AHMET CEVAT EMRE’NİN YURTDIŞI FAALİYETLERİNE BİR BAKIŞ (1920-1922)

Yıl 2022, , 849 - 866, 20.07.2022

Bayram Akça , Nisa İçen

https://doi.org/10.53718/gttad.1090968

Öz

Ahmet Cevat Emre, 1 Eylül 1876-10 Aralık 1961 tarihleri arasında yaşayan Cumhuriyet Dönemi’ne Geçiş Dönemi aydınlarından biridir. Yıldız Hanım ve Hasan Hulki Bey’in tek çocuğu olan Ahmet Cevat Emre Girit’in Resmo şehrinde dünyaya gelmiştir. 1897’de Harbiye Askeri Mektebi ikinci sınıf öğrencisiyken İttihatçı arkadaşı Mahir Sait Pekman’a yardım etmesi nedeniyle II. Abdülhamit tarafından yetmiş sekiz İttihat ve Terakki Cemiyeti üyesi ile birlikte Trablusgarp’a sürülmüştür. Sürgün hayatı, on bir sene sürmüştür. II. Meşrutiyet ile birlikte İstanbul’da gazetecilik; daha sonra 1910 yılında Satı Bey, Tevfik Fikret, Mustafa Suphi ve Ruşen Eşref gibi isimlerle birlikte Dârülmuallimîn-i Âliye’de öğretmenlik yapmıştır. Meşrutiyet yıllarında okullarda okutulan üç gramer kitabından biri olan “Lisan-ı Osmani” adlı eseriyle “Gramerci Cevat” lakabını almıştır. Sürgün hayatından itibaren düşünce yapısında değişimler gözlemlenen Ahmet Cevat Bey, Balkan Savaşları ile Osmanlıcılık akımı çerçevesinde “Balkan Mezalimi Neşri Vesaik Cemiyeti” fahri sekreteri olarak Türk halkına yapılan zulümleri Batılı devletlere anlatmak amacıyla Avrupa’ya gitmiş ve orada beklediği etkiyi alamayınca emperyalizme savaş açmıştır. Bu sırada İngiliz istihlak kooperatiflerinden de etkilenmiştir. Birinci Dünya Savaşı yılları ile ilgili hakkında detaylı bilgiler olmasa da 1914-1918 yıllarında yirmi dokuz adet okul kitap yazmıştır. Ahmet Cevat Emre, Mütareke Dönemi’nde Mustafa Kemal’in başarılarını gözlemlerken Mütareke sonrasında İstanbul’da yapılan mitinglere katılmıştır. Matbuat Cemiyeti üyesi olarak Akşam ve Tasvir-i Efkâr gibi gazetelerde İtilaf Devletleri karşıtı yazılar yazmıştır. Ayrıca Akşam gazetesinde “Atimiz İçin” başlıklı İttihat ve Terakki yönetimi ve Enver Paşa hakkında eleştirel yazılar yazmıştır. Mehmet Asım Us ile yazdığı “Anadolu Yavrusunun Kitabı”nı satmak amacıyla Bakü ve Moskova’ya gitmiştir. İstanbul’da İtilaf Devletleri tarafından aranırken, Bakü’de Enver Paşa hakkında yazdığı yazılar nedeniyle Talat Paşa tarafından İngiliz casusu olarak tutuklanmak istemiştir. Bu nedenle Dârülmuallimîn-i Âliye’den tanıştığı Mustafa Suphi’nin yanına sığınmış ve Türkiye Komünist Partisi’nde çalışmaya başlamıştır. Ahmet Cevat Emre, Mayıs 1928’den itibaren Mustafa Kemal Atatürk ile dil devrimlerinin inşasında da büyük rol oynamıştır. Ölümünden beş sene sonra “Tarih Dünyası” dergisi sahibi Niyazi Ahmet Banoğlu tarafından değiştirilerek yayımlanan “920 Moskova’sında Türk Komünistleri” adlı hatıraları gündem olmuştur.
Bu çalışmada, Ahmet Cevat Bey’in değiştirildiği tespit edilen Moskova hatıraları, döneme ait ilgili resmî kaynaklar ve mevcut argümanlar çerçevesinde incelenip ele alınarak eksik kısımların tamamlanması amaçlanmaktadır. Ahmet Cevat Bey’in Moskova hatıraları incelendiğinde bazı tarih hataları olmakla birlikte başlıca olayların seyrinin doğru gittiği, komünizm faaliyetlerinin ise resmî kaynaklarla karşılaştırıldığında hatıralarda yer almadığı ve bazı önemli olaylara tam olarak değinilmediği anlaşılmıştır. Bu amaçla Ahmet Cevat Emre’nin Bakü ve Moskova’da bulunduğu süre içindeki faaliyetlerine, resmî kaynaklara göre TKP faaliyetlerine ve Niyazi Nazif Tepedelenlioğlu’nun Ahmet Cevat Emre ile ilgili yaşadığı bir hatıraya yer verilerek döneme katkı sunulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal, Ahmet Cevat Emre, Mustafa Suphi, Bakü Doğu Halkları Kurultayı, Türkiye Komünist Partisi.

AHMET CEVAT EMRE'S ACTIVITIES ABROAD IN THE CONTEXT OF MEMORY (1920-1922)

Öz

Ahmet Cevat Emre is one of the intellectuals of the Transition Period to the Republican Era, who lived between September 1, 1876 and December 10, 1961. Ahmet Cevat Emre, the only child of Yıldız Hanım and Hasan Hulki Bey, was born in Rethymno, Crete. In 1897, when he was a second year student at the Harbiye Military School, he helped his Unionist friend Mahir Sait Pekman. He was exiled to Tripoli by Abdülhamit along with seventy-eight members of the Committee of Union and Progress. His exile life lasted eleven years. II. Journalism in Istanbul with the Constitutional Monarchy; Later, in 1910, he worked as a teacher in Dârülmuallimîn-i Âliye together with names such as Satı Bey, Tevfik Fikret, Mustafa Suphi and Ruşen Eşref. He received the nickname of "Gramer Cevat" with his work "Lisan-ı Osmani", which is one of the three grammar books taught in schools during the Second Constitutional Era. Ahmet Cevat Bey, who has seen changes in his mentality since his exile, went to Europe as the honorary secretary of the "Balkan Atrocities Publication Society" within the framework of the Balkan Wars and the Ottomanism movement to tell the Western states about the atrocities committed against the Turkish people. At the same time, it was also influenced by the British consumption cooperatives. Although there is no detailed information about the years of the First World War, he wrote twenty-nine school books in the years 1914-1918. While observing the achievements of Mustafa Kemal during the Armistice Period, Ahmet Cevat Emre attended the rallies held in Istanbul after the Armistice. As a member of the Matbuat Society, he wrote articles against the Allied Powers in newspapers such as Akşam and Tasvir-i Efkar. He also wrote critical articles about the Union and Progress administration and Enver Pasha, titled "For Our Horse", in the newspaper Akşam. He went to Baku and Moscow to sell the "Book of the Anatolian Baby" that he wrote with Mehmet Asım Us. While he was wanted by the Allies in Istanbul, he wanted to be arrested by Talat Pasha as a British spy because of the articles he wrote about Enver Pasha in Baku. For this reason, he took refuge with Mustafa Suphi, whom he met from Dârülmuallimîn-i Âliye, and started to work in the Communist Party of Turkey. Ahmet Cevat Emre has also played a major role in the construction of language revolutions with Mustafa Kemal Atatürk since May 1928. Five years after his death, his memoirs named "Turkish Communists in 920 Moscow", which were edited and published by Niyazi Ahmet Banoğlu, owner of the "Tarih Dünyası" magazine, became the agenda.
In this study, it is aimed to complete the missing parts by examining and considering Ahmet Cevat Bey's memories of Moscow, which were determined to be changed, within the framework of the relevant official sources and current arguments. When Ahmet Cevat Bey's memories of Moscow are examined, it is understood that although there are some historical errors, the course of the main events is correct, the communist activities are not included in the memories when compared with the official sources, and some important events are not fully mentioned. For this purpose, it will be tried to contribute to the period by including the activities of Ahmet Cevat Emre during his time in Baku and Moscow, the activities of the TKP according to official sources, and a memory of Niyazi Nazif Tepedelenlioğlu about Ahmet Cevat Emre.

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal, Ahmet Cevat Emre, Mustafa Suphi, Baku Eastern Peoples Congress, Communist Party of Turkey

Kaynakça

• AKBULUT, Erden, Millî Azadlık Savaşı, Der: Erden Akbulut, TÜSTAV (Türkiye Sosyal Tarih ve Araştırma Vakfı) Yayınları, İstanbul 2006.
• AKBULUT, Erden, TUNÇAY, Mete, Türk Halk İştirakiyun Fırkası (1920-1923), Sosyal Tarih Yayınları, İstanbul 2007.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1919-1990) Cilt:1 1914-1980, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1991.
• ASLAN, Yavuz, Türkiye Komünist Fırkası'nın Kuruluşu ve Mustafa Suphi, TTK, Ankara 1997.
• ATAÖV, Türkkaya, “1-7 Eylül 1920 Doğu Halkları Birinci Kongresinde (Bakü) Enver Paşa’nın Konuşma Metni ve Bununla İlgili Kongre Kararı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 29, S. 1, ss. 43-51.
• AYBARS, Ergün, “Mustafa Subhi'nin Anadolu'ya Gelişi Öldürülüşüyle İlgili Görüşler ve Erzurum'dan Trabzon'a Gidişiyle İlgili Belgeler”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 13 S. 24, ss. 89-104.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Suyu Arayan Adam, Remzi Kitabevi, İstanbul 2020.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, “Mustafa Suphi ve Millî Mücadeleye El Koymaya Çalışan Başı Dışarda Akımlar”, Belleten, S. 140, Ekim 1971, ss. 587-654.
• Birinci Doğu Halkları Kurultayı (Belgeler I), Cumhuriyet, Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık, Ağustos 2000.
• Birinci Doğu Halkları Kurultayı (Belgeleri II), Cumhuriyet, Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık, Ağustos 2000.
• Birinci Doğu Halkları Kurultayı, Bakü 1-8 Eylül 1920, Steno ile Yazılmış Tutanak, (Çeviren: Ali Alev), Koral Yayınları, İstanbul 1975. CEBESOY, Ali Fuat, Moskova Hatıraları (21.11.1920-2.6.1922), Yayına Haz. Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 2002.
• ÇOMAK, İhsan, “Doğu Emekçileri Komünist Üniversitesi ve Burada Okuyan Türk Öğrenciler Hakkında Bir Rapor”, Bilig, C. 76, 2016, ss. 87-116.
• EMRE, Ahmet Cevat İki Neslin Tarihi Mustafa Kemal Neler Yaptı?, Hilmi Kitabevi, İstanbul 1960