PAŞA’NIN PAŞASI: EŞKIYA TENKİLİ, İSTİKLAL YETKİSİ VE PALASLI MEHMET PAŞA

Yıl 2024, , 121 - 140, 20.01.2024

Eyyub Şimşek

https://doi.org/10.53718/gttad.1383936

Öz

Mehmet Hakkı Paşa, 1795 senesinin son gününde istiklâl yetkisi ile Rumeli valiliğine ilk atandığında maiyeti de aynı anda teşkil edilmişti. Palaslı Mehmet Paşa, Hüseyin Paşa ile birlikte dağlı eşkıyası ile mücadele için oluşturulan bu maiyetin en rütbelisi idi. Hakkı Paşa’nın başını çektiği organizasyonunun da sahadaki en kritik mevkiini işgal ediyordu. Vazifesinin ilk zamanlarında takdire şayan işler de yapmıştı. Fakat kısa bir süre sonra Palaslı Mehmet Paşa’nın eşkıya ile ünsiyeti olduğuna dair ciddi şüpheler ortaya çıktı. Böyle bir durumda Hakkı Paşa’nın istiklâl yetkisini kullanarak onu derhal azletmesi beklenirdi. Bunu yapmaya yetkisi olmasına rağmen paşa, sorumluluğu bir türlü üstüne almak istemedi. İstanbul’u bu işin paydaşı olması noktasında aylarca ikna etmeye çalışsa da merkezi hükûmet, asla yanaşmadı. Tabii olarak bir süre sonra Rumeli valisi ile İstanbul arasındaki ilişkiler gergin bir hal almaya başladı. Nihayet bu süreç, doğrudan olmasa da dolaylı bir şekilde paşanın valiliğe dair isteklerinin kabulünü olumsuz etkiledi ve vazifeden el çektirilmesine katkı sağladı. Bu çalışma, Hakkı Paşa’nın Rumeli valiliğinin ilk dokuz ayını meşgul eden azletme krizini istiklâl yetkisi merkezli olarak incelemeye odaklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Hakkı Paşa, Dağlı Eşkıyası, İstiklâl Yetkisi, Palaslı Mehmet Paşa, İstanbul

THE PASHA OF THE PASHA: THE STRUGGLE AGAINST MOUNTAIN BANDITS, AUTHORITY OF SELF-INDEPENDENCE AND PALASLI MEHMET PASHA

Öz

When Mehmet Hakkı Pasha was appointed as the governor of Rumelia by Sultan Selim III with the authority of self-independence on the last day of 1795, his retinue was formed simultaneously. Palaslı Mehmet Pasha who occupied the most critical position in the field of his organization, was the highest ranking officer of this retinue with Hüseyin Pasha, was formed to fight the mountain bandits. Indeed, Palaslı Mehmet Pasha had been successful in the early days of his mission. However, after a short time, serious suspicions emerged that Palaslı Mehmet Pasha was acting together with the bandits. In such a case, it was expected that Hakkı Pasha would immediately dismiss him by using his authority of self-independence. But, although he was authorized to do so, the pasha, interestingly, did not want to take the responsibility on himself. In spite of his all struggle to share responsibility with capital for this hard task, the central government never accepted his insinuating offer. After a while, relations between the governor of Rumelia and Istanbul began to become tense. Consequently, this process not only negatively affected the acceptance of the pasha’s demands related to his governorship, but also contributed to his dismissal. This paper aims to examine the crisis, which occupied the first nine months of Hakkı Pasha’s Rumeli governorship, based on the authority of self-independence.

Anahtar Kelimeler

Mehmet Hakkı Pasha, Mountain Bandits, Authority of Self-Independence, Palaslı Mehmet Paşa, İstanbul

Kaynakça

• ALANOĞLU, Murat, 86 Numaralı Mühimme Defteri’nin Özetli Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2010.
• BAYRAM, Ü. Filiz Enverî Târîhi: Üçüncü Cild (Metin ve Değerlendirme), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2014.
• ÇINAR, Ali Osman Çınar, Mehmed Emin Edîb Efendi'nin Hayatı ve Târîh’i, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Marmara 1999.
• Kılıç, Ahmet, 23 Numaralı ve 1573 Tarihli Mühimme Defteri/s.1-86 (Özet-Transkripsiyon-Dizin), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 2018.
• KÜÇÜKOĞLU, Lütfiye Sevinç, Power Politics in Ottoman Provincial Administration: A Case Study of Gürcü Osman Pasha (1789-1807), Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2019.
• TOPAL, Elif, 24 Numaralı Mühimme Defterinin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi (s.162-262), Bahçeşehir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2021.
• ÜNLÜ, Ertan, 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Merkez-Taşra Bağlamında Sarrafların İlişki Ağları: Bir Sosyal Ağ Analizi Yöntemi Denemesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2020.
• 5. Araştırma Eserleri ve Yayımlanmış Metinler
• ABOU-EL-HAJ, Rifaat Ali, “The Ottoman Vezir and Paşa Households 1683-1703: A Preliminary Report”, Journal of the American Oriental Society, S. 94/4, 1974, ss. 438-447.
• ABU MENNAH, Butrus, “Vali Necip Paşa ve Irak’ta Kâdiriyye Tarîkatı”, Tarih Kültür ve Sanat Dergisi, S. 1/3 2012, ss. 182-188.
• AKSAN, Virginia H., Kuşatılmış Bir İmparatorluk Osmanlı Harpleri 1700-1870, çev. Gül Çağalı Güven, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2011.
• BARKEY, Karen, Farklılıklar İmparatorluğu Osmanlılar, Bir Karşılaştırmalı Tarih Perspektifi, çev. Ebru Kılıç, Versus, İstanbul 2011.
• ELDEM, Edhem, “18. Yüzyıl ve Değişim”, Cogito (Osmanlılar Özel Sayısı), S. 19, 1999, ss. 189-199.
• FEYZİOĞLU, Hamiyet Sezer, Bir Osmanlı Valisinin Hazin Sonu Tepedelenli Ali Paşa İsyanı, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2017.
• İNALCIK, Halil, “Adâletnâmeler,” Belgeler, C. II, S. 3-4, 1965, ss. 49-145.
• _____________, “Centralization and Decentralization in Ottoman Administration,” ed. Thomas Naff and Roger Owen, Studies in Eighteenth Century Islamic Society, Southern Illinois University Press, Carbondale 1977, ss. 27-53.
• Kanunnâme-i Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin), haz. Abdülkadir Özcan, Kitabevi, İstanbul 2007.
• KUNT, İ. Metin, Sancakt
• an Eyalete 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi, Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1978.
• MCGOWAN, Bruce, “Âyanlar Çağı (1699-1812)”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi ed. Halil İnalcık- Donald Quataert, C. 2, Eren, İstanbul 2004, ss. 761-884.
• ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim, İstanbul 2000.
• ÖZKAYA, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Âyânlık, TTK, Ankara 2014.
• ______________, Osmanlı İmparatorluğu’nda Dağlı İsyanları (1791-1808), TTK, Ankara 2020.
• ŞİMŞEK, Eyyub, “Merkezi̇ Otorite Karşısında Bir Dağlı Eşkıyası: Deli̇ Kadri̇”, SUTAD, S. 44, 2018, ss. 269-287.
• _______________, “Rumeli Valisi Mehmed Hakkı Paşa’nın Dağlı Eşkıyası Mehmed Sinab ile Mücadelesi (1796)”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, C. 9, S.1, 2023, ss. 69-106.
• TOPRAK, Seydi Vakkas, III. Selim Döneminde Eşkıya Peşinde Bir Kocaeli Mutasarrıfı: Seyyid Hüseyin Paşa, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III (25-27 Mart 2016, Kocaeli/Türkiye) Bildiriler Kitabı, II, Edt. Tahir Büyükakın, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Kocaeli 2017, ss. 885-896.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Vezir Mehmed Hakkı Paşa 1747-1811, Burhaneddin Matbaası, İstanbul 1939.
• ____________, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, TTK, Ankara 1988.
• YILDIZ, Aysel, “Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona (Adem-i Merkeziyet) Dair Genel Gözlemler”, Belleten, C. 38, S. 152, 1974, ss. 657-708.
• YÜCEL, Yaşar, “Osmanlı İmparatorluğunda Desantralizasyona (Adem-i Merkeziyet) Dair Genel Gözlemler”, Belleten, C. 38, S. 152, 1974, ss. 657-708.