, H. (1977). “Çamuşlu’da Yontma Taş Çağı Kaya Resimleri”. Tübitak Bilim ve Teknik, 10/(212), 1-6.
• Kalmış, G. (2019). “ Erzurum’da Önemli Bir Tunç Çağı Merkezi: Aşkale Höyük”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 6/4, 2028-2053.
• Kalmış, G. (2020a). “Kuzeydoğu Anadolu Bölgesinde Tespit Edilen Köroğlu Kaleleri”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, XV/I, 155-169.
• Kalmış, G. (2020b). “ Yeni Veriler Işığında Ardahan İlinin Eskiçağ Tarihi”. G. Kalmış-İ. Kalaycı (Ed.) Türk Kültürüne Hizmet: Öğr. Gör. Sadiddin Öztürk’e Armağan. Ankara: Gazi Kitabevi, 81-110.
• Kikvidze, J. A. (1972). Rannebronzovoe Poselenie Khizanaant Gora. Tbilisi: Mec’niereba.
• Khanzadyan, E. V. (1969). Rannebronzovoe Poselenie Bliz s. Arevik. Moskva: Izd-vo Akademii nauk SSSR.
• Koşay, H. Z. (1976). Keban Projesi Pulur Kazısı / Keban Project Pulur Exca¬vations 1968-1970. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları.
• Kozbe, G.-Ceylan A. vd. (2008), Türkiye Arkeolojik Yerleşmeleri-6 Demir Çağları 1-2. İstanbul.
• Kökten, İ. K. (1943a). “Kars’ın Tarihöncesi Hakkında İlk Kısa Rapor”. Belleten, 7(27), 601-613.
• Kökten, İ. K. (1943b). “Doğu Anadolu Kars Bölgesinin Tarihöncesi Araştırmalarına Dair İlk Not”. DTCFD, 1(2), 119-121.
• Kökten, İ. K. (1947). “1945 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları”. Belleten, 11(43), 431-472.
• Kökten, İ. K. (1948a). “Anadolu’da Prehistorik Yerleşme Yerleri ve 1944-1948 Yıllarında Yapılan Tarih Öncesi Araştırmaları”, Türk Tarih Kongresi IV, Ankara, 195-209.
• Kökten, İ. K. (1948b). “Kars’ın Tarih Öncesi”, Türk Tarih Kongresi III, Ankara, 194-204.
• Kökten, İ. K. (1970). “Yazılıkaya’da ve Kurbanağa Mağarasında (Kars Çamuşlu) Yeni Bulunan Dip Tarih Resimleri”. Karseli, 6(69), 2-16.
• König, F. W. (1955). Handbuch Der Chaldischen Inschriften. Graz: Selbstverl. d. Verlegers.
• Krupnov, F. I. (1964). “The Most Archaic Culture of the Caucasus and the Caucasian Community”. Soviet Anthropology and Archaeology, 3, 31-42.
• Lang, D. M. (1970). Armenia. London: Allen & Unwin.
• Lloyd, S. (1956). Early Anatolia. Hamondsworth: Pelican.
• Luckenbill, D. D. (1926-1927). Ancient Records of Assyria and Babylonia I-II, Chicago.
• Marr, N. Y. (1921). “Ani, la ville arménienne en ruines d’après les Fouilles de 1892-1893, et de 1904-1917,” Revue des Études Arméniennes 1, 395-410.
• Marro, C.-Bakhshaliyev, V. (2009). “2009 Excavations at Ovçular Tepesi (Nakhchivan, Azerbaijan). First Preliminary Report: The 2006-2008 Seasons”. Anatolia Antiqua XVII, 31-87.
• Marro, C.-Bakhshaliyev, V.- S. Asurov. (2011). “Excavations at Ovçular Tepesi (Nakhchivan, Azerbaijan). Second Preliminary Report: The 2009-2010 Seasons”. Anatolia Antiqua, 19, 53-100.
• Maisler, B.-Stekelis M. (1952). “The Excavations at BethYerah (Khirbet el-Kerak) 1944–1946”. Israel Exploration Journal, 2, 165-173.
• Melikişvili, A. G. (1960). Urartskie Klinoobraznye Nadpisi. Moskow: Izdatel’stvo Akademii Nauk.
• Mellaart, J. (1958). “The End of the Early Bronze Age in Anatolia and Aegean”. AJA, 62, 9-33.
• Morkoç, N. A. (2020). “Urartu Devleti’nde Kralların Propaganda Araçlarından Biri: Yazıtlar”. Türk Kültürüne Hizmet: Öğr. Gör. Sadiddin Öztürk’e Armağan, Ankara: Gazi Kitabevi, 111-138.
• Özgül, O. (2016). “Erzurum’da Stratejik Bir Urartu Kalesi: Tepeköy (Pir Ali Baba)”. Tüba-Ar 19, 137-157.
• Özgül, O.-Üngör, İ. (2016). Erikua’da Stratejik Bir Urartu Merkezi: Kasımıntığı Kalesi. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 225-240.
• Pamir, H. (2009). Alalakh’dan Antiokheiya’ya Hatay’da Kentleşme Süreci”. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12/6, 258-288.
• Payne, M. (2006). Urartu Çiviyazılı Belgeler Kataloğu. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Pehlivan, M. (1984). En Eski Çağlardan Urartu’nun Yıkılışına Kadar Erzurum ve Çevresi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pınarcık, P. (2012). Urartu ve Assur Yazılı Kaynaklarına Göre Urartu Krallığı’nın Tarihi Coğrafyası. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Piotrovskii, B. B. (1962). “The Aeneolithic Culture of Trans-Caucasian in the Third Millennium B.C.”. VI. International Concress of Prehistori cand Proto historic Sciences, 360-366.
• Rova, E. (2014). “The Kura-Araxes Culture in the Shida Kartli Region of Georgia: An Overview”. Paléorient, 40, 47-69.
• Sagona, A. G. (1984). The Caucasian Region in the Early Bronze Age I-III. Bar International Series 214 (i). Oxford: BAR Publishing.
• Sagona, A. G. (2014). “Rethinking the Kura-Araxes Genesis”. Paléorient, 40, 23-46.
• Salvini, M. (2008). Corpus Dei Testi Uratei, Vol. I-II, (CTU I-II) Istituto dı Studi Civilta Dell’e Egeoe Del Vicino Oriente, Documenta Asiana, Roma.
• Selen, S. (1943). “Türkiye’nin Yol Sistemi”. TCD I-IV. Ankara. 352-371.
• Sevindi, C. (1999). Sarıkamış’ın Coğrafi Etütü. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Simonyan, H.-Rothman, M. (2015). “Regarding Ritual Behaviour at Shengavit”. Ancient Near Eastern Studies, 52, 1-45.
• Smogorzewska, A. (2004). “Andirons and their Role in Early Transcaucasian Culture”. Anatolica XXX, 151-177.
• Tarhan, M. T. (1982). Urartu Devletinin Kuruluş Evresi ve Kurucu Krallardan ‘Lutupri=Lapturi’ Hakkındaki Yeni Görüşler. Anadolu Araştırmaları, VIII, 69-114.
• Tarkan, T. (1974) .“Ana Çizgileriyle Doğu Anadolu Bölgesi”. 50. Yıl Armağanı Erzurum ve Çevresi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 7-22.
• Tuncel, M. (1991). “Aras”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 3, 332-335.
• Üngör, İ. (2018). “Urartu Devleti’nin Kuzey Bölgesinde Önemli bir Kale: Tuzla Kalesi”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, Prof. Dr. Hüseyin Sever Armağan Sayısı, 5/17, 93-129.
• Üngör, İ. (2019). “Kuzeydoğu Anadolu’da Önemli Bir Demir Çağı Merkezi: Polat Kalesi (Kars/Arpaçay)”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 24, 755-770.
• van Loon, M. N. (1971). “Korucutepe Kazısı 1969, Mimari ve Genel Buluntular”. ODTÜ Keban Projesi 1969 Çalışmaları, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, 47-68.
• van Loon, M. N.-Güterbock, H. G. (1972). “Korucutepe Kazısı; 1970”. ODTÜ Keban Projesi Çalışmaları, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, 79-81.
• Wright, G. E. (1937). The Pottery of Balestin from the Earliest Timer to the End of the Early Bronze Age. Bulletin of the American Schools of Oriental Research, New Haven.
• Yalçın, H. G. (2012). Die Karaz. İstanbul: Ege Yayınları.