Durmuş Hocaoğlu ve Fizikten Teori Ödünç Alarak Sosyal Bilimlerde Çalışmanın İmkanını Tartışmak

Yıl 2025, Cilt: 20 Sayı: 1, 363 - 379, 30.06.2025

Serkan Kekevi

https://doi.org/10.48145/gopsbad.1647753

Öz

Sosyal bilimlerde doğa bilimlerinin yöntemlerini kullanmaya dair tartışmalar çok uzun bir geçmişe sahiptir. Bu bakımdan Siyaset Bilimi, Uluslararası İlişkiler ve Tarih disiplinlerinde metot ve teori üzerine pek çok tartışma yapılmaktadır. Bu çalışma Herman Paul’un “Tarih Teorisi” kitabında teklif ettiği “insanların geçmişle nasıl ilişki kurduklarına dair” kavramsal analiz bağlamını başlangıç noktası kabul ederek Tarih ve Uluslararası İlişkiler disiplinlerine dair metodolojik ve teorik bilimsel bir deneme girişimidir. Bu meyanda Durmuş Hocaoğlu’nun “Laisizm’den Milli Sekülerizm’e” adlı eserinde kullandığı, elverişli bir teori olarak savladığı “domenler” ve “potansiyel” teorileri incelendi. Tarih alanında ve geniş çerçevede sosyal bilimlerde teorik bir kullanım imkânı olup olmadığı soruşturuldu. İnceleme sahası olarak Osmanlı-Türk bilim tarihi ekseninde Türk modernleşmesi seçildi. Bu bakımdan ideolojik Tarih, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler yazıcılığının etkilerinin azaltılması amacıyla tartışma açılması hedeflendi.

Anahtar Kelimeler

Durmuş Hocaoğlu , Domenler ve Potansiyel Teorileri , Modernleşme , Bilimsel Yöntem

Teşekkür

Bu çalışma fikrinin ortaya çıkmasında katkıları için Prof. Dr. Remzi Demir’e teşekkür ederim.

Durmuş Hocaoğlu and Discussing the Possibility of Studying in Social Sciences by Borrowing Theories from Physics

Öz

The debates on the application of natural science methods to the social sciences have a long-standing history. In this context, there have been extensive debates on methodology and theory within disciplines such as political science, international relations, and history. This study, grounded in the conceptual analysis framework proposed by Herman Paul in his book Theory of History—specifically addressing "how people relate to the past"—represents a methodological and theoretical scientific inquiry into the history and international relations disciplines. Within this framework, the theories of "domains" and "potential," as proposed and advocated by Durmuş Hocaoğlu in his work From Laicism to National Secularism, were examined. The study explores the theoretical possibility of applying these concepts to the field of history and, more broadly, to the social sciences. As primary areas of investigation, the Ottoman-Turkish history of science and the Turkish modernization process are selected. In this regard, the aim is to initiate a discussion that will weaken the effects of ideological approaches in history, political science, and international relations writing.

Anahtar Kelimeler

Durmus Hocaoglu , Domains and Potential Theories , Modernization , Scientific Method

Teşekkür

I would like to thank Prof. Dr. Remzi Demir for his contributions to the emergence of this research idea.

Kaynakça

• Açıkgenç, A. (2011). Bilgi felsefesi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Açıkgenç, A. (2016). İslam bilim geleneğinin Batı bilim geleneğinin doğuşundaki rolü: Bilim epistemolojisi ve sosyolojisi açısından tarihi bir değerlendirme. Yeni Türkiye, 88, 565-588.
• Altıntaş, H. (1996). Munkız’ın bilgileri ışığında Gazzali ve felsefe. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35(1), 91-116.
• Altun, V. K. (2014). İslam düşüncesini yeniden inşa çabası: Bilginin İslamileştirilmesi. Birey ve Toplum, 4(8), 163-191.
• Arabacı, F. (1999). Osmanlı modernleşmesinde ‘Yeni Osmanlılar’ın din ve siyaset anlayışları. Dini Araştırmalar, 2(5), 51-90.
• Aydın, H. (2015, Ocak 1). Ortaçağ İslam dünyasında bilim ve felsefe neden geri kaldı? Bilim ve Gelecek, 131. Erişim adresi: https://bilimvegelecek.com.tr/index.php/2015/01/01/ortacag-islam-dunyasinda-bilim-ve-felsefe-neden-geri-kaldi/ (Erişim tarihi: 26.02.2025).
• Aydın, H. (2021). Eleştirel aklın ışığında postmodernizm ve yansımaları. Ankara: Sentez Yayınları.
• Aydın, H. (t.y.). Klasik İslam düşüncesinde bilgi ve bilim karşıtı bir düşünür: Gazzâlî. Erişim adresi: http://turkoloji.cu.edu.tr/GENEL/hasan_aydin_gazzali_bilim_karsitlik.pdf (Erişim tarihi: 26.02.2025).
• Bilgin, A. (1995). Tasavvuf ve tekke edebiyatı. İlmi Araştırmalar, 1, 61-82.
• Cansever, N., & Kiriş, H. (2019). Osmanlı Devleti’nde son dönem siyasal hareketler, partileşme ve ideolojik arka plan. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 35, 29-51.
• Demir, R. (2015). Nerede hata yaptık? Antalya: Lotus Yayınevi.
• Demir, R. (2018). Philosophia Ottomanica. İstanbul: Lotus Yayınları.
• Demir, R. (2020a). Osmanlı epistemesini anlamak: Çatışma kuramı. İstanbul: Muhayyel Yayınları.
• Demir, R. (2020b). İslam dünyası’nda bilim ve felsefe anlayışının dönüşümü. Özne Dergisi, Bilim ve Toplum Çalışmaları, 33, 63-84.
• Demir, R. (2024). Bilim ve din. Antalya: Otorite Yayınları.
• Doğan, İ. (2019). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’nin toplumsal yapısı. Ankara: Astana Yayınları.
• El-Attas, S. M. N. (2016). İslâm, sekülerizm ve geleceğin felsefesi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Elibol, A. (2009). Yeniçeriler ve iktidar bağlamında Osmanlı sisteminin dönüşümü. Gazi Akademik Bakış, 3(5), 21-40.
• Faruki, İ. R. (2016). Bilginin İslamileştirilmesi. İstanbul: Risale Yayınları.
• Feyerabend, P. (1999). Özgür bir toplumda bilim. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Findley, C. V. (1994). Osmanlı devletinde bürokratik reform. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Gazzali. (t.y.). El Munkız Mined’-Dalal. Erişim adresi: http://www.hakikatkitabevi.net/public/book.download.php?view=1&type=PDF&bookCode=132 (Erişim tarihi: 26.02.2025).
• Gribbin, J. (2014). Bilim tarihi. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Hazer, D. (2002). Osmanlı medreselerinde Arapça öğretimi ve okutulan ders kitapları. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 274-293.
• Henry, J. (2012). Bilimsel düşüncenin kısa tarihi. Ankara: Akılçelen Kitaplar.
• Hocaoğlu, D. (2014). Laisizm’den milli sekülerizme. İstanbul: Kocav Yayınları.
• İhsanoğlu, E. (1998). Osmanlı İmparatorluğu’nda bilim ve sanayide modernleşme gayretleri. Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 2, 1-22.
• İhsanoğlu, E. (2019). Medreseler neydi ne değildi? İstanbul: Kronik Yayınları.
• Kalaycıoğlu, E., & Sarıbay, A. Y. (t.y.). Tanzimat: Modernleşme arayışı ve siyasal değişme. İçinde E. Kalaycıoğlu & A. Y. Sarıbay (Ed.), Türkiye’de siyaset: Süreklilik ve değişim (ss. 23-44). İstanbul: Der Yayınları.
• Kılıçbay, M. A. (1983). Osmanlı Batılılaşması. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 1, 147-152.
• Nor, W. M. (1993-1994). Al-Attas’ın eğitim felsefesi ve metodolojisi’nin genel hatları (Y. Ceylan, Çev.). İslami Araştırmalar, 7(1), 35-72.
• Özyılmaz, Ö. (1995). Medreselerin bozulma sebepleri ve bunların ıslahı yönünde yapılan çalışmalara kısa bir bakış. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(5), 133-150.
• Sarıkaya, Y. (1999). Osmanlı medreselerinin gerilemesi meselesi. İslam Araştırmaları Dergisi, 3, 23-39.
• Sayılı, A. (2018). Bilim ve öğretim dili olarak Türkçe (İ. Kalaycıoğulları, Ed.). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Şatana, N. (2015). Uluslararası ilişkilerde bilimsellik, metodoloji ve yöntem. Uluslararası İlişkiler, 12(46), 11-33.
• White, H. (1999). Literary theory and historical writing. Figural realism: Studies in the mimesis effect. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
• White, H. (2008). Metatarih: Ondokuzuncu yüzyıl Avrupası’nda tarihsel imgelem. Ankara: Dost Kitabevi.
• Yinilmez, S. (2009). Osmanlıların modernleşme sürecinde “yeni bilim anlayışının” etkisi: Doğa felsefesi mi? Fizik mi? [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• “Durmuş Hocaoğlu ile mülâkat.” (2018, Aralık 28). Eskişehir Türk Ocağı. Erişim adresi: https://www.eskisehirturkocagi.org/makaleler/alintiyazilari/durmus-hocaoglu-ile-mulakat-dr-durmus-hocaoglu/ (Erişim tarihi: 26.02.2025).
• “Durmuş Hocaoğlu öldü.” (2010, Ekim 25). Sabah.