Yenişehir’in kayıp mekânı: Millet Meydanı

Yıl 2023, , 442 - 479, 17.07.2023

Can Golgelioglu , Deniz Altay Kaya , Damla Yeşilbağ

https://doi.org/10.37246/grid.1182855

Öz

Bu araştırma, Carl Christoph Lörcher'in Ankara'nın ilk planında (1924-25) önerdiği ‘meydanlar silsilesinin’ önemli bir parçası olan Millet (Ulus) Meydanı'na odaklanmaktadır. Araştırma resmî belgeler ve arşivler, gazete kupürleri, kişisel hatıratlar, biyografiler ve romanlar üzerinden betimsel analizlere dayanmaktadır. Bugünkü Atatürk Bulvarı, İzmir ve Tuna Caddelerinin kesiştiği noktada yer alan Millet Meydanı, Jansen Planı’nda (1932) iptal edilmesine rağmen, ada düzenin devamlılığı ve çevresinde sembolik mekânların toplanması ile Yenişehir'in en önemli kamusal odaklarından biri haline gelmiştir. Çalışma, meydanın Lörcher’in öngördüğü noktada adeta gizil bir ‘düğüm’ gibi varlığını sürdürdüğünü göstermektedir. Bununla birlikte, Erken Cumhuriyet döneminde Ankara’da yaşanan mekânsal karar verme süreçlerinin zorlu ve çok katmanlı yönlerini göstermekte, kamusal mekân ve yer olgularının girift birlikteliğini ortaya koymaktadır. Daha da önemlisi, Yenişehir’in belki de en önemli kayıp değerlerinden biri olan Millet Meydanı'nın hikayesini gün yüzüne çıkarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Yenişehir, Planlama tarihi, Kamusal mekanlar, Erken Cumhuriyet dönemi

The lost space of Yenişehir: Millet Square

Öz

This research focuses on Millet (Ulus) Square, a significant piece of the ‘square system’ proposed by Carl Christoph Lörcher in the first plan of Yenişehir, Ankara (1924-25). The study applies a descriptive analysis of its story by examining official documents, archives, newspaper clippings, personal memoirs, biographies, and novels. Millet Square, which was planned in the temporary implementation plans (1930) and cancelled in Jansen Plan (1932), was located at the intersection of today’s Atatürk Boulevard, İzmir and Tuna Streets. Despite this cancellation decision, the place has become one of the most significant public spaces of Yenişehir due to the conservation of the surrounding block pattern and the location selection of the symbolic places in this area. The study shows that the square sustains its existence as a hidden ‘node’, as proposed by Lörcher in the first plans. It unveils the challenging and multi-layered aspects of spatial decision-making processes of the Early Republican Period in Ankara and demonstrates the tangled coexistence of public space and place phenomena. More importantly, it deciphers the unique untold story of Millet Square, perhaps one of the most significant lost values of Yenişehir.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Yenişehir, Planning history, Public spaces, Early Republican period

Kaynakça

• Ankara Büyükşehir Belediyesi. (2006). 2023 Başkent Ankara Nazım İmar Planı - Plan Açıklama Raporu.
• Ankara Şehremaneti. (1929). Ankara şehrinin Profesör M. Jausseley, Jansen ve Brix taraflarından yapılan plan ve projelerine ait izahnameler. Hakimiyeti Milliye Matbaası.
• Appleyard, D. (1976). Planning a Pluralist City: Conflicting Realities in Ciudad Guayana. MIT Press.
• Appleyard, D. (1979). The Environment as a Social Symbol: Within a Theory of Environmental Action and Perception. Journal of the American Planning Association, 45(2), 143-153.
• Atay, F. R. (1958/2009). Çankaya. Pozitif Yayınları.
• Atılım Üniversitesi Ankara Dijital Kent Arşivi. (t.y.). Genel Arşiv Koleksiyonu. Erişim tarihi 28 Eylül 2022, https://arsivankara.atilim.edu.tr/
• Bademli, R. (1985). 1920-40 Döneminde Eski Ankara’nın Yazgısını Etkileyen Tutumlar. Mimarlık, 85(2-3), 10-16.
• Baş, Y. (2010). Production of urban form as the reproduction of property relations: morphogenesis of Yenişehir - Ankara [Doctoral Thesis]. Middle East Technical University.
• Batuman, B. (2002). Mekân, Kimlik ve Sosyal Çatışma: Cumhuriyet’in Kamusal Mekânı Olarak Kızılay Meydanı. Içinde G. A. Sargın (Ed.), Ankara’nın Kamusal Yüzleri: Başkent Üzerine Mekân-Politik Tezler (ss. 41-76). İletişim Yayınları.
• Bayman, M. A. (1949). Tandoğan: Şahsiyeti - Ölümü - Hatıraları. Tan Matbaası.
• Bayraktar, N. (2013). Tarihe Eş Zamanlı Tanıklık: Ulus ve Kızılay Meydanlarının Değişim Süreci. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(1), 20-35.
• Bayraktar, N. (2016). Başkent Ankara’da Cumhuriyet Sonrası Yaşanan Büyük Değişim: Modern Yaşam Kurgusu ve Modern Mekânlar. Ankara Araştırmaları Dergisi, 4(1), 67-80.
• Bayram, İ. (2015). Nevzat Tandoğan: Hayatı ve Faaliyetleri (1894-1946). Marmara Üniversitesi.
• Berlin Technische Universität Archive. (t.y.). Architekturmuseum. Erişim tarihi 28 Eylül 2022, https://architekturmuseum.ub.tu-berlin.de/
• Bollnow, O. F. (1960). Lived Space. https://doi.org/10.3917/puf.mink.2013.01
• Bostanoğlu, Ö. (1990). Türk Belediyeciliğinde Güncel Tarihsellik. Amme İdaresi Dergisi, 23(2), 74-93.
• Cengizkan, A. (2002). Kurgu, Tasarım ve Kullanım: Cumhuriyet Dönemi Kamusal Mekânları İçin Bir Çalışma Programı. Içinde G. A. Sargun (Ed.), Ankara’nın Kamusal Yüzleri: Başkent Üzerine Mekân-Politik Tezleri (ss. 215-243). İletişim Yayınları.
• Cengizkan, A. (2003). Ankara 1924 Lörcher Planı Raporu. Belleten, 67(248), 153-192.
• Cengizkan, A. (2004). Ankara’nın ilk planı 1924-25 Lörcher Planı. Arkadaş Yayınevi.
• Cengizkan, A. (2019). Yeni Konut: Yeni Yaşamın Yeni Toplumla Belirlenimi. Içinde A. Cengizkan & N. M. Cengizkan (Ed.), Bir Şehir Kurmak: Ankara 1923-1933 (ss. 153-178). VEKAM Yayınları.
• Cengizkan, A., & Cengizkan, N. M. (Ed.). (2019). Bir Şehir Kurmak: Ankara 1923-1933. VEKAM Yayınları.
• Cinar, Z. (2014). Beyond Possibilities: Re- Reading Republican Ankara. International Journal of Social, Behavioral, Educational, Economic, Business and Industrial Engineering, 8(4), 1137-1142.
• Çadırcı, M. (1980). 1830 genel sayımına göre Ankara şehi̇r merkezi̇ nüfusu üzeri̇nde bi̇r araştırma. The Journal of Ottoman Studies, 1(1), 109-132.
• Çelik, B. (1995). Türk Belediyeciliğinin Tarihsel Gelişimi. Yeni Türkiye, 1(4), 588-597.
• Ergir, Y. (2004). “Piknik”-Tuna Caddesi, 1/A, Yenişehir/Ankara. https://www.ergir.com/Piknik.htm
• Fişek, K. (2003/2012). Burası Ankara (3. Baskı). Phoenix Yayınevi.
• Galanti, A. (2005). Ankara Tarihi I-II. Çağlar Yayınları.
• Galatasaraylılar Birliği. (2022). Dünden Bugüne Heyecan ve Koşar Adımla Geleceğe. http://galatasaraylilarbirligi.org/dunden-bugune-heyecan-ve-kosar-adimla-gelecege/
• Hakimiyeti Milliye. (1929a). Ankara İmar Müdürlüğü Planın Tatbiki için Takyitler Koyuyor. Hakimiyeti Milliye. https://www.gastearsivi.com/gazete/hakimiyeti_milliye/1929-07-16/1
• Hakimiyeti Milliye. (1929b, Temmuz 8). Profesör Jansen haritalar üzerinde planın tatbikına başladı. Hakimiyeti Milliye. https://www.gastearsivi.com/gazete/hakimiyeti_milliye/1929-07-08/1
• Harita Genel Müdürlüğü. (2019). 1939 Yenişehir [Hava Fotoğrafı].
• Hastaoglou-Martinidis, V. (2011). Urban aesthetics and national identity: The refashioning of eastern mediterranean cities between 1900 and 19401. Planning Perspectives, 26(2), 153-182. https://doi.org/10.1080/02665433.2011.550442.
• Heidegger, M. (1971). Poetry, Language, Thought. Harper & Row.
• Hubbard, P., Bartley, B., Fuller, D., & Kitchin, R. (2002). Thinking Geographically: Space, Theory and Contemporary Human Geography. Continuum.
• İstatistik Genel Direktörlüğü. (1929). 1927 Umumî Nüfus Tahriri: Vilayet, kaza, şehir ve koyler itibariyle Turkiye nüfusu. Başvekalet Müdevvenat Matbaası.
• İstatistik Genel Direktörlüğü. (1935). 1935 Türkiye Nüfus Sayımı. Ulus Basımevi.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1932/2004). Yaban. İletişim Yayıncılık - M.E.B. Dizisi.
• Karaosmanoğlu, Y. K. (1934/2017). Ankara. İletişim Yayınları.
• Karpat, K. H. (1985). Ottoman Pupulation 1830-1914: Demographic and Social Characteristics. University of Wisconsin Press.
• Lefebvre, H. (1974/1991). The Production of Space. Blackwell.
• Lynch, K. (1960). The Image of the City. MIT Press.
• Özalp, M. N. (2016). Bir Başkentin Anatomisi - 1950’lerde Ankara. İdealkent.
• Polat, M. (2009). Bir Sembol Olarak “İdeoloji”nin Mimkarideki Kavramsal ve Mekânsal Etkileri: Başkentlerin İmarı Üzerinden Bir Karşılaştırma, Ankara Örneği [Doctoral Thesis]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Sarıoğlu, M. (2001). “Ankara” bir modernleşme öyküsü (1919-1945). T.C. Kültür Bakanlığı.
• Sazyek, E. (2016). Türk romanında Ankara [Doktora Tezi]. Kocaeli Üniversitesi.
• Sitte, C. (1889/1945). The Art of Building Cities: City Building According to Its Artistic Fundamentals. Reinhold Publishing.
• Soysal, S. (1970/2012). Yürümek. İletişim Yayınları.
• Soysal, S. (1973/2012). Yenişehir’de Bir Öğle Vakti. İletişim Yayınları.
• Şenyapılı, T. (2004). “Baraka”dan Gecekonduya, Ankara’da Kentsel Mekânın Dönüşümü: 1923-1960. İletişim Yayınları.
• Şenyapılı, T. (2005). Cumhuriyet’in Ankarası. ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık.
• Tankut, G. (1988). Ankara’nın başkent olma süreci. METU Journal of the Faculty of Architecture, 8(2), 93-104.
• Tankut, G. (1993). Bir Başkent’in İmarı Ankara: (1929-1939). Anahtar KitaplarYayınevi.
• Tekeli, İ. (1982a). Başkent Ankara’nın Öyküsü. Içinde Türkiye’de Kentleşme Yazıları (ss. 268-293). Turhan Kitabevi.
• Tekeli, İ. (1982b). Türkiye’de konut sunumunun davranışsal nitelikleri ve konut kesiminde bunalım. Kent-Koop: Konut, 57-101.
• Tekeli, İ. (2006). Kent tarihi yazımı konusunda yeni bir paradigma önerisi. Içinde Cumhuriyet’in Ankara’sı (ss. 3-21). ODTÜ Yayıncılık.
• Tuan, Y.-F. (1977). Space and Place: The Perspective of Experience. University of Minnesota Press.
• Tunçer, M. (2019). Ankara’nın kaybolan doğal ve kültürel değerleri. Türkiye Peyzaj Araştırmaları Dergisi, 2(2), 108-138.
• Ulus Gazetesi. (1936, Ağustos 30). Türkiye İş Bankası Yenişehir Ajansı (Ankara) Açıldı. https://www.gastearsivi.com/gazete/ulus/1936-08-30/12
• Ulus Gazetesi. (1938, Şubat 27). Ankara’da Galatasaray Lokalinin Açılma Töreni. https://www.gastearsivi.com/gazete/ulus/1938-02-27/8
• Varol, Ç., Sat, N. A., Yenigül, S. B., & Üçer, Z. A. G. (2019). Başkent’in Meydanı Kızılay’ın Dönüşüm Öyküsü. VEKAM Yayınları.
• VEKAM Dijital Koleksiyonlar. (t.y.). Ankara Photograph, Postcard and Engraving Collection. Erişim tarihi 28 Eylül 2022, https://libdigitalcollections.ku.edu.tr/digital/collection/FKA/id/737/rec/3
• Velidedeoğlu, H. V. (2020). İlk Meclis - Milli Mücadele’de Anadolu. Cumhuriyet Kitapları.
• Yavuz, F. (1981). Başkent Ankara ve Jansen. METU Journal of the Faculty of Architecture, 7(1).
• Yörükoğlu, F. (2009). Türk belediyeciliğinin gelişim süreci. Mevzuat Dergisi, 12(135), 1-21.