Constitution and Development of High Council of Real Estate Antiquities and Monuments in Turkey and Comparison of its Decisions with Current Resolutions

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 2 - 27, 28.01.2020

Gülşen Dişli Gökçe Günel

https://doi.org/10.37246/grid.653315

Cited By: 1

Öz

In Turkey, in which Islamic jurisdictions and charity foundations were the most predominant regulatory authorities in preservation field until the mid-19th century, institutionalization and legislation efforts in repairs developed in late Ottoman period with Tanzimat reforms. The first legal regulation related directly with the preservation of antiquities, on the other hand, approved in 1869, and The Act on Asar-ı Atika dated 1906 remained in force until the approval of the Act on Antiquities (the Law no: 1710) dated 1973. Between the years 1920-1951, in Turkey, the efforts for foundation of secular state were effective, and in 1951 High Council of Real Estate Antiquities and Monuments (HCREAM) was constituted. Important decisions were signed by this Council from 1951 up till the approval of the Act on the Protection of Cultural and Natural Assets dated 1983. In this research, constitution and development of High Council has been investigated and original texts of regulations accepted by the Council have been searched. Archival and literature survey, as well as oral interview has been used as primary research methods. In this study, it has been aimed to investigate the initial formation and current condition of High Councils in Turkey, in which comprehensive legal and structural transformations have been lived in preservation field since late Ottoman period, and to compare the decisions of HCREAM with the current preservation regulations approved by the High Council founded after 1983. The study showed that, HCREAM was more autonomous compared to the High Council founded after 1983. In addiiton, it is evaluated that some decisions accepted by HCREAM provided basis for current preservation regulations, even there are lessons to take from some other decisions accepted in that period.

Anahtar Kelimeler

Resolutions, Preservation Legistlation, High Council of Monuments, Architectural Conservation

Türkiye’de Gayrimenkul Eski Eserler Anıtlar Yüksek Kurulunun Oluşumu, Gelişimi ve Kararlarının Günümüz İlke Kararlarıyla Kıyaslanması

Öz

Koruma alanında 19. yüzyılın ortalarına kadar fıkıh hükümleri ve vakıf kurumunun en etkili düzenleme mercileri olduğu Türkiye’de, onarımlarda kurumsallaşma ve yasalaşma çabaları geç Osmanlı döneminde Tanzimat’la birlikte gelişmiştir. Eski eserlerin korunmasıyla doğrudan ilgili ilk yasal düzenleme ise 1869 yılında kabul edilmiş, 1906 tarihli Asar-ı Atika Nizamnamesi, 1973 yılında yayınlanan 1710 sayılı Eski Eserler Kanuna kadar yürürlükte kalmıştır. Türkiye’de 1920-1951 yılları arası seküler bir devletin kurulması çabaları etkili olmuş, 1951 yılında Gayrimenkul Eski Eserler, Anıtlar Yüksek Kurulu (GEEAYK) teşkil edilmiştir. 1951 yılından, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun kabul edildiği 1983 yılında kadar geçen süreçte, bahse konu kurul tarafından önemli kararlara imza atılmıştır. Bu araştırmada, GEEAYK’nun oluşumu, gelişimi incelenmiş ve kurul tarafından kabul edilen kararların özgün metinleri taranmıştır. Arşiv, literatür taraması ve sözlü mülakat yöntemlerinin kullanıldığı bu çalışmada, geç Osmanlı döneminden itibaren koruma alanında kapsamlı yasal ve yapısal dönüşümlerin yaşandığı Türkiye’de, koruma yüksek kurullarının ilk oluşumları ve güncel durumları incelenmiş ve GEEAYK kararlarının, 1983 sonrası kurulan Yüksek Kurul tarafından alınan ilke kararlarıyla genel bir kıyaslamasının yapılması amaçlanmıştır. Mevcut Yüksek Kurula kıyasla, GEEAYK’nun daha özerk bir yapısının olduğu anlaşılmış, ayrıca, GEEAYK tarafından alınan bir kısım kararların günümüz koruma mevzuatına temel oluşturduğu, hatta o dönemde alınan bazı kararlardan hala alınacak dersler olduğu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

İlke Kararları, Koruma Mevzuatı, Koruma Yüksek Kurulları, Mimari Koruma

Kaynakça

• 21.06.1933 Tarihli ve 2290 Sayılı Belediye Yapı ve Yollar Kanunu. Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/2433.pdf. Erişim Tarihi: 17.12.2019.
• 16.07.1956 Tarihli 6785 Sayılı İmar Kanunu. Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/9359.pdf. Erişim Tarihi: 06.10.2019.
• 28.11.1960 Tarihli ve 7463 Sayılı Hususi Şahıslara Ait Eski Eserlerle Tarihî Abidelerin İstimlâki Hakkında Kanun. Erişim Adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/ KANUNLAR_KARARLAR/anuntbmmc042/kanuntbmmc042/kanuntbmmc04207463.pdf. Erişim Tarihi: 06.10.2019.
• 11.07.1972 Tarihli ve 1605 Sayılı 6785 sayılı İmar Kanunu’nda Bazı Değişiklikler Yapılması Hakkında Kanun. Erişim Adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc055/kanuntbmmc055/kanuntbmmc05501605.pdf. Erişim Tarihi: 06.10.2019.
• 06.05.1973 Tarihli ve 1710 Sayılı Eski Eserler Kânunu. Erişim Adresi: https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc056/kanuntbmmc056/kanuntbmmc05601710.pdf. Erişim Tarihi: 07.09.2019.
• 1973 Tarihli ve 1741 Sayılı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Teşkiline ve Vazifelerine Dair 2 Temmuz 1951 Tarihli ve 5805 Sayılı Kanun’da Bazı Değişiklikler Yapılması Hakkında Kanun. Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/14580.pdf. Erişim Tarihi: 18.12.2019.
• 24.02.1984 Tarihli ve 2981 Sayılı İmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Yapılara Uygulanacak Bazı İşlemler ve 6785 Sayılı İmar Kanunu’nun Bir Maddesinin Değiştirilmesi Hakkında Kanun. Erişim Adresi: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2981.pdf. Erişim Tarihi: 04.11.2019.
• 24.06.1987 Tarihli ve 3386 Sayılı 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarım Koruma Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddeler Eklenmesi Hakkında Kanun. Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/19497.pdf. Erişim Tarihi: 01.10.2019.
• 05.11.1999 Tarihli ve 660 Sayılı Taşınmaz Kültür Varlıklarının Gruplandırılması, Bakım ve Onarımlarına Dair İlke Kararı. Erişim Adresi: https://teftis.ktb.gov.tr/yazdir?2D16C843FCDF5E5C793DACB47EC0AA16. Erişim Tarihi: 08.09.2019.
• 05.11.1999 Tarihli ve 664 No’lu İlke Kararı, Sit Alanları Dışındaki Üzerinde Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür Varlığı Bulunan Parsellerin Koruma Alanı. Erişim Adresi: https://teftis.ktb.gov.tr/TR-14334/664-nolu-ilke-karari-sit-alanlari-disindaki-uzerinde-ko-.html. Erişim Tarihi: 12.01.2019.
• 05.11.1999 Tarihli ve 666 No’lu İlke Kararı, Korunması Gerekli Tabiat ve Varlıklarından Anıt Ağaçların Tanımı ve Korunması. Erişim Adresi: https://teftis.ktb.gov.tr/TR-14336/666-nolu-ilke-karari-korunmasi-gerekli-tabiat-ve-varlik-.html. Erişim Tarihi: 07.10.2019.
• 11.06.2005 Tarihli Koruma, Uygulama ve Denetim Büroları, Proje Büroları ile Eğitim Birimlerinin Kuruluş, İzin, Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik. Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2005/06/20050611-7.htm. Erişim Tarihi: 21.09.2019.
• 19.06.2007 Tarihli ve 731 Sayılı ilke kararı, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunun Vakıflar Genel Müdürlüğü İdare ve Denetiminde Olan Cami, Mescit, Türbe vb. Kültür Varlıklarının Müdahale Biçimleri Uygulama ve Denetimi ile İlgili İlke Kararı, Erişim Adresi: https://teftis.ktb.gov.tr/yazdir?5154D6DF9E78A5C12845BFEBD10BF51E. Erişim Tarihi: 23.08.2019.
• 17.08.2011 Tarihli ve 648 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK). Çevre ve Şehircilik Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname. Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/08/20110817-1-1.htm. Erişim Tarihi: 04.11.2019.
• 19.04.2012 Tarihli ve 28269 Sayılı Resmî Gazetede Yayımlanan Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu ve Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları Yönetmeliği. Erişim Adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/08/20110817-1-1.html. Erişim Tarihi: 17.12.2019.
• 25.01.2017 Tarihli ve 681 Sayılı Kentsel Sitler, Koruma ve Kullanma Koşullarına Dair İlke Kararı. Erişim Adresi: https://teftis.ktb.gov.tr/TR-174602/681-nolu-ilke-karari-kentsel-sitler-koruma-ve-kullanma-.html. Erişim Tarihi: 21.09.2019.
• Akozan, F. (1977). Türkiye’de Tarihi Anıtları Koruma Teşkilatı ve Kanunlar. Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yayınları, İstanbul.
• Alanyurt, U. (2009). Türkiye’de Koruma ve Onarım Üzerine Analiz. MASROP E-Dergi, 4, 29-55
• Alsaç, Ü. (1984). Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma Kanunu Üzerine. Mimarlık, 84 (3-4), 8-11.
• Âsar-ı Atika (Eski Eserler) Nizamnamesi, (1966). Milli Eğitim Basımevi, Ankara.
• Can, A. (2011). Tarihi Çevrede Yeni Yapılaşma Koşulları ve Kadıköy- Rasimpaşa Mahallesi Örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Çal, H. (1990). Türkiye’nin Cumhuriyet Dönemi Eski Eser Politikası. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Durukan, İ. (2004). Türkiye’de Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Sonrası Kültür Mirası Korumasının Gelişimi ve Uygulama Sorunları. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu Teşkiline ve Vazifelerine Dair Kanun, Kanun No: 5805, Kabul tarihi: 2/7/1951. Erişim Adresi: http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/7853.pdf. Erişim Tarihi: 06.10.2019.
• GEEAYK, Ankara Son Kurul Müdürü Gökçe Günel Arşivi (Kültür Varlıkları, Müzeler Genel Müdürlüğü Arşivinden) Ankara, 2019.
• Karaduman, H. (2004). Belgelerle İlk Türk Asar-ı Atika Nizamnamesi. Belgeler, 25(29), ss.73-92.
• Kejanlı, T., Akın, C. T., Yılmaz, A. (2007). Türkiye’de Koruma Yasalarının Tarihsel Gelişimi Üzerine Bir İnceleme. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6(19), 179-196.
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, Kanun No. 5226, Kabul Tarihi: 14.7.2004. Erişim Adresi: https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5226.html. Erişim Tarihi: 11.02.2019.
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu, Kanun Numarası: 2863, Kabul Tarihi: 21.7.1983. Erişim Adresi: http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2863.pdf. Erişim Tarihi: 12.01.2019.
• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu İlke Kararları. Erişim Adresi: http://www.kulturvarliklari.gov.tr/TR,44305/kultur-ve-tabiat-varliklarini-koruma-yuksek-kurulu-ilke-.html. Erişim tarihi: 13.03.2019.
• Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunun 07.02.2012 Tarihli ve 25 Sayılı Kararı, Erişim Adresi: https://teftis.ktb.gov.tr/yazdir?FBF24EB14EAEA8C 38E0F67247E7BD7FE. Erişim Tarihi: 08.09.2019.
• Kültür Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulunun 24/01/2018 Tarihli ve 874 Sayılı Kararı. Erişim Adresi: https://kvmgm.ktb.gov.tr/TR-204445/kultur-varliklarini-koruma-yuksek-kurulunun-24012018-ta-.html. Erişim Tarihi: 12.10.2019.
• Madran, E. (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nun Klasik Çağlarında Onarım Alanının Örgütlenmesi. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Madran, E. (2002). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kültür Varlıklarının Korunmasına İlişkin Tutumlar ve Düzenlemeler: 1800-1950. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Madran, E. (1997). Cumhuriyetin İlk Otuz Yılında (1920-1950) Koruma Alanının Örgütlenmesi-II. ODTÜ MFD, 17, (1-2), 75-97.
• Madran, E. (1996). Cumhuriyetin İlk Otuz Yılında (1920-1950) Koruma Alanının Örgütlenmesi-1. ODTU MFD, 16, (1-2), 59-97.
• Özyiğit, Ö. (1992). Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası Üzerine. Ege Mimarlık, 1992 (3-4), 22-27.
• Sarıkaya-Levent, Y. (2009). Tarihi Çevre Koruma Mevzuatına Genel Bir Bakış, Dosya 14.1: Tarihi Çevrede Koruma: Yaklaşımlar, Ugulamalar-1, Haziran 2009, 62-68.
• Şahin-Güçhan, N., Kurul, E. 2009. A History of the Development of Conservation Measures in Turkey: From the Mid 19th Century Until 2004. METU JFA, 26, (2), 29-44.
• Türkiye Cumhuriyeti, Kültür ve Turizm Bakanlığı Teftiş Kurulu Başkanlığı İlke Kararları. Erişim Adresi: https://teftis.ktb.gov.tr/TR-14322/ilke-kararlari.html. Erişim Tarihi: 06.10.2019.