Tarihi Kentlerin Mekansal Özelliklerinin İrdelenmesi; Elazığ, Harput Örneği

Yıl 2024, , 591 - 623, 30.10.2024

Ahmet Salih Günaydın , Nazire Sinem Sarnılıoğlu

https://doi.org/10.37246/grid.1387651

Öz

Günümüzde hızlı nüfus artışı, geç kalınmış koruma anlayışı kültürel, doğal, siyasi vb. sebeplerden dolayı tarihi kent merkezleri niteliksiz kentsel mekânlara dönüştüğü görülmektedir. Bu sebeple çalışmanın amacı tarihte önemli bir konuma sahip olan fakat gününüzde bu önemi büyük bir ölçüde kaybetmiş olan Harput tarihi kent merkezininim dönemsel olarak mekânsal özelliklerin nasıl değiştiği belirlemektir. Bu amaç doğrultusunda literatür taraması yapılarak çalışma alanı ile ilgili genel bilgiler ve geçirmiş olduğu farklı dönemlere ait haritalar elde edilmiştir. Elde edilen bu haritalar altlık olarak kullanılarak, çalışma alanının mekânsal analizleri Space Syntax yöntemi aracılığıyla irdelenmiştir. Elde edilen veriler ışığında, belirlenen bu haritalar bütüncül olarak değerlendirilmiş ve alana ait mekânsal sorunlar belirlenmiştir. Bu belirlemeler neticesinde öneri segment haritası oluşturulmuştur. Oluşturulan segment haritası DepthmapX programı aracılığıyla analiz edilmiştir. Yapılan öneri segmentlerin analiz sonuçları mevcut analiz sonuçları ile karşılaştırılarak, önerilerin çalışma alanına katkıları tartışılmıştır. Çalışmanın sonucunda; Harput Tarihi Kent Merkezi için geliştirilen öneriler sonrasında, aks düzeyinde bütünleşme değerlerinde yaklaşık %20, erişilebilirlik değerinde ise %39 artış sağlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Elazığ, Mekan dizimi, Mekânsal özellikler, Tarihi kent merkezi

Etik Beyan

Araştırma etik standartlara uygun olarak yapılmıştır.

Examination of spatial characteristics of historical cities; an example of Elazığ, Harput

Öz

Nowadays, rapid population growth, delayed understanding of conservation, cultural, natural, political, etc. It is seen that historical city centers have turned into unqualified urban spaces for various reasons. For this reason, the aim of the study is to determine how the spatial characteristics of Harput historical city center, which had an important position in history but has lost this importance to a large extent today, change periodically. For this purpose, general information about the study area and maps of different periods were obtained by scanning the literature. Using these maps as a base, spatial analyzes of the study area were examined through the Space Syntax method. In the light of the data obtained, these maps were evaluated holistically and spatial problems of the area were determined. As a result of these determinations, a recommendation segment map was created. The created segment map was analyzed through the DepthmapX program. The analysis results of the suggested segments were compared with the existing analysis results, and the contributions of the suggestions to the study area were discussed. As a result of the study; Following the recommendations developed for the historical city center of Harput, an approximately 20% increase in the integration values at the axis level and a 39% increase in the accessibility value of the historical city center were achieved.

Anahtar Kelimeler

Elazığ, Space syntax, Spatial characteristics, Historical city center

Kaynakça

• Ahunbay, Z. (1999). Tarihi Çevre Koruma ve Restorasyon: İstanbul. Basım, Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Alexander, C. (2013). “A City is Not a Tree”: From Architectural Forum (1965). İçinde The urban design reader (ss. 152-166). Routledge.
• Arabacıoğlu, F. P., & Aydemir, I. (2007). The Concept Of Revalorization In Historical Environments//Tarihi Çevrelerde Yeniden Değerlendirme Kavramı. Megaron, 2(4), 204.
• Ardıçoğlu, N. (1997). Harput Tarihi. Elazığ Eğitim, Sanat, Kültür ve Hizmet Tanıtma Vakfı.
• Aslanoğlu, R. A. (1998). Kent, Kimlik ve Küreselleşme. Asa Kitabevi.
• Aydemir, Ş., Aydemir, S., Beyazlı, D., Ökten, N., Öksüz, A. M., Sancar, C., Özyaba, M., & Aydin Turk, Y. (2004). Kentsel Alanların Planlanması ve Tasarımı / Planning and Design of Urban Areas.
• Balaban, M. (2002). Osmanlı Döneminde Harput’un Görsel Tarihi Üzerine Bir Deneme. Kebikeç Dergisi, 14, 178.
• Can, Y. (2021). İslam Şehirlerinin Fiziki Yapısı. Diyanet Vakfı Yayınları.
• Danık, E. (1995). Ortaçağ’da Harput (XI-XV. Yüzyıllarda) [Yüksek Lisans]. Hacettepe üniversitesi. Danık, E. (1997). Harput Kalesi.
• Danık, E. (2001). Ortaçağda Harput (C. 2595). TC Kültür Bakanlığı.
• Elazığ Belediyesi. (2020). Harput Koruma Amaçlı Đmar Planı Açıklama Raporu. Elazığ Belediyesi.
• Elazığ Tarihi. (2023). T. C. Elazığ Valiliği. http://www.elazig.gov.tr/elazig-tarihi.
• Elazığ’da Urartu dönemine ait 2 bin 800 yıllık “açık hava tapınak alanı” tespit edildi. (t.y.). Geliş tarihi 03 Ocak 2024, gönderen https://www.aa.com.tr/tr/kultur-sanat/elazigda-urartu-donemine-ait-2-bin-800-yillik-acik-hava-tapinak-alani-tespit-edildi/2212546.
• Eyice, S. (2001). Kale. İslam ansiklopedisi, 24, 234-242.
• Eyüboğlu, E., Sema Kubat, A., & Ertekin, Ö. (2007). A New Urban Planning Approach for the Regeneration of an Historical Area within Istanbul’s Central Business District: Practice Note. Journal of Urban Design, 12(2), 295-312.
• Gaspak, A. (2015). ESKİÇAĞ’DA HARPUT’UN TARİHİ VE DİNİ YAPISI. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20(1), 143-164.
• Gunaydın, A. S., & Tascioglu, S. (2021). Investigation of historical city centers in terms of accessibility: Case of Trabzon castle, Turkey. Journal of Urban Planning and Development, 147(4), 05021036.
• Günaydın, (2018). Tarihî Kent Merkezlerinin Planlanması Ve Tasarımına Yönelik Bir Model Önerisi: Gaziantep Örneği [Doktora, Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü]. https://tez.yok.gov.tr/.
• Günaydın, A. S., & Yücekaya, M. (2020). The evaluation of the perceptibility and accessibility: The case of Gaziantep. ICONARP International Journal of Architecture and Planning, 8(2), 480-497.
• Günaydın, A. S., & Altunkasa, M. F. (2019). Tarihî kent merkezlerinin koruma ve geliştirme stratejilerinin belirlenmesi: Gaziantep örneği. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 51-70.
• Hanson, J., & Hillier, W. R. G. (1999). The reasoning art: Or, the need for an analytical theory of architecture. Information Technology in Construction, 2(2), 32-35.
• Harput. (2023, Ağustos 10). Elazığ İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. https://elazig.ktb.gov.tr/TR-187349/harput.html.
• Hillier, B. (1999). The Hidden Geometry of Deformed Grids: Or, Why Space Syntax Works, When it Looks as Though it Shouldn’t. Environment and Planning B: Planning and Design, 26(2), 169-191. https://doi.org/10.1068/b4125.
• Hillier, B. (2001, Mayıs). A theory of the city as object: Or, how spatial laws mediate the social construction of urban space. 3rd International Space Syntax Symposium. http://undertow.arch.gatech.edu/homepages/3sss/.
• Hillier, B., Burdett, R., Peponis, J., & Penn, A. (1987). Creating Life: Or, Does Architecture Determine Anything? Arch. 8 Comport./Arch. Behav., 3(3), 233-250.
• Hillier, B., Hanson, J., & Graham, H. (1983). Space Syntax: A Different Urban Perspective. The Architects’ Journal, Vol. 178, n. o 48 (pp. 47-63). London: Architectural Press.
• Hillier, B., Penn, A., Hanson, J., Grajewski, T., & Xu, J. (1993). Natural Movement: Or, Configuration and Attraction in Urban Pedestrian Movement. Environment and Planning B: Planning and Design, 20(1), 29-66. https://doi.org/10.1068/b200029.
• Karadağ, A. (2000). Kentleşme Süreci, Çevresel Etkileri ve Sorunları ile İzmir. Egekoop, İzmir.
• Karadağ, A., & Koçman, A. (2007). Coğrafi çevre bileşenlerinin kentsel gelişim süreci üzerine etkileri: Ödemiş (İzmir) örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 16(1-2), 3-16.
• Kemeç, S., KARAHAN, E. K., & Yelda, M. (2019). Van Kenti Acil Sağlık Birimlerinin Mekansal Erişilebilirlik Durum Analizi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 24(1), 22-32.
• Köseoğlu, E., & Erinsel Önder, D. (2010). Mekânsal okunabilirlik kavramının çözümlenmesi.
• Kropf, K. (2014). Ambiguity in the definition of built form. Urban morphology, 18(1), 41-57.
• Kubat, A. S. (2015). Kentlerin Biçimsel Yapısımdaki Sayısal Mantık: Space Syntax. 32-58.
• Özdemir, M. Z. D. (2005). Türkiye’de kültürel mirasın korunmasına kısa bir bakış. Planlama, 31, 20-25.
• Öztürk, T. (2013). Harput’ta Yapılan Restorasyon Çalışmaları. Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu.
• Pacione, M. (2009). Urban geography: A global perspective. Routledge.
• Sakar Atçeken, S. (2022). Kentsel Mekanın Değişimi ve Gelişme Döngüleri; Eski Keresteciler Çarşısı (İzmir) Örneği. Planlama, 34(1).
• Sevin, V., Sevin, N. A., & Kalsen, H. (2011). Harput: Kale mahallesinde Osmanlı yaşamı. Ege Yayınları.
• Sunguroğlu, İ., & Yollarında, H. (1959). Elazığ Kültür ve Tanıtma Vakfı Yayınları. C.
• Tonbul, S. (2013). Coğrafi Faktörlerden Yer şekillerinin Harput’un Kuruluşu, Gelişmesi ve Şehrin Yer Değiştirmesi Üzerine Olan Etkileri, Elâzığ. 81-92.
• Topçu, S. (2014). Tarihi ve kültürel bilincin incelenmesi: Harput kalesi örneklemi. Education Sciences, 9(2), 99-119.
• Turner, A. (2004). Depthmap 4—A Researcher’s Handbook. Bartlett School of Graduate Studies. http://www.vr.ucl.ac.uk/depthmap/depthmap4.pdf.
• Turner, A. (2007). From Axial to Road-Centre Lines: A New Representation for Space Syntax and a New Model of Route Choice for Transport Network Analysis. Environment and Planning B: Planning and Design, 34(3), 539-555. https://doi.org/10.1068/b32067.
• Uzun, C., & Çakar, E. (2016). 17. Yüzyılda Harput kalesi. Firat University Journal of Social Sciences/Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2).
• Ünal, M. A. (1987). 1056/1646 Tarihli Avarız Defterine Göre 17. Yüzyıl Ortalarında Harput. Belleten, 51(199), 119-130.
• Ünal, M. A. (1989). XVI. yüzyılda Harput Sancağı, 1518-1566. TÜRL TARİH KURUMU YAYINLARI.
• Ünlü, A. (1999). The syntactic analysis of Turkish houses between 17th and 19th centuries. Proceeding of the second International Space Syntax Symposium, 1-41.
• Yahyagil, M. Y. (1998). Kentlerin kültürün gelişmesindeki etkileri. Istanbul Journal of Sociological Studies, 25, 105-120.
• Yenice, M. S. (2011). Tarihi Kent Merkezlerinde Sürdürülebilir Yenileme İçin Bir Model Önerisi; Konya Örneği [PhD]. Selçuk Üniversity.
• URL 1: Elazığ'da Urartu dönemine ait 2 bin 800 yıllık 'açık hava tapınak alanı' tespit edildi (aa.com.tr)/ 20.11.2022.
• URL 2: https://islamvemedeniyet.firat.edu.tr/tr/page/9698 / 12.11.2022.
• URL 3: https://harput.web.tr/harputun-tarihi-eserleri/harputun-camiileri/sarahatun-camii/ 18.11.2022.
• URL 4: 4 Bin Yıllık " Harput" Ilk Defa Böyle Boş Görüntülendi - Elazığ (iha.com.tr)/ 12.11.2022.
• URL 5: Antik kent Harput... - Fırat Haber (firat.edu.tr) / 05.11.2022.
• URL 6: AĞA CAMİ | Kültür Portalı (kulturportali.gov.tr) / 08.10.2022.
• URL 7: Ağa Cami - Elazığ - Ağa Cami Yorumları - Tripadvisor / 20.11.2022.
• URL 8: https://harput.web.tr/harputun-tarihi-eserleri/harputun-camiileri/aga-camii/07.09.2022.
• URL 9: https://www.elazig.bel.tr/balakgazi-parki-ve-cam-seyir-terasi-aciliyor/4864/ 02.10.2022.
• URL 10: https://www.endeksa.com/tr/analiz/turkiye/elazig/merkez/harput/demografi/ 10.09.2022.