Üsküp Türk Çarşısındaki Dükkânların Sosyal ve Fiziki Yapısı ile Koruma Sorunları

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 298 - 340, 19.04.2024

Ammar İbrahimgil , İşik Aksulu

https://doi.org/10.37246/grid.1211668

Öz

Türkler sahip oldukları değer birikimini, fethettiği topraklardan devraldığı mirasla kavramıştır. Fuad Köprülü’nün İstanbul-Osmanlı Medeniyeti diye kavramsallaştırdığı özdeşleşme 1392 yılında Üsküp’ün alınmasıyla Rumeli’de kendine alan bulmuştur. Bu bağlamda özgün kimlik, devamlılığının koşulu ve güvencesi olan kültürel miras değerleri, şehre özgü belirleyiciler olarak değerlendirilmelidir. Üsküp Türk Çarşısı’nın kabul edilmiş koruma ilkeleri çerçevesinde şehrin karakterine ve çağdaş yaşam koşullarına uyumlu gerçekleştirilmesi için çarşının kültürel sürdürülebilirliğini esas alan koruma yöntemleri belirlenmeye çalışılmıştır.
Geleneksel Türk çarşısının sosyal yapısı ahilik ocağı ve vakıf kültürü etkisinde şekillenmiştir. Bundan dolayı mimari için sosyal yapı ahilik kurumu üzerinden incelenmiştir. Bu kurumun çarşıdaki mimari birim karşılığı dükkân, sosyal birim karşılığı ise ahiler/esnaf olarak belirlenmiştir. Dükkânların fiziki tipolojisi, yerleşimi, boyutları, çatı biçimlerine, malzeme, vitrin ve üst kat biçimlerime göre belirlenmiştir. Çarşının sosyal yapısının nitelikleri ise esnaf ve ziyaretçiler ile yapılan anketlerle ölçülmüştür. Buna göre esnafın meslekî sürekliliği, yerleşikliği ve koruma bilincinin yanı sıra, ziyaretçilerin ikamet ettikleri yer ve çarşıya geliş nedenleri değerlendirilmiştir. Son olarak çarşı için çağdaş koruma anlayışı çerçevesinde öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Üsküp, Çarşı, Kültürel süreklilik, Mimari miras belgeleme, Ahilik

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Social and Physical Structure of Shops and Their Conservation Problems in Skopje Turkish Bazaar

Öz

The Turks grasped their value accumulation with the inheritance from their conquered lands. The identification, which Köprülü conceptualized as Istanbul-Ottoman Civilization, found a place in Rumeli with the conquest of Skopje in 1392. To realize the Skopje Turkish Bazaar by the city’s character and contemporary living conditions within the framework of accepted conservation principles, conservation methods based on the cultural sustainability of the bazaar were tried to be determined. The social structure of the traditional Turkish bazaar has been shaped under the influence of the ahi order and foundation culture. The typology of the physical structure of the shops was formed by their layout, dimensions, roof formations, materials, showcase formation, and upper floor formation. The social status of the bazaar was measured by surveys made with craftsmen and visitors. Accordingly, the professional continuity and willingness to intervene of the artisan and the reason for the residence and arrival of the visitors were evaluated. In the evaluation part, suggestions were presented within the framework of contemporary conservation understanding for the bazaar.

Anahtar Kelimeler

Skopje, Cultural continuity, Bazaar, Architectural heritage documentation, Akhism

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Acar, G. (2000). Tanzimat Dönemi Fikir ve Düşünce Hayatının Mimarî Alana Yansıması. İstanbul: MSGSÜ Sos. Bil. Enst. (Doktora Tezi).
• Aleksova, B., İvankoviç, M., & Miloeviç, M. (1978). Јелен-Капан Џамија: Прелиминарен Извештај (Yelen-Kapan Džamija: Preliminarni Izveštaj). Zbornik, (VII–IX), 161–165.
• Arsovski, T. (1970). Stara Skopska Çarşija. Skopje: Ministerstvo za Kultura.
• Asatekin, G. (1994). The Role of the Inhabitant in Conservation a Proposals for the Evaluation of Traditional Residental Architecture in Anatolia. Ankara: ODTÜ Fen Bil. Enst. (Doktora Tezi).
• Asım, S. (2004). Üsküp Tarihi ve Civarı. İstanbul: Rumeli Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Barakat, S. (2005). Postwar reconstruction and the recovery of cultural heritage. ICCROM Conservation Studies (6), 26–39. Rome: ICCROM.
• BBC. (1963). On This Day (26.July.1963). Retrieved from http://news.bbc.co.uk
• Bektaş, G. (2020). Bir Rumeli Kentinin Modernleşmesi: Üsküp 1839-1912. METU JFA, 37(1), 169–198.
• Belge: BOA, TFR I.A, No:39/1, Rumi 4 Ağustos 1324/Miladi 17 Ağustos 1908 tarihli Rumeli Vilayeti Müfettişliğine çekilen telgraf kaydı
• Belge: Makedonya Devlet Arşivi, Vakıfname No:17, YB-021-VKF-0017-19-24, Hicri 1 Safer 874 / Miladi 10 Ağustos 1469
• Bojanić, D. (1953). Podaci O Skoplju Iz 951 (1544) Godine. Prilozi, (Za Orćjentalnu Filologiju I Istoriju Jugoslovenskih Naroda Pod Turskom Vladavinom), 607–619.
• Cezar, M. (1985). Tipik Yapılarıyla Osmanlı Şehirciliğinde Çarşı ve Klasik Dönem İmar Sistemi. İstanbul: MEB.
• Council of Europe (CoE, 1969). European Convention on the Protection of the Archaeological Heritage. London, 6 June 1969. Ret. from https://www.coe.int/en/web/conventions/full-list/-/conventions/rms/0900001680072318.
• Curcic, S. (2010). Architecture in the Balkans. Princeton: Princeton University.
• Dede, M. (2015). Üsküp Vakıfları. Ankara: Gazi Üni. Sos. Bil. Enst. (Doktora Tezi).
• Engin, V. (1993). Rumeli Demiryolları. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Ergenç, Ö. (1982). Mimar Sinan’ın Yaşadığı Dönemdeki Osmanlı Türk Kenti Hakkında. Mimarlık, 20(179–180), 22–24.
• Faroqi, S. (2000). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. Ankara: Tarih Vakfı.
• Feilden, B. M., & Jokilehto, J. (1993). Management Guidelines for World Cultural Heritage Sites. Rome: ICCROM. Göçer, O. (1984). Şehirlerde Ticaret Alanları. İstanbul: İTÜ.
• Ibrahimgil, A., & Kudumoviç, L. (2022). Architectural Distinctiveness of the 15th Century Ottoman Tombs in Skopje: Learning from the Recent Archeological Excavation. ICONARP International Journal of Architecture and Planning, 10(1), 221-243.
• ICOMOS (1994). “The Nara Document on Authenticity”. Nara, Japonya, 1-6 Kasım 1994. Retrieved from http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_en0756809001536913861.pdf
• İnalcık, H. (2002). Osmanlı Tarihinde Dönemler. (Ed. Halil İnalcık, Günsel Renda). Osmanlı Uygarlığı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Jokilehto, J. (2011). World heritage: Observations on decisions related to cultural heritage. Journal of Cultural Heritage Management and Sustainable Development, 1(1), 61–74.
• Kallek C. (1992). Hz. Peygamber Döneminde Devlet ve Piyasa, İstanbul: Bilim ve Sanat Vakfı.
• Kallek C. (1997). Asr-ı Saâdet’te Yönetim-Piyasa İlişkisi, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kudumoviç, L. (2020). The experience of post-war reconstruction: the case of built heritage in Bosnia. Open House International, 45 (3), 231-248.
• Kumbaracı-Bogojeviç, L. (1996). Податоци За Бурмали Џамија Во Скопјеж Со Посебен Осврт На Натписната Плочаж Столбовите, Капителите и Базисте (Podatoci Za Burmali Džamija Vo Skopjež So Poseben Osvrt Na Natpisnata Pločaž Stolbovite, Kapitelite i Baziste). Zbornik, 2, 129–137.
• Kumbaracı-Bogojeviç, L. (2011). Üsküp’te Osmanlı Mimari Eserleri. İstanbul: ENKA.
• Kunter, H. B. (1938). Türk Vakıfları ve Vakfiyeleri Üzerine Mücmel Bir Etüd. Vakıflar Dergisi, 1, 103–129.
• Lap, L. (1976). Skopje After The Earthquake of 1963. Aarp 9 - Art and Archaeology Papers, (102), 82–86.
• Petrovski, J. T. (2004). Damaging Effects of July 26, 1963 Skopje Earthquake. Middle East Seismological Forum, Cyber Journal of Geoscience, 2, 1-16. Retrieved from https://www.researchgate.net
• Pringle, R. W. (2018, April 9). Balkanization. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/BalkanizationRabah, S. (2002). Intoduction to the Islamic City. (Ed. S. Al-Hassani), Manchester: Foundation for Science Technology and Civilisation (FSTC) Pub ID:4012, 1–9.. Retrived from muslimheritage.com
• Rabah, S. (2002). Intoduction to the Islamic City. (Ed. S. Al-Hassani), Manchester: Foundation for Science Technology and Civilisation (FSTC) Pub ID:4012, 1–9. Retrived from muslimheritage.com
• Reef, P. (2018). Macedonian Monument Culture Beyond ‘Skopje 2014’. Comparative Southeast European Studies, 66 (4) 2018,. 451-480. https://doi.org/10.1515/soeu-2018-0037
• Risteski, L. (2016). Monuments And Urban Nationalism. The Skopje 2014 Project. Antropologija 3, 49-7
• Stavisky, B. (2002). İpek Yolu ve İnsanlık Tarihindeki Önemi. (Ed. Halil İnalcık, Günsel Renda). Türkler, 224–225. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Sümer, F. (1983). Türklerde Atçılık ve Binicilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Şabanoviç, H. (1959). Bosanski Paşaluk. Sarajevo: Naučno Društvo BiH.
• Tolunay-Berber, C. & Özkar, M. (2020). A Computable Vitality: Tange’s Architectural System for Skopje. METU JFA (37), 85-102.
• Tomovski, K. (1957). Преглед На Позначајните Турбинња во Македонија (Pregled na poznaeajnite turbinja vo Makedonija). Zbornik, 3, 95–111.
• UNESCO-WHC (1980/2021), “Operational Guidelines For The Implementation Of The World Heritage Convention”. Latest Version: 31/July/2021. World Heritage Centre https://whc.unesco.org/en/guidelines/
• United Nations. (1970). Skopje Resurgent: The Story of a United Nations Special Fund Town Planning Project. New York: Stationery Office Books.
• Ünlü, M. (2012). II. Abdülhamit Döneminde Üsküp’te İmar faaliyetleri. GAMER, 1(1), 165–186.
• Yaldız, E. & Asatekin G. (2016). Anıtsal Yapıların Kullanım Sürecinde Değerlendirilmesine Yönelik Bir Model Önerisi, METU JFA (33), 161-182.