A MODERN TRAVELER TYPOLOGY: ARCHAEOLOGIST CASTAGNE’S TRAIN JOURNEY TO TURKESTAN (1904)

Yıl 2022, , 777 - 802, 20.07.2022

Murat Özkan

https://doi.org/10.53718/gttad.1089932

Öz

Teacher, ethnographer, and archaeologist French Joseph Antoine Castagne was born on November 27, 1875, in the Gaillac region of France. After completing his education in France, he stepped into the teaching profession in 1899, when he was only 24 years old, and he went to Russia, where he would work for many years. Castagne's first stop was the Caucasus region. Here he worked as a French teacher in men's and women's sports schools. Then, in 1902, he started to work in Orenburg, which is in a very important position for Turkestan lands. Castagne, who taught French at important institutions in Orenburg, was elected as a member of the Russian Imperial Geographical Society and the Orenburg Scientific Archive Commission due to his success. Castagne, who was a member of important scientific committees of Tsarist Russia, wrote books on the history, culture, and socio-economic life of Turkestan; he published his works in many academic journals, especially French ones. Following these developments, Castagne was given permission to conduct archaeological excavations in Turgay and Ural regions by the Tsarist Archeology Commission. Continuing to work in all counties of Orenburg province, Castagne was not content with this and organized expeditions to different regions. Castagne, who became a Russian citizen in 1913, went to Tashkent and continued his studies there. This prestigious position of Castagne in Russia was destroyed after the revolution in Russia in October 1917. After Tashkent fell into the hands of the Bolsheviks, he decided to return to France. However, Castagne was suspected of participating in an anti-Soviet conspiracy in 1918 and kept in custody. Then, a warrant was issued for his arrest in September 1918. Authorities believed he was linked to British agents and was actively involved in the fight against Soviet forces. However, Castagne managed to hide in the Fergana Mountains, where he would live on the run for 19 months before his arrest was enforced. In 1920, he was sent to France with prisoners of war. He published a series of books on Turkestan history and recent history in France. He was awarded the Legion d'Honneur in 1925. He died in Montpellier in 1958.
Castagne's notes on Turkestan, which he visited as part of his expeditions, are quite interesting. Castagne began a train journey starting from Orenburg and continuing until Krasnovodsk in 1904. He visits the cities of Semenovsk, Perovsk, Tashkent, Samarkand, Merv, Ashgabat and Goktepe. Since the main purpose of Castagne, who is an archaeologist, is to examine the region from an archaeological point of view, he makes evaluations on the kurgans he encounters in these cities. Castagne's notes, especially on Tashkent and Samarkand, provide the reader with satisfactory information. In addition to these, he observes places such as mosques, madrasahs, bazaars, bazaars, houses, gardens, streets, where he can get to know the region closely, and the people living there. In his personal observations and evaluations, there are no prejudiced and exaggerated expressions that are frequently encountered in the notes of travelers who have visited the region before. Castagne encounters landscapes in Turkestan that he has never encountered before and is almost fascinated by and reflects these in his notes. In this study, what Joseph Antoine Castagne told about Turkistan, who visited many cities of Turkestan in 1904, was evaluated with excerpts from his travel diary.

Anahtar Kelimeler

Joseph Antoine Castagne, Traveler, Turkestan, Tashkent, Samarkand, Kurgan.

BİR MODERN SEYYAH TİPOLOJİSİ: GEZGİN ARKEOLOG CASTAGNE’NİN TRENLE TÜRKİSTAN SEYAHATİ (1904)

Öz

Öğretmen, etnograf ve arkeolog olan Fransız Joseph Antoine Castagne, 27 Kasım 1875’te Fransa’nın Gaillac bölgesinde dünyaya geldi. Eğitimini Fransa’da tamamladıktan sonra öğretmenlik mesleğine adım attı ve 1899 yılında henüz 24 yaşındayken uzun yıllar görev yapacağı Rusya’ya gitti. Castagne’nin ilk durağı Kafkas bölgesiydi. Burada erkek ve kadın spor okullarında Fransızca öğretmenliği görevini ifa etti. Ardından 1902 yılında Türkistan toprakları için son derece önemli bir konumda olan Orenburg’da görev yapmaya başladı. Orenburg’da önemli kurumlarda Fransızca öğretmenliği yapan Castagne, buradaki başarısından dolayı Rus İmparatorluk Coğrafya Kurumu ve Orenburg Bilimsel Arşiv Komisyonu üyeliğine seçildi. Çarlık Rusya’nın önemli bilim komitelerinde üyelikleri bulunan Castagne, Türkistan tarihine, kültürüne ve sosyo-ekonomik hayatına dair kitaplar yazdı; Fransız dergileri başta olmak üzere birçok akademik dergide çalışmalarını yayınladı. Bu gelişmelerin ardından Çarlık Arkeoloji Komisyonu tarafından Castagne’ye Turgay ve Ural bölgelerinde arkeolojik kazı yapma izni verildi. Orenburg eyaletinin tüm ilçelerinde çalışmalarına devam eden Castagne bununla yetinmeyerek farklı bölgelere de keşif gezileri düzenledi. 1913 yılında Rus vatandaşı olan Castagne Taşkent’e giderek burada çalışmalarını sürdürdü. Castagne’nin Rusya’daki bu prestijli konumu Ekim 1917’de Rusya’da gerçekleşen devrimin ardından yerle bir oldu. Taşkent’in Bolşeviklerin eline geçmesiyle Fransa’ya dönmeye karar verdi. Ancak 1918’de Castagne’nin Sovyet karşıtı bir komploya katıldığından şüphelenildiği için önce gözetim altında tutuldu. Ardından Eylül 1918’de tutuklanması için bir karar çıkartıldı. Yetkililer onun İngiliz ajanlarıyla bağlantılı olduğunu ve Sovyet güçlerine karşı mücadelede aktif bir şekilde görev aldığını düşünüyordu. Ancak Castagne, tutuklanma kararı uygulanmadan 19 ay kaçak yaşayacağı Fergana Dağları’nda gizlenmeyi başardı. 1920 yılında ise savaş esirleriyle birlikte Fransa’ya gönderildi. Fransa’da Türkistan tarihi ve yakın tarih üzerine bir dizi kitap yayınladı. 1925 yılında Legion d’Honneur nişanını almaya hak kazandı. 1958 yılında ise Montpellier’da öldü.
Castagne’nin keşif gezileri kapsamında ziyaret ettiği Türkistan’a dair notları bir hayli ilgi çekicidir. 1904 yılında Orenburg’dan başlayıp Krasnovodsk’a kadar devam eden bir tren yolculuğuna çıkan Castagne, bu yolculuğunda demir yolu hattına bağlı olarak hat civarında bulunan Ak-Bulak, Aktöbe, Emba, Mugadjar, Irgız, Kazalinsk, Basıkara, Maylibaş, St. Semenovsk, Perovsk, Taşkent, Semerkant, Merv, Aşkabat ve Göktepe şehirlerini ziyaret eder. Arkeolog olan Castagne’nin seyahatinin asıl amacı bölgeyi arkeolojik yönden incelemek olduğu için bu şehirlerde karşılaştığı kurganlar üzerine değerlendirmelerde bulunur. Castagne’nin özellikle Taşkent ve Semerkant hakkında tuttuğu notlar okuyucuya doyurucu bilgiler verir. Bunların yanı sıra cami, medrese, pazar yeri, çarşı, ev, bahçe, sokak gibi bölgeyi yakından tanıyabileceği mekanlar ve buralarda yaşayan insanlar üzerine gözlem yapar. Kişisel gözlem ve değerlendirmelerinde daha önce bölgeye gelen gezginlerin notlarında sıklıkla rastlanan önyargılı ve abartılı anlatımlar yoktur. Castagne, daha önce hiç karşılaşmadığı, adeta büyülendiği manzaralarla Türkistan’da karşılaşır ve bunları notlarına da yansıtır. Bu çalışmada, 1904 yılında Türkistan’ın pek çok şehrini gezen Joseph Antoine Castagne’nin Türkistan hakkındaki anlattıkları, seyahat günlüğünden alıntılarla değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Joseph Antoine Castagne, Gezgin, Türkistan, Taşkent, Semerkant, Kurgan.

Kaynakça

• ANF. (Archives nationales de France) Cote: LH. 19800035/160/20547, 27 Aout 1925.
• “Kastane, İosif Antonoviç”, Kazahstan Natsionalnaya Entsiklopediya, Tom 3, Almatı 2005.
• AKHMETOVA, Ulzhan, MUKTAR, Abilsseit, NURMANOVA, Ayaguz, “İstoriko-Etnografiçeskoe İssledovanie Kazahstana Zarubejnımi Uçenımi XIX-XX vv. (Na Primere Nauçnıh İssledovaniy Frantsuza J. A. Kastane)”, Bylye Gody, 2016, Vol. 42, Is. 4, ss. 1305-1314.
• BEKSAÇ, Engin, “Bîbî Hanım Camii”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 6, Ankara 1992, ss. 125-126.
• BEKSAÇ, Engin, “Şâh-ı Zinde”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 38, İstanbul 2010, ss. 267-269.
• DLUJNEVSKAYA, G. V., Arheologiçeskie İssledovaniya v Tsentralnoy Azii i Sibiri v 1859-1959 Godah, Sankt Peterburg, 2011.
• GORSHENİNA, Svetlana, “Un précurseur de l'archéologie et de l'ethnologie françaises en Asie centrale: Joseph-Antoine Castagné (1875-1958) (information)”, Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 141ᵉ année, N. 1, 1997. ss. 255-272.
• GORŞENİNA, S., “Strannıy Arheolog Kastane”, Zvezda Vostoka, No. 3, 1996, ss. 146-159.
• KARIEV, Aiitmamat, “Çarlık Rusya Şarkiyatçısı Nikolay Petroviç Ostroumov (1846–1930) ve İslam Hukuku Alanındaki Çalışmaları”, Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 2020, ss. 154-169.
• KASTANE, I., “Otçet o Poezdke v Turkestan”, Trudı Orenburgskoy Uçenoy Arhivnoy Komissii, Vpusk 16, Orenburg 1906, ss. 176.201.
• LUNİN, B. V., “Mihail Evgeneviç Masson (1897-1986)”, Rossiyskaya Arheologiya, 2/1999, ss. 207-210.
• ÖZKAN, Murat, “Rus Emperyal Yayılmasının Bir Vasıtası Olarak: Orenburg Neplüyev Askerî Okulu”, 4. Uluslararası Bilimsel Araştırmalar Kongresi (14 – 17 Şubat 2019 / Yalova) (UBAK) Bildiri Tam Metin Kitabı 3 Sosyal Bilimler, ed. Behsat Karaca, Emel İslamoğlu, Esra Kirik, Ankara 2019, s. 65-82.
• ÖZKAN, Murat, Türkistan’ın İşgal Çağı Beyaz General Skobelev (1843-1882), Kronik Kitap, İstanbul 2020.
• SADYKULY, Oraz Baktiyar, “Researches of Joseph Antoine Castagné Regarding the Burial Traditions of the Kazakh People”, Stolitsa Nauki, No: 6(23), İyon 2020, ss. 33-43.
• ŞAMUKARAMOVA, F. Ş., “Vasiliy Vyatkin i Samarkandskaya Starina”, Problemı İstorii, Filologii, Kulturı, 1, 2016, ss. 408–422.
• UĞURLU, Kamil, “Şah-ı Zinde Dünyanın En Zarif Nekropolü”, Erdem, Cilt 14, Sayı 40, 2002, ss. 351-360.
• ÜNAL, Fatih, “Kazak Türklerinde Defin Merasimi ve Aş Verme Geleneği”, Bilig, Sayı 45, 2008, ss. 103-130.
• ZHİYENBAYEV, Yerlan, KOSHENOVA, Gulbanu, “Kazakistan, Kızılorda Bölgesinde Mezar ve Türbe Geleneği”, 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Maddi Kültür, Ankara 2019, ss. 477-487.