MOĞOL İMPARATORLUĞU’NDA İPEĞİN KULLANIM ALANLARI HAKKINDA

Yıl 2022, , 533 - 546, 20.07.2022

Derya Coşkun , Anıl Yasin Oğuz

https://doi.org/10.53718/gttad.1095701

Öz

İpek, kullanım sahası bakımından geniş bir spektrum çizmektedir. Kimi zaman askeri bir üniforma, kimi zaman flama ya da sancak kimi zaman dinî kıyafetlerde vücut bularak farklı şablonlar halinde karşımıza çıkmaktadır. İpeği siyasi ve kültürel hayatının merkezine koyan devletlerden biri de hiç şüphesiz Moğollardır. Onlar, bu metayı askerî, dinî ve iktisadî hayatta faal bir şekilde kullanmanın yanı sıra sosyal yaşam içerisinde zenginlik ve soyluluğun bir simgesi olarak görmüşlerdir. Dönemin (13. yüzyıl) ana kaynakları ve seyyahlar, Moğolların ipek kumaşı hangi alanlarda kullandığı hakkında ayrıntılı bilgiler vermenin yanı sıra kaynakların bu konudaki tartışmaları makalenin ana konusunu oluşturmaktadır. Özellikle Yuanshi ve Moğol dönemi kaynakları Moğol elitinin kıyafetleri dışında Moğol ordusu içerisinde, çadır ve arabalarda, paralarda da ipekli kumaşların kullanıldığını kaydetmektedirler. James Chambers’ın Moğol ordusunun ipek içlik giyme sebebinin ok yarasını azaltmak olduğuna yönelik tezi konusunda ise herhangi bir kaynakta hiçbir mâlumât bulunmamaktadır. İpek içliklerin bu görevi spekülasyondan öteye gidememekte fakat Moğol ordusunda soft zırh diyebileceğimiz yün ve kaba kumaştan kıyafetler dışında ipekten imâl edilen üniformaların bulunmuş olması olasılık dâhilindedir. Ayrıca Moğol sancaklarında ve ilginç bir şekilde Moğolların kullandığı kalkanların içerisinde ipek iplikler mevcuttu. Moğollar metalden kalkanlar kullansalar da temelde tahta çubukların birbirleriyle örülmesiyle oluşturulan yuvarlak kalkanlar kullanılıyordu. Bu tahta çubuk yapısının içi, muhtemelen kalkanın sağlamlığını arttırmak ve örgü yapısını daha stabil hâle getirmek için ipek ipliklerle sarılmaktaydı. Özellikle Yuanshi’de Moğol muhafız sınıfı Keşig’in giydiği kıyafetler içerisinde ipekli kumaşların büyük bir yekûn tuttuğu anlaşılmaktadır. Moğolların kullandığı büyük otağ diyebileceğimiz yapılarda ve ayrıca Moğol elit sınıfının arabalarında ipekli kumaşlar kullanılabiliyordu. Moğol İmparatorluğu’nun dünya tarihine mühim katkılarından olan “kâğıt para” mevzusu da ipeğin kullanım alanlarını incelerken göze çarpan bir başka konudur. Çünkü Moğolların hakimiyet kurduğu Çin’de bu tip paralar belli bir döneme kadar ipekten de imâl edilebiliyordu.
Genel bir çerçeveden bakıldığında ipekli kumaşların ve ipek ipliklerin kullanımı Moğol İmparatorluğu’nda geniş bir aralık oluşturmaktadır. Makalemizde bahis konusu ettiğimiz alanlar dışında örneğin altın renginde veya beyaz renkli ipekli kumaşların kıyafet olarak kullanılmasının sembolik anlamları mevcuttu. Siyasi hedeflere ulaşmanın bir aracısı olarak ipekli kumaş dağıtımı merkezî bir rol oynayabilmekteydi. Moğol soylularını sıradan halktan ayırt etmenin yollarından biri de ipekli kumaşların Moğol elit sınıfı içerisindeki lüks kullanımı, renkler ve desenlerdi. Her gün farklı renkte kıyafetlerin giyildiği ve Moğol elit sınıfı ile halkı birbirine yakınlaştırma amacı güden cisün festivallerindeki ipekli kumaş dağıtımı da Moğollar açısından hem maddî hem de manevi anlamlara sahipti. Bu festivaller yaz şenliklerinde, kış quriltaylarında veya tahta çıkış törenlerinde gerçekleştirilebiliyordu.

Anahtar Kelimeler

İpek, Moğollar, Ordu, Kâğıt Para, Otağ

ABOUT USAGE AREAS OF SILK FABRIC IN THE MONGOLIAN EMPIRE

Öz

Silk fabric draws a wide spectrum in terms of usage area. Sometimes a military uniform, sometimes a pennant or a banner, sometimes embodied in religious clothes, it appears in different patterns. One of the states that put silk at the center of its political and cultural life is undoubtedly the Mongols. They saw this commodity as a symbol of wealth and nobility in social life, as well as actively using it in military, religious and economic life in Mongol Empire Era. In addition to giving detailed information about the main sources of the period (13rd century) and travelers, the use of silk fabric by the Mongols, the discussions of the sources on this subject constitute the main subject of the article. In particular, Yuanshi and Mongolian sources record that, apart from the clothes of the Mongolian elite, silk fabrics were used in the Mongolian army, tents and cars, and “paper Money”. There is no information in any source about James Chambers' thesis that the reason for the Mongolian army to wear silk underwear is to reduce arrow wounds. This duty of silk underwear cannot go beyond speculation, but it is possible that uniforms made of silk were worn in the Mongolian army, apart from wool and coarse cloth clothes, which we can call soft armor. In addition, there were silk threads on the Mongolian banners and, interestingly, in the shields used by the Mongols. Although the Mongols used metal shields, they were basically round shields formed by knitting wooden sticks with each other. The inside of this wooden stick structure was probably wrapped with silk threads to increase the strength of the shield and make the braid structure more stable. Especially in Yuanshi, it is understood that the silk fabrics in the clothes worn by the Mongolian guard class Keshig hold a large amount. Silk fabrics could be used in the structures that we can call the big tents (pavilions) used by the Mongols, and also in the carriages of the Mongolian elite class. The issue of "paper money", which is one of the important contributions of the Mongol Empire to world history, is another issue that stands out when examining the usage areas of silk in the Mongol Empire. Because in China, where the Mongols ruled, this type of money could also be made of silk until a certain period.
From a general perspective, the use of silk fabrics and silk threads ranged widely in the Mongol Empire. Apart from the areas mentioned in our article, for example, the use of gold or white silk fabrics as clothes had symbolic meanings. As a means of achieving political goals, the distribution of silk cloth could play a central role. One of the ways to distinguish the Mongol nobility from the common people was the luxurious use of silk fabrics, colors and patterns within the Mongolian elite. The distribution of silk cloth in the jisun festivals, where different colored clothes were worn every day and which aimed to bring the Mongol elite class and the commons closer together, had both material and spiritual meanings for the Mongols. These festivities could be held at summer festivities, winter quriltais, or ascension ceremonies.

Anahtar Kelimeler

Silk, Mongols, Army, Paper Money, Pavilion

Kaynakça

• Aksenov, S. V., A. G. Yurçenko, Hristianskiy Mir i “Velikaya Mongol’skaya İmperiya”: Materialı Frantsiskanskoy Missii 1245 Goda, Evraziya, Sankt-Peterburg 2002.
• Allsen, Thomas T., Commodity and Exchange in the Mongol Empire: A Cultural History of Islamic Textiles, Cambridge University Press 1997.
• ———, “Population Movements in Mongol Eurasia”, Nomads as Agents of Cultural Change, ed. Reuven Amitai, Michal Biran, University of Hawai’i Press, Honolulu 2014, s. 119-52.
• Arhimandrit Palladiy, “Starinnoe Kitayskoe Skazanie o Çingishane”, Vostoçnıy Sbornik, Tipografiya Ministerstva Putey Soobşçeniya (A. Benke), Sanktpeterburg 1877, C. 1, ss. 149-295.
• Chambers, James, The Devil’s Horsemen (The Mongol Invasion of Europe), Book Club Associates 1979.
• Chan, Hok-Lam, “Liu Ping-chung 劉秉忠 (1216-74): A Buddhist-Taoist Statesman at the Court of Khubilai Khan”, T’oung Pao, 2, C. 53, S. 1/3 (1967), s. 98-146.
• Chao Hung-Sü T’ing-P’eng Ta-Ya [Zhao Gong, Xu Ting, Peng Daya], Meng-Ta pei-lu und Hei-Ta shih-lüeh: Chinesische Gesandtenberichte über die frühen Mongolen, 1221 und 1237 (nach Vorarb. von Erich Haenisch und Yao Ts’ung-wu), çev. Peter Olbricht-Elisabeth Pinks, Otto Harrassowitz, Wiesbaden 1980.
• Christopher Dawson, Mission to Asia, Harper Torchbooks-The Cathedral Library, New York 1966.
• Cüveynî, Alau’d-din Ata Melik, Ta’rih-i Cihângûşâ, C. 3, ed. Mirza Muhammed ibn Abdu’l-vahhab Kazvînî, Luzac and Co., London 1937.
• de Rachewiltz, Igor, “Muqali (1170–1223), Bōl (1197–1220), Tas (1212–1239), An-T’ung (1245-1293)”, In the Service of the Khan: Eminent Personalities of the Early Mongol-Yüan Period (1200-1300), ed. Igor De Rachewiltz vd., Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 1993, s. 3-13.
• ———, “Personnel and Personalities in North China in the Early Mongol Period”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, C. 9, S. 1/2 (1966), s. 88-144.
• Dosımbaeva, A. M., “Tamgi i Epigrafika v Sostave Tyurkskih Svyatilişç”, Zapadnıy Tyurkskiy Kaganat Atlas, ed. A. Dosımbaeva, M. Joldasbekov, İzdatel’stvo “Service Press”, Astana 2013, s. 403-28.
• Falinoy, A. İ., Raşid ad-din: Perepiska, Nauka, Moskva 1971.
• Farquhar, David M., The Government of China Under Mongolian Rule (A Reference Guide), Franz Steiner Verlag, Stuttgart 1990.
• Franke, Herbert, Geld und Wirtschaft in China unter der Mongolen-Herrschaft (Beiträge zur Wirtschaftsgeschichte der Yüan-Zeit), Otto Harrassowitz, Leipzig 1949.
• Gorelik, M. V., “Ranniy Mongol’skiy Dospeh (IX-Pervaya Polovina XIV v.)”, Arheologiya, Etnografiya i Antropologiya Mongolii, ed. A. P. Derevyanko, Ş. Natsagdorj, Nauka, Novosibirsk 1987, s. 163-208.
• Göckenjan, Hansgerd, James R. Sweeney, Der Mongolensturm Berichte von Augenzeugen und Zeitgenossen 1235-1250, Verlag Styria, Graz Wien Köln 1985.
• Guowei, Wang, Menggu Shiliao Si Zhong 蒙古史料四種, Zhengzhong Shuju 正中書局, Taibei 1975.
• Haenisch, Erich, Wörterbuch zu Manghol un Niuca Tobca’an (Yüan-cha’o Pi-shi) Geheime Geschichte Der Mongolen, Otto Harrassowitz, Leipzig 1939.
• Heath, Ian, Armies and Enemies of the Crusades 1096-1291 (Organisation, tactics, dress and weapons 96 illustrations), A Wargames Research Group Publication, Goring-by-Sea 1978.
• Hrapaçevskiy, R. P., “Annalı Hubilaya” Glavnıy İstoçnik po İstorii Pravleniya Pervogo İmperatora Dinastii Yuan’ (Tszyuani 4-17 “Yuan’ Şi”), Tsentr po İzuçeniyu Voennoy i Obşçey İstorii, Moskva 2019.
• Hrapaçevskiy R. P., (çev.), Zolotaya Orda v İstoçnikah (Materialı dlya İstorii Zolotoy Ordı ili Ulusa Djuçi), C. 1, Tsentr po İzuçeniyu Voennoy i Obşçey İstorii, Moskva 2003.
• Hsiao, Ch’i-ch’ing [Xiao Qiqing], The Military Establishment of the Yuan Dynasty, Harvard University Press, London 1978.
• İbn Battûta, The Travels of İbn Battûta (A.D. 1325-1354), C. 2, çev. H. A. R. Gibb (from the Arabic text edited by C. Defrémery and B. R. Sanguinetti, Cambridge (Published for the Hakluyt Society) at the University Press 1962.
• Karbic Damir, Mirjana Matijevic Sokol, James Ross Sweeney, (çev.), Thomae Archidiaconi Spalatensis Historia Salonitanorum Atque Spalatinorum Pontificum-Archdeacon Thomas of Split History of the Bishops of Salona and Split (Latin text by Olga Peric), Central European University Press, Budapest-New York 2006.
• Kâşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâti’t-Türk, ed. Ahmet B. Ercilasun, Ziyat Akkoyunlu, TDK Yayınları, Ankara 2014.
• Kradin, N. N., T. D. Skrınnikova, İmperiya Çingis-Hana, İzdatel’skaya Firma “Vostoçnaya Literatura” RAN, Moskva 2006.
• Ledyard, Gari, “Two Mongol Documents from the Koryŏ sa”, Journal of the American Oriental Society, C. 83, S. 2 (1963), s. 225-39.
• Lessing, Ferdinand D., Mongolian-English Dictionary, University of California Press, Berkeles-Los Angeles 1960.
• Lian, Song 宋濂, Yuanshi 元史, ed. Yang Jialuo 楊家駱, Beijing: Zhonghua Shuju 中華書局, 1976.
• Mahmûd Al-Kâşgarî, Dîvân Lugât at-Turk, çev. Z. A. Auezova, Dayk-Press, Almatı 2005.
• May, Timothy, The Mongol Art of War (Chinggis Khan and the Mongol Military System), Pen and Sword Books Ltd, South Yorkshire 2007.
• Michael Maurice, (çev.), The Annals of Jan Długosz (Annales seu cronicae incliti regni Poloniae), IM Publications, Charlton 1997.
• Munkuev, Ts., Men-da Bey-lu (“Polnoe Opisanie Mongolo-Tatar”) (Pamyatniki Pis’mennosti Vostoka XXVI), İzdatel’stvo “Nauka” Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturı, Moskva 1975.
• Oğuz, Anıl Yasin, Çinli Zhang Dehui’in Prens Kubilay’ın Yaz Kampına Yolculuğu (1247-1248): Tercüme, Notlar ve İnceleme (Moğol Posta Sistemi, Konutları ve Arabaları Hakkındaki Geniş Monografilerle Birlikte), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2022.
• Pelliot, Paul, A. C. Moule, Marco Polo The Description of the World, C. 1, George Routledge and Sons Limited, London 1938.
• Raşid-Ad-Din, Sbornik Letopisey, C. 3, çev. A. K. Arends, İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leningrad 1946.
• Richard, Jean, Simon de Saint-Quentin Histoire des Tartares, Librairie Orientaliste Paul Geuthner, Paris 1965.
• Schurmann, H. F., Economic Structure of the Yüan Dynasty (Translation of Chapters 93 and 94 of the Yüan shih 元史), Harvard University Press, Cambridge, Mass. 1956.
• Skelton, Raleigh Ashlin, Thomas E. Marston, George Duncan Painter, The Vinland Map and the Tartar Relation, Yale University Press 1965.
• Sverdrup, Carl Fredrik, The Mongol Conquests (The Military Operations of Genghis Khan and Sübe’etei), Helion and Company Limited, Warwick 2017.
• Świętosławski, Witold, Arms and Armour of the Nomads of the Great Steppe in the Times of the Mongol Expansion (12th-14th Centuries), çev. Maria Abramowicz, Oficyna Naukowa MS, Łódź 1999.
• Şastina, N. P., Djiovanni del’ Plano Karpini İstoriya Mongalov; Gil’om de Rubruk Puteşestvie v Vostoçnıe Stranı, Gosudarstvennoe İzdatel’stvo Geografiçeskoy Literaturı, Moskva 1957.
• Thomson, Robert W., “The Historical Compilation of Vardan Arewelc’i”, Dumbarton Oaks Papers, S. 43 (1989), s. 125-226.
• Tuotuo 脱脱 vd., Jinshi 金史, Zhonghua Shuju chuban, Beijing 1975.
• van den Wyngaert, P. Anastasius, Sinica Franciscana I: Itinera et Relationes Fratrum Minorum Saeculi XIII et XIV, Quaracchi-Firenze 1929.
• Vogel, Hans Ulrich, Marco Polo Was in China (New Evidence from Currencies, Salts and Revenues), Brill, Leiden-Boston 2013.
• Yule, Henry, Cathay and the Way Thither (Being a Collection of Medieval Notices of China), C. 2, Cambridge University Press, New York 2009.
• Yumei, Ye, “Shixi Qinghai Chaidamu pendi chutu de Yuan’chao’ 试析青海柴达木盆 地 出土 的元" 钞"”, Qinghai shehui kexue 青海社会科学, S. 6 (1994), s. 113-16.
• Yun 惲, Wang 王, Yang Yu 楊瑀, Yutang jiahua 玉堂嘉話; Shanju xinyu 山居新語, ed. Yang Xiaochun, Yu Dajun, Zhonghua shuju, Beijing 2006.