MISIR HALKI ÜZERİNDE TÜRK HÂKİMİYETİ: 1250-1517 MEMLÛKLER DÖNEMİ

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 1, 80 - 89, 28.06.2023

Nihal Gezen

https://doi.org/10.48145/gopsbad.1242280

Öz

Ortaçağ Türk-İslam Devletleri içerisinde en güçlü ve nüfuzlu devletlerden birisini teşkil eden Memlûk Devleti, 1250-1517 yılları arasında Mısır ve Suriye’de hâkimiyet sürmüştür. Bu devlet, sahip olduğu bazı özellikleri sebebiyle Türk-İslam Devletleri’nden farklılık göstermektedir. Memlûk Devleti’ni, diğer devletlerden farklı kılan ve tarihlerini de bir bakıma ilgi çekici yapan sebepler ise; öncelikle onların, Sultanlık makamı gibi devletin üst düzey görevlerinde yer almalarından önceki süreç içerisinde, köle kimliğine sahip olmalarıdır. Ayrıca memlûk sisteminin en mütekâmil bir şekilde uygulandığı Memlûk Devleti’nde, saltanat için veraset sistemi yani saltanatın babadan oğula intikali anlayışı bulunmamaktaydı. Son olarak, askeri bir karaktere sahip olan Memlûk Devleti, etnik menşei, dil vs. her bakımdan kendilerinden farklı olan bir topluma, 267 sene hükmedip, esasında ait olmadıkları ancak hâkim oldukları sahaların sosyal, ekonomik ve kültürel bakımlardan gelişimine katkı sağlamışlardır. Biz bu çalışma ile Memlûklerin yöneticisi oldukları Mısır ve Suriye sahasında, yerli halk üzerinde nasıl hâkimiyet ve nüfuz sağladıklarını yöneten yönetilen ilişkisi bağlamında izah etmeye çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Memluk Devleti, Memlukler, Mısır Halkı, hakimiyet, itaat etmek

Kaynakça

• Abâdî, A. M. (1982), Kıyâm Devletu’l Memâlik el-Ulâ fî Mısır ve’ş Şam, Beyrut.
• Ahmet bin Fazlân. (2020), İbn Fazlân Seyahatnâmesi, (Çev: Ramazan Şeşen), Tarih Encümeni Yayınları, İstanbul.
• Âşûr, S. A. (1992), el-Mücteme el-Mısrî fî Asr Selâtin el-Memâlik. Kahire.
• Ayalon, D. (1989), “Memlûk Devletinde Kölelik Sistemi”, (Çev: Samira Kortantamer), Tarih İncelemeleri Dergisi, 1:4, 211-247.
• Ayaz, F. Y. (2007), “Türk Memlükler Döneminde Mısır Halkının Siyasî Olaylara Karşı Tutumu”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7:1, 45-94.
• Ayaz, F. Y. (2015), Memlükler (1250-1517), İsam Yayınları, Ankara.
• Baybars el-Mansurî. (2016), et-Tuhfetu’l- Mulûkiyye fi’d-Devleti’t-Turkiyye Türk Devleti Konusunda Sultanlara Armağan (1252- 1312), (Çev: Hüseyin Polat), Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Berkey, J. P. (2015), Ortaçağ Kahire’sinde Bilginin İntikali, Klasik, İstanbul.
• Budayev, N. M. (2019), Memluk Tarihinden Bir Yaprak Kim Bu Çerkesler, Selenge Yayınları, İstanbul.
• Ceylan, A. (2003), “İslam’da Siyasal İktidar (Velâyet-i Âmme)” Erzincan Binali Yıldırım Üni. Hukuk Fak. Dergisi, 1-2:VII, 89- 104.
• Çiçek, K. (2002), “İlk Müslüman Türk Devletlerinde Toplum ve Ekonomi”, Türkler Ansiklopedisi, 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 339-351.
• Demirci, J. (2003), “Cumhuriyet'in 80. Yılında Türkiye'de Memlûk-Kıpçak Türkçesi Çalışmaları”, Türkoloji Dergisi, 16:2, 53-64.
• el-Aynî, Bedreddin Mahmud b. Ahmed. (1992), Ikdu’l Cumân fî Tarihi Ehli’z-Zaman, 5, (Nşr: M. M. Emin), Kahire.
• el-Makrizî, Takıyuddin Ahmed b. Ali. (1997), İgâseti’l Ümme bi Keşfi’l Gumme, 1, (Thk: Kerem Hilmi Ferhat), Kahire.
• el-Makrizî, Takıyuddin Ahmed b. Ali. (1997), Kitabu’l-Mevâ’iz ve’l-İ’tibar bi-Zikri’l Hıtat ve’l-Âsâr, 1-2, (Thk: M. ZeynuhumM. eş-Şarkâvî), Kahire.
• Gezen, N. (2019), Memlûk Devleti, Delhi Türk Sultanlığı ve Türkiye Selçukluları’nda Saltanat Nâipliği, Hacettepe Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara.
• Gökbel, A. (2000), Kıpçak Türkleri, Ötüken, İstanbul.
• Hitti, P. (1980), Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, (Çev: S. Tuğ), Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• Hüseyin, Abdülmünim Muhammed Hamdi. (2000), Dirâsât fi Tarîhi’l-Eyyûbiyyîn ve’l Memâlik, İskenderiyye.
• İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed. (2000), Kitâbu’l İber ve Divânu’l Mübtede ve’l Haber fî Eyyâmi’l Arab ve’l Berber ve men Âsarahum min Zevi’s Sultâni’l-Ekber, Beyrut.
• İbn İyâs, Muhammed b. Ahmed. (1960), Bedâi’u’z-Zuhûr fî Vekâi’i’d-Duhûr, 1, (Nşr: Muhammed Mustafa Ziyade), Kahire.
• İbn Tağriberdî. (2013), En-Nücûmu’z-Zâhire (Parlayan Yıldızlar), (Çev: Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul.
• İbn Tağriberdî. Ebu’l Mehasin Cemaleddin Yusuf. (1988), ed-Delîlü’ş-Şâfi ale’l-Menhelü’s-Sâfî, (Nşr: Fehim M. Şeltût), Kahire.
• Kanat, C. (2007), “Memlûk Devleti’nde Eğlence Kültürü”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII:1, 53-62.
• Kanat, C. (2019), “Ketboğa”, TDVİA, Ek-2, Ankara, 47-49.
• Kapani, M. (2007), Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınları, Ankara.
• Kara, A. (2017), “Memlük Toplumu: Sosyal Yapı, Şehirler ve İktisadî Faaliyetleri Üzerine Bir Bakış”, Türk Tarihine Dair Yazılar II, (Ed: A. Demir-T. Kalkan-E. Erdoğan), Gece Kitaplığı, Ankara.
• Keleş, B. (2002), “Memlûkler Döneminde Sosyal Yapı”, Türkler Ansiklopedisi, 5, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 394-398.
• Kopraman, K. Y. (1991), “Bahriyye”, TDVİA, 4, 512.
• Kopraman, K. Y. (1992), “Memlûkler Döneminde Mısır’da Sosyal Hayat”, DGBİT, İstanbul.
• Kopraman, K. Y. (2005), Mısır Türk Sultanlığı (Memlûkler), Makaleler, (Yayına Haz: E. Semih Yalçın-Altan Çetin), Berikan Yayınevi, Ankara.
• Kortantamer, S. (1984), “Memlûklarda Devlet Yönetimi ve Bürokrasi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 2:1, 27-45.
• Kortantamer, S. (1988), “Memlûk Sultanlığında Devlet Yapısı”, Belleten, LII, 227-246.
• Kortantamer, S. (1993), Bahrî Memlûklar’da Üst Yönetim Mensupları ve Aralarındaki İlişkiler, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir.
• Kortantamer, S. (1999), Memlûklarda Türk Kültürü, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir.
• Kurat, A. N. (2002), IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kavimleri ve Devletleri. Murat Kitabevi Yayınları, Ankara.
• Mâcid, Abdulmun’im. (1979), Nüzumu Devleti Selâtîni’l-Memâlîk ve Rüsûmuhum fî Mısr, 1, Kahire.
• Makdîsî, Muhibbeddin Ebu Hamid (2019), Mısır’daki İslâm Devletleri ve Türk Memlüklerin Faziletleri, (Çev: R. Şeşen), Yeditepe Yayınevi, İstanbul.
• Sülükçü, Y. (2017), “Memlûkler Döneminde Mısırda Araplara Türkçe Öğretmek Amacıyla Yazılmış Türkçe Öğretimi Kitaplarının Karşılaştırmalı İncelemesi”, International Journal of Language Academ, 5:7, 423-436.
• Sümer, F. (1969), “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, I, Ankara 1969, 1-147.
• Şeşen, R. (1969), “Eski Araplara Göre Türkler”, Türkiyat Mecmuası, 15:7, 11-36.
• Takkuş, M. S. (2015), Tarihu’l Memalik fi Mısr ve’ş Şam, Darü’n-Nefais, Beyrut.
• Tekindağ, Ş. (1961), Berkuk Devrinde Memlûk Sultanlığı, İstanbul.
• Tekindağ, Ş. (1971), “Memlûk Sultanlığı Tarihine Toplu Bir Bakış”, Tarih Dergisi, 25, 1-38.
• Tomar, C. (2010), “Tabaka”, TDVİA, 39, 288.
• Yafiî, Abdullah b. Es’ad b. Ali b. Süleyman el-Yemanî el Mekkî, (1997), Mir’atu’l Cenan ve İbretu’l Yakzan fî Ma’rifeti havadisi’zZaman, 4, Beyrut.
• Yiğit, İ. (2019), Memlûkler 648-923/1250-1517, Kayıhan, İstanbul