NEVÂDİRÜ’Ş-ŞEBÂB’TA RENKLER

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 1, 30 - 42, 28.06.2023

Serpil Soydan

https://doi.org/10.48145/gopsbad.1248111

Öz

Toplumun geleneklerini, inançlarını, duygu ve düşüncelerini, yaşayışlarını gelecek kuşaklara aktaran en önemli unsur dildir. Toplumun sosyal ve kültürel yapısını ortaya koyan da dil malzemeleridir. Bu dil malzemelerinden biri de renk adlarıdır. Renk, insanın yaşamını güzelleştiren, onu daha cazip ve anlamlı hale getiren ögelerden biridir. Türk kültüründe renklerin önemi çok büyüktür. Sadece dış dünyanın ifade edilmesinde değil, kişilerin ruhsal durumlarının ifade edilmesinde de renklerden yararlanılmıştır. Bu konuda, Pınar Gümüşkaya Tarihî Türk Lehçelerinde Renk Adları (2015) adlı yüksek lisans tezinde tarihî Türk lehçelerindeki renk ad ve kavramlarını tarihî dönemler çerçevesinde toplu sözlük niteliğinde ortaya koymaya çalışmıştır. Bu tez çalışmasında Çağatay Türkçesi eserleri içinde Nevâyî’nin divanlarından Nevadirü’ş-Şebâb incelenmemiştir. Bu çalışmanın farkı ise, Nevadirü’ş-Şebâb’taki renk adlarının kavram alanlarını tespit edip örneklendirmektir. Çalışmayı sınırlandırabilmek için sadece temel renk adı olan sözcükler ele alınmıştır. Nevadirü’ş-şebâb’ta Ak / Beyaz; Kara / Siyeh; Gül Renk (Gül-Gûn, Gül-Reng); Kızıl; Sarı; Gök; Yaşıl; Yâkût; Lâle-Gûn olmak üzere dokuz renk tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Nevâdirü'ş-Şebâb, Çağatay Türkçesi, renkler, sarıg, yaşıl

COLORS IN NEVADİRÜ'Ş-ŞEBÂB

Öz

Language is the most important element that transfers the traditions, beliefs, feelings, thoughts and lives of the society to the next generations. It is the language materials that reveal the social and cultural structure of the society. One of these language materials is color names. Color is one of the elements that beautifies a person's life and makes it more attractive and meaningful. Colors are very important in Turkish culture. Colors were used not only in expressing the external world, but also in expressing the mental states of people. In this regard, Pınar Gümüşkaya tried to reveal the color names and concepts in historical Turkish dialects as a collective dictionary within the framework of historical periods in her master's thesis titled Color Names in Historical Turkish Dialects (2015). In this thesis, Nevâyî's divan Nevâdirü'ş-Şebab among the Chagatai Turkish works has not been examined.
The difference of this study is to identify and exemplify the conceptual fields of the color names in Nevad al-Shabab. In order to limit the study, only words with basic color names are considered. In Nevâdirü'ş-şebab; Nine colors were identified as "White / White; Black / Black; Rose Color (Rose-Gûn, Rose-Color); Red; Yellow; Sky; Green; Ruby; Tulip-Gûn".

Anahtar Kelimeler

Nevâdirü'ş-Şebâb, Chagatai Turkish, colors,, sarig, green

Kaynakça

• Adalar-Subaşı, D. (2012), “Renkler Ulamı Üzerine Türkçe ve Arapça Sözlük Tabanına Yönelik Gözlemler”, Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 7/2, Spring, 963-977.
• Bayraktar, N. (2003), “Renk Adlarının Türkçenin Söz Varlığına Katkıları”. VIII. Uluslararası Kıbatek Edebiyat Şöleni, Çanakkale.
• Bayraktar, N. (2004),“Kara ve Siyah Renk Adlarının Türkçedeki Kavram ve Anlam Boyutu Üzerine”, TÖMER Dil Dergisi, 126,56- 77.
• Bayraktar, N. (2013), “Türkçede Renk Adlarıyla Özel Ad Yapımı”, Journal of Language and Linguistic Studies, 9(2),95-114.
• Bayraktar, N.(2014), Türkçede Kişi Adlarında Renk Adları, Yıl VI, Sayı 1-1,“Kültürümüzde İsim”, Edit.: Emine Gürsoy Naskali, Hilal Oytun Altun.
• Çimen, E.(2021),Son Dönem Osmanlı Türkçesi Sözlüklerinde Renk Adlarına Dayalı Söz Varlığı, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniv., SBE, Yüksek Lisans Tezi.
• Eminoğlu, H. (2014),Türkçede Renkler Sözlüğü, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Ergönenç, D., Can, K. (2020), “Karahanlı Türkçesindeki Renk Adları”, XII. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 21-23 Ekim 2020,Ankara.
• Gabain, A. Von.(1968), “Renklerin Sembolik Anlamları”, (Çev.: Semih Tezcan), DTCF, Türkoloji Dergisi. C.III. Sayı.1,107-113.
• Genç, R.(1997),“Türk İnanışları ile Millî Geleneklerinde Renkler ve Sarı, Kırmızı, Yeşil”, Erdem, Cilt 9, Sayı 27, 1075-1110.
• Gerritsen, F.(1988), Evolution In Color. Pennsylvania: Schiffer Publishing.
• Gümüşkaya, P.(2015), Tarihî Türk Lehçelerinde Renk Adları, Ordu Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans Tezi, Ordu.
• Kafalı, M.(1976), Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, Ankara: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Kandinski, V.(1993), Sanatta Zihinsellik Üstüne, (Çev. Tevfik Turan), 2. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karademir, F.(2007), “Halk Bilmecelerinde Renklerin Kullanım Sıklığı ve İşlevselliği”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. C. 6, S. 21. Yaz.
• Karadoğan, A. (2004), “Türk Ad Biliminde Renk Kültü”, Milli Folklor, S. 62, Yıl: 16.
• Karaörs, M. (2006), Alî Şir Nevâyî-Nevâdirü’ş-Şebâb, Ankara: TDK Yay.
• Kaymaz, Z. (1997), “Türkiye Türkçesi ve Ağızlarında Renk Bildiren Kelimelerin Kullanılışı ve Sistematiği”, TDAY Belleten, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 251-341.
• Küçük, S. (2009), “Türk Kültüründe Donlarına Göre Atlara Verilen Adlar ve Nişanları”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 4/8 Fall, 1830-1855.
• Küçük, S. (2010), “Türkiye Türkçesinde Renk Adları ve Özellikleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 3, S. 10, Kış, 420- 427.
• Küçük, S. (2010), “Tarihi Türk Lehçelerinde Renk Adlandırmaları”. Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 5/1 Winter, 556-577.
• Küçük, S. (2010), “Türk Lehçeleri Sözlüklerinde Somutlaştırma Yoluyla Yapılmış Renk Adları”, Gazi Üniv. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 7, Güz, 155-196.
• Küçük, S. (2010), “Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı”, Bilig Dergisi, Sayı 54, Yaz, s. 185-210.228.
• Küçük, S.(2011),“Türkiye Türkçesinde Yazım Kılavuzlarında (1928-2005) Nispet i’li Renk Adlarının Yazımı ve Kullanım Özellikleri”, Dil Araştırmaları Dergisi, Sayı: 8, s.93-114.
• Küçük, S.(2013), “Türkçenin Renklere Dayalı Söz Varlığı”, Yeni Türkiye, Yıl 9,Sayı 55, Kasım- Aralık,791-803.
• Orçan, S.(2011),Türk Masallarında Renk İmgesi, Hacettepe Üniv., SBE, Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Ögel, B. (1984), Türk Kültür Tarihine Giriş Tümlerde Tug ve Bayrak, Ankara.
• Ögel, B.(1993),Türk Mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ögel, B.(2002), Türk Mitolojisi (Kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) II. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özcan, D.(2014), “Uygur Halk Destanlarında Bir Simge Olarak Renkler: Karalık, Aklık”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4,89-97.
• Öztürk Ş.(2015), Türk Kültüründe Renk Kavramı ve Renklerin Maddi Kültür Unsurlarına Yansıması, Erciyes Üniv., SBE, Tarih ABD, Genel Türk Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Rayman, H. (2009), “Nevruz ve Türk Kültüründe Renkler”, Millî Folklor, 7 (53),10-15.
• Tanrıkut, T. (2014), Türkiye Türkçesinde Renk Adları (Yapı-Köken),Yıldırım Beyazıt Üniv., SBE, Yüksek Lisans Tezi.
• Yıldırım, A. (2007), “Renk Simgeciliği ve Şeyh Gâlib’in Üç Rengi”, Millî Folklor 9 (72), 129-140.
• Yıldırım, D. (1998),Türk Kahramanlık Destanları, Türk Bitiği. Ankara: Akçağ Yayınları.