The Issue of Religion in Halil Nimetullah Öztürk’s Work Populism and Republic and Turkish Populism and Republic

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 396 - 414, 31.12.2024

Zehra Öğüt

https://doi.org/10.62001/gsijses.1529308

Öz

The 1930s were very important years fort he Turkish Revolutionary Movement. When the possibilities of the period are considered, the revolutionary books that can be considered as the most effective ideological tools have enriched the period in question considerably. Halil Nimetullah Ozturk’s work titled Populism and Republic and Turkish Populism and Republic, which is the subject of the study, was written in 1930, at a time when the Turkish revolution movement mirrored itself. The aim of this study is to make an attempt to introduce the issue of religion in the sociology of Halil Nimetullah Ozturk, which can be considered as the product of a period and an effort in which the ideological basis of the new Turkiye and a new Turkish identity were tried to be created, in the context of his work in question. It has been concluded that the work establishes a contrast relationship between the Turkish revolution and the Ottoman Empire and that the issue of religion is an Ottoman issue.

Anahtar Kelimeler

Sociology, Kemalism, Halil Nimetullah Ozturk, Revolution, Religion

Halil Nimetullah Öztürk’ün Halkçılık ve Cumhuriyet ve Türk Halkçılığı ve Cumhuriyeti Eserinde Din Meselesi

Öz

1930’lu yıllar Türk inkılâp hareketi için oldukça önemli yıllardır. Yoğun bir şekilde gerçekleştirilen inkılâpların halktaki karşılığının okunmaya çalışıldığı bir dönemi ifade etmektedir. Dönemin imkanları özelinde düşünüldüğünde en etkili ideolojik araç olarak kabul edilebilecek yayın faaliyetlerine başvurulduğu görülmektedir. Gerek bağımsız gerekse devlet eliyle kaleme alınan kitaplar mevzubahis dönemi oldukça zenginleştirmiştir. Çalışmaya konu alınan Halil Nimetullah Öztürk’ün Halkçılık ve Cumhuriyet ve Türk Halkçılığı ve Cumhuriyeti isimli eseri Türk inkılâp hareketinin tam olarak kendisine ayna tuttuğu bir dönemde 1930 senesinde kaleme alınmıştır. Yazıldığı tarih itibariyle, Kemalizm yerine “Türk İnkılâbı” ifadesinin kullanıldığı eser, ideolojinin oluşması noktasındaki ilk teşebbüslerden kabul edilmelidir. Bu çalışmanın amacı yeni Türkiye’nin ideolojik zemininin ve yeni bir Türk kimliğinin oluşturulmaya çalışıldığı bir dönem ve bir gayretin ürünü olarak kabul edilebilecek Halil Nimetullah Öztürk sosyolojisindeki din meselesine, onun mevzubahis eseri özelinde bir giriş denemesi yapmaktır. Kemalist ideolojinin oluşmasındaki ilk örnek olması hasebiyle daha dar kapsamlı bir içeriğe sahip olan çalışmanın satır aralarına nüfuz edebilmek için dönemde aynı amaçla kaleme alınmış olan inkılâp kitaplarına başvurulacaktır. Bu şekilde Türk inkılâp hareketinde öne çıkan “vicdan” kavramının din ile irtibatı ortaya konulmaya çalışılacaktır. Eserin Türk inkılâbı ve Osmanlılık arasında zıtlık ilişkisi kurduğu ve din meselesinin bir Osmanlı meselesi olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kemalizm, Halil Nimetullah Öztürk, İnkılâp, Din., Sosyoloji

Kaynakça

• Ahmad, F. (1999). İttihatçılıktan Kemalizme. Kaynak Yayınları.
• Altınkaş, E. (2011). Cumhuriyet’in ilk yıllarında aydınlar: Kurucu ideolojinin seçkinleri. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, 7(14), 114-132.
• Aron, R. (2014). Sosyolojik düşüncenin evreleri. (K. Alemdar, çev.). Kırmızı Yayınları.
• Aslan, C. (2011). Pozitivist, sekülarist ve anti-Osmanlıcı bir düşünür: Halil Nimetullah Öztürk. A. Utku ve U. Köroğlu (çev. ed.). Dârülfünûnda Felsefe Dersleri içinde. Çizgi Kitabevi.
• Aslan, C. (1995). Halil Nimetullah Öztürk’te millileşme ve çağdaşlaşma kavramları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi], https://www.atauni.edu.tr/ yuklemeler/1ca80e4825663ff0de7e7b5593f176cd.pdf
• Aydın, E. (2004). Peculiarities of Turkish revolutionary ideology in the 1930s: The “ülkü” version of Kemalism, 1933-1936. Middle Eastern Studies, 40(5), 55-82.
• Balkız, B. (205). Comteçu pozitivizim: Bir sosyal mühendislik aracı olarak sosyoloji. Sosyoloji Dergisi, 14, 21-30.
• Bekiroğlu, A. (2008). Türk modernleşmesinde bir yönelim: Halil Nimetullah Öztürk. Arayışlar. 20, 117-133.
• Benton, T. (1977). Philosophical foundations of the three sociologies. Routledge and Kegan Paul.
• Berkes, N. (1975). Türk düşününde batı sorunu. Bilgi Yayınevi.
• Berkes, N. (2003). Türkiye’de çağdaşlaşma. Yapı Kredi Yayınları.
• Cahit, B. (1933). Mudanya, Lozan, Ankara. Dorlion.
• Cevizci, A. (2015). Felsefe tarihi. Say Yayınları.
• Comte, A. (1986). Pozitivizim ilmihali. (P. Erman, çev.). Millî Eğitim Bakanlığı.
• Comte, A. (2019). Pozitif felsefe dersleri ve pozitif anlayış üzerine konuşma. (E. Ataçay, çev.). Bilgesu Yayınları.
• Cornforth, M. (2006). Pozitivizm ve pragmatizme karşı felsefeyi savunmak. (T. Ok, çev.). Evrensel Basım Yayın.
• Demirhan, N. (1999). Cumhuriyetin onuncu yılının Türk inkılâp tarihinde yeri ve önemi. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• Durkheim, E. (2006). Toplumsal iş bölümü. (Ö. Ozankaya, çev.). Cem Yayınları.
• Emrence, C. (2018). Serbest cumhuriyet fırkası 99 günlük muhalefet. İletişim Yayınları.
• Engin, S. (1938). Kemalizm inkılâbının prensipleri I-III. Cumhuriyet Matbaası.
• Etem, S. (1933). Türk inkılâbının karakterleri. Devlet Matbaası.
• Ethem, M. (1934). İnkılâbımız: İdeoloji ve realite karşısında. Türkiye Matbaası.
• Farzam, R. (2019). Pozitivizmin Türkiye’ye girişi ve Türk düşüncesi üzerindeki etkileri. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi Çağdaş Düşünce Hayatı Dergisi, 2(2), 27-43.
• Gencan, T. N. (1957). Öztürk’ün ardından. Türk Dili Dergisi, VI(72).
• Göle, N. (1998). Mühendisler ve ideoloji: Öncü devrimcilerden yenilikçi seçkinlere. Metis Yayınları.
• Güneş, M. Y. (2015). Darülfünun’da ahlâk dersleri programlar-ders notları-hocalar. (Tez No. 398488) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Ünı̇versı̇tesı̇] YÖK Ulusal Tez Merkezi, https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=oX-U_Lo_uWT_sn- tF_KCFw&no=FmbBdSPL9Bv-juN61AZNOA
• Güngör, E. (1993). Türk kültürü ve milliyetçilik. Ötüken Yayınları.
• Hakkı, C. (1933). Gaziyi dinlerken. Kırşehir V. Matbaası.
• Halfpenny, P. (2015). Positivism and sociology. Routledge.
• Kalelioğlu, U. B. (2019). Auguste Comte’un insanlık dini kurgulamasında Üç Hal Kanunu’nun rolü ve pozitivist dinin nitelikleri. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(3), 535-544.
• Karakoyunlu, Y. (1995). Aydın geleneğimizin oluşumu ve cumhuriyet aydınları, Türk aydını ve kimlik sorunu. Bağlam Yayınları.
• Karpat, K. (1967). Demokrasi tarihi. İstanbul Matbaası.
• Karpat, K. (2009). Osmanlı’dan günümüze kimlik ve ideoloji. Timaş Yayınları.
• Kili, S. (1980). Kemalism in contemporary Turkey. International Political Science Review, 1(3), 381-404.
• Kongar, E. (1994). Devrim tarihi ve toplumbilim açısından Atatürk. Remzi Kitabevi.
• Korlaelçi, M. (2021). Pozitivizmin Türkiye’ye girişi. Kadim Yayınları.
• Köker, L. (1995). Modernleşme, Kemalizm ve demokrasi. İletişim Yayınları.
• M. H. (1933). Gazi inkılâbının psikolocisi. Hüsnütabiat Matbaası.
• Mahir, V. (1933). 10 inkılâp. Ankara Matbaası.
• Malik, H. A. (1933). İnkılâp yolunda. Kitap Yazanlar Kooperatifi Neşriyatı.
• Marcuse, H. (2000). Reason and revolution. Routledge.
• Mardin, Ş. (1983). Batıcılık. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C.1, İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (1995). Din ve ideoloji. İletişim Yayınları.
• Marshall, G. (1999). Sosyoloji sözlüğü. (O. Akınhay ve D. Kömürcü, çev.). Bilim ve Sanat Yayınları.
• Nimetullah, H. (1928). İnkılâbın felsefesi. İkdam Matbaası.
• Nimetullah, H. (1930). Halkçılık ve cumhuriyet ve Türk halkçılığı ve cumhuriyeti. Orhaniye Matbaası.
• Nüzhet, S. 1934). Cumhuriyetin onuncu yıldönümünde yapılan neşriyat. Ülkü Halkevleri Mecmuası, 2(12), 443-455.
• Özerdim, S. N. (1959). Prof. Halil Nimetullah Öztürk’ün hayatı ve eserleri. Türk Dili Dergisi, 8(93), 497-499.
• Özlem, D. (2007). Türkiye’de pozitivizm ve siyaset. U. Kocabaşoğlu (ed.). C.3. Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık içinde (s. 453-468). İletişim Yayınları.
• Öztürk, H. N. (1953). Türkleşmek, lâyıklaşmak, çağdaşlaşmak. M. Sıralar Matbaası.
• Parla, T. (1995). Türkiye’de siyasal kültürün resmi kaynakları: Kemalist tek parti ideolojisi ve CHP’nin altı oku. C.3. İletişim Yayınları.
• Porter, T. M. Natural science and social theory. R. C. Olby, G. N. Cantor, J. R. R. Christie & M. J. S. Hodge (ed.). In Companion to the history of modern science (pp. 1024-1046). Routledge.
• Ritzer, G. (1992). Sociological theory. Mc Graw-Hill.
• Seyfi, A. R. (1933). Gazi ve inkılâp. Sinan Matbaası ve Kütüphanesi.
• Söğütlü, İ. (2010). Cumhuriyet’in pozitif ütopyası: Yeni bir toplum yaratmak. Muhafazakâr Düşünce, 6(24), 133-148.
• Sönmez, V. (2010). Bilim felsefesi. Anı Yayıncılık.
• Timur, T. (2013). Türk devrimi ve sonrası. İmge Yayınevi.
• Toprak, Z. (2020). Atatürk: Kurucu felsefenin evrimi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tuna, K. (1991). Türk sosyolojisinin batı sosyolojisi ile ilişkisi ve sonuçları. 75. Yılda Türkiye’de Sosyoloji içinde (s. 29-38). Bağlam Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2002). Devrim hareketleri içinde Atatürk ve Atatürkçülük. Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Tunçay, M. (2010). Türkiye Cumhuriyeti’nde tek parti yönetiminin kurulması (1923-1931). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tunçoğlu, C. K. (1937). İstiklâl ve inkılâp. Güneş Basımevi.
• Tüfekçioğlu, H. (1991). Türkiye’de sosyolojinin işlevi. 75. Yılında Türkiye’de Sosyoloji içinde (s. 139-145). Bağlam Yayınları.
• Türk tarihinin ana hatları. (1930). Devlet Matbaası.
• Uzun, H. (2010). Tek parti döneminde yapılan cumhuriyet halk partisi kongreleri temelinde değişmez genel başkanlık, Kemalizm ve milli şef kavramları. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, IX(20-21), 233-271.
• Yalçın, Ş. (2021). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş devrinde felsefe görüşü Halil Nimetullah Öztürk örneği. (Tez No. 42701). [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi] Açık Erişim, https://acikerisim-old.erbakan.edu.tr/xmlui/handle/20.500. 12452/8113
• Yinanç, M. H. (1940). Tanzimattan meşrutiyete kadar bizde tarihçilik. Maarif Matbaası.
• Zürcher, E. J. (2010). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. İletişim Yayınları.