II. Meşrutiyetten Erken Cumhuriyet’e Türkiye’de Kızamık ve Kızamıkla Mücadele (1908-1938)

Yıl 2025, Cilt: 20 Sayı: 1, 192 - 209, 30.06.2025

Süleyman Sinin

Öz

Bu çalışmada II. Meşrutiyet Dönemi’nden Erken Cumhuriyet’e Türkiye’de bir kamu sağlığı sorunu olarak kızamık ve kızamıkla mücadele kapsamında alınan önlemler ve uygulanan tedavi yöntemleri ele alındı. Bilindiği üzere kızamık çok eski zamanlardan beri bilinen ve tarih boyunca dünyanın çeşitli yerlerinde endemik boyutta ortaya çıkarak toplum hayatının ve gündelik yaşamın düzenini bozan bir salgın ve bulaşıcı hastalıktır. 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın ilk yarısında dünya genelinde pek çok ülkede yaygın ölçüde görülen kızamık, Osmanlı Devleti ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında Türkiye’de de salgın halini alarak yol açtığı diğer hastalıklar nedeniyle binlerce çocuğun ölümüne neden oldu. Çalışmanın amacı; II. Meşrutiyet ve Erken Cumhuriyet dönemlerinde kızamık salgınlarının boyutlarını ve endemik olarak ortaya çıkan kızamık salgınlarının meydana geldiği yerlerde yol açtığı sorunlara ve sebep olduğu kayıplara dair bilgi vermektir. Çalışmada, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığının değişik fonlarında bulunan arşiv belgelerinden, dönemin süreli yayınlarından elde edilen makale ve köşe yazılarından ve konuyla ilgili araştırma eserlerinden faydalanıldı. Dönem kaynaklarından elde edilen bilgiler dâhilinde bahsedilen hastalığa dair ampirik veriler ortaya konulmaya çalışıldı.

Anahtar Kelimeler

Kızamık , salgın , çocuk ölümü

Measles and Measles Control in Türkiye from the Second Constitutional Era to the Early Republican Period (1908–1938)

Öz

This paper deals with the issue of measles as a public health concern in Türkiye from the Second Constitutional Era to the Early Republic, with a focus on the measures implemented and treatment methods applied in the fight against the disease. It also explores the extent of the harm caused by measles during these periods. Measles, a well-known infectious disease, has existed since ancient times and has appeared endemically in various parts of the world, disrupting societal and daily life. During the 19th and early 20th centuries, measles spread widely across many countries, and in the early years of the Ottoman Empire and the Republic, it became an epidemic in Türkiye, causing the deaths of thousands of children from secondary diseases. The purpose of this study is to provide an overview of the scale of measles outbreaks and the problems and losses caused by endemic measles during the Second Constitutional Era and the Early Republic. Archival documents from the Presidency of the State Archives, articles and columns from contemporary publications, and relevant research works were used in this study. Empirical data regarding the disease are presented based on information drawn from these sources.

Anahtar Kelimeler

Measles , epidemic , child mortality

Kaynakça

• Anday, K.R. Sağlık Bahisleri (Çocukları Geçici Hastalıklardan Koruma), Cumhuriyet, 14 Ağustos 1936, 5.
• Baltacı, C. (2010). İslam Medeniyeti Tarihi. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Besim Ömer, (1892). Kızamık ve Kızıl Hastalık, Servet-î Fünun, 2-4: 91, 195-198.
• Dağ, M. (2021). Urfa’da Sağlık (1900-1950) Hastaneler, Eczaneler, Hekimler ve Hastalıklar. İstanbul: Hiper Yayın.
• Dufestel. (1928). Mektep Hastalıkları, İçtihad, 23 (243), 4645-4647.
• Gül, A. (2009). XIX. Yüzyılda Erzincan Kazasında Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek ve Kızamık), A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 41, 239-270.
• Hacımustafaoğlu, M. – Bülbül, B. (2020). Kızamık Enfeksiyonu ve Korunma, Klinik Tıp Pediatri Dergisi, 12 (1), 5-10.
• İnci, R. – Kay, M. A. – Emre, O. (2022). “Çocuk ve Hastalık”, Çocuk ve Hastane, ed. Oğuz Emre-Ayşegül Ulutaş: 49-59. Nobel Yayınları, Ankara.
• Kılıç, O. (2020). “Tarihte Küresel Salgın Hastalıklar ve Toplum Hayatına Etkileri”, Küresel Salgının Anatomisi İnsan ve Toplumun Geleceği, ed. Muzaffer Şeker vd: 19-57. TDV Matbaacılık, Ankara.
• Kızamık Hakkında Birkaç Söz, Afiyet, 1 (6), 1329/1914, 4-5.
• Kızamık ve Serum İstihsarat Merkezleri, Tıbbî Sahifeler, 1 (5), 1341/1925, 1.
• Naci, N. (1929). Kızamıkta Serum İle Vikaye, Sıhhiye Mecmuası, 5 (29), 1021-1029.
• Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Salgın Hastalıklar ve Kamuoyu, (2017). ed. Burcu Kurt-İsmail Yaşayanlar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Özdemir, H. (2010). Salgın Hastalıklardan Ölümler (1914-1918). Ankara: TTK Basımevi.
• Özmert, E. (2002). Çocukluk Çağında Döküntülü Hastalıklar, Çoluk Çocuk, 12: 8-9.
• Vergili, A. (2020). “Türkiye Cumhuriyeti’nin Erken Dönemde Bulaşıcı Hastalıklarla Savaşı”, Sosyologca, 18-19: 69-90. Doğu Kitapevi, İstanbul.
• Yaşar, H. - İzmir, B. (2023). Çocukları Yaşat ki Yaşasın Devlet: Erken Cumhuriyet Döneminde Çocuk Ölümleriyle Mücadele, DTCF Dergisi 100. Yıl Özel Sayısı, 142-166.