İLK DÖNEM İLHANLI-ALTIN ORDA DÜŞMANLIĞININ SEBEPLERİ HAKKINDA BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2022, , 69 - 78, 20.01.2022

İbrahim Güneş

https://doi.org/10.53718/gttad.981644

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada, İlhanlı-Altın Orda devletleri arasındaki düşmanlığın ortaya çıkmasına neden teşkil eden gelişmelerle birlikte kaynaklar tarafında rivayet edilen kayıtların analizi yapılacaktır. 13. ve 14. asırda İran, Azerbaycan, Horasan, el-Cezire ve Irak’a hâkim olan İlhanlılarla; Rus, Bulgar ve Kıpçak topraklarına hâkim Altın Orda Devleti arasında düşmanlık yaşanmıştır. Bu düşmanlığın ortaya çıkmasında birçok faktörün sebep olduğu görülmektedir. Hülegü’nün 1258 yılında Bağdat’ın zaptı sırasında Halife’ye kötü davranıp katlettirmesi, söz konusu düşmanlığın ortaya çıkmasında etkili olan sebeplerin ilkini oluşturmaktadır. Nitekim Müslüman olan Berke Han, Halife’nin başına gelenlerden dolayı Hülegü’yü şiddetle eleştirirken bu hususta kendisini bilgilendirmediği için tehditlerde bulunmuştur.
Hem Alamut’un hem de Bağdat’ın ele geçirilmesi sırasında, ganimetlerden bir kısmının Cengiz Han yasasına göre Altın Orda’nın hakkı olmasına rağmen İlhanlılar bunu vermemişlerdi. Neticede iki taraf arasında ilk kopuş da bu hadise ile yaşanmış ve daha sonra bu kopuş yerini düşmanlığa bırakmıştır. Özellikle Bağdat’ın zaptından sonra başlayan gerginlik, İlhanlıların başkent olarak ilk başta Meraga ardında da Tebriz’i seçmeleri Altın Orda’nın İlhanlılara savaşa açmasıyla neticelenmiştir. Kendi hakkı olduğunu iddia etmelerine rağmen Kafkas ve Azerbaycan topraklarının İlhanlılar tarafından ilhak edilmesi, Altın Orda cephesinde düşmanlığının sebepleri arasındaki en önemli ayağını oluşturmuştur. Azerbaycan’ın Moğol ordularının atlarına uygun yaşam koşullarına sahip olması, iki tarafın ne pahasına olursa olsun buradan vazgeçmeme gibi bir siyaseti sürdürmelerine sebep olmuştur. Özellikle Nahcivan, Meraga, Mugan, Tebriz ve Sultaniyye gibi şehir veya bölgelerin göçebelerin birçok ihtiyacını giderdiğinden, burayı atlı göçebe sistemine göre inşa edilmiş İlhanlı ve Altın Orda orduları için birer cazibe alanı hâline getirmiştir. Nitekim söz konusu yerler geniş meralar atlar için yem ihtiyacını karşılarken askerlerin yaşamlarını idame ettirmelerine yarayan geniş su ve av sahalarına sahip olmuştur. Bundan olacak ki İlhanlı hükümdarları ve askerler, savaşların olmadığı dönemlerde zamanlarının çoğunu Kafkas ve Azerbaycan’daki yaylak ve kışlaklarda geçirmişlerdir.
Memlûklerin Altın Orda Devleti’ni daima İlhanlılara karşı tahrik etmeleri de taraflar arasında düşmanlığın başka bir yönünü oluşturmaktadır. Özellikle Memlûk Sultanı Baybars, Berke Han’ı Hülegü’ye karşı dinî sebeplerden dolayı savaşmaya ikna emek için bir dizi diplomatik temasta bulunmuştur. Nitekim Berke Han Müslüman’dı ve herhangi bir dine mensup olmayan Hülegü ise açık bir şekilde Müslümanlara hem Bağdat’da hem de Suriye’de büyük zararlar vermişti. Müslümanlığa saldıran herkese karşı cihat yapmak gerekiyordu ve Sultan Baybars da Berke Han’dan bu uğurda mücadele etmesini istiyordu. Fakat Sultan Baybars’ın buradaki yegâne amacının iki Moğol devleti arasında bir düşmanlık meydana getirterek Haçlılara ve İlhanlılara karşı yaptığı savaşlarda yükünü hafifletmekti. Neticede bahsedilen tüm sebepler iki devlet arasında kalıcı bir düşmanlığın ortaya çıkmasına sebep olacak ve düşmanlık uzun süren bir çatışmalar eşliğinde devam edecektir.

Anahtar Kelimeler

İlhanlı Devleti, Altın Orda Devleti, Hülegü, Abaka, Berke

AN EVALUATION ON THE CAUSES OF THE FIRST PERIOD ILKHANID-GOLDEN HORDE HOSILITY

Öz

In this study, together with the developments that led to the emergence of hostility between the Ilkhanid-Golden Horde states, the analysis of the records reported by the sources will be made. With the Ilkhanians who dominated Iran, Azerbaijan, Khorasan, al-Jazeera and Iraq in the 13th and 14th centuries; There was hostility between the Golden Horde, which ruled the Russian, Bulgarian and Kipchak lands. It is seen that many factors cause the emergence of this hostility. Hülegü's mistreatment of the Caliph during the conquest of Baghdad in 1258 was the first reason for the emergence of this hostility. As a matter of fact, while Berke Khan, who is a Muslim, criticized Hülegü strongly because of what happened to the Caliph, he threatened him for not informing him about this issue.
During the conquest of both Alamut and Baghdad, although some of the spoils were the right of the Golden Horde according to Genghis Khan's law, the Ilkhanians did not give it. As a result, the first rupture between the two sides was experienced with this incident and later this rupture left its place to hostility. The tension that started especially after the capture of Baghdad resulted in the Ilkhanians' election as the capital, first Meraga and then Tabriz, with the Golden Horde opening the Ilkhanians to war. The annexation of the Caucasus and Azerbaijan lands by the Ilkhanians, despite claiming to be their own right, constituted the most important pillar among the reasons of hostility in the Golden Horde front. The living conditions suitable for the horses of the Mongol armies in Azerbaijan caused both sides to maintain a policy of not giving up here at all costs. As cities or regions such as Nakhchivan, Meraga, Mugan, Tabriz and Sultaniyye fulfill many needs of the nomads, it has made it an attraction area for the Ilhanli and Golden Horde armies built according to the equestrian system. As a matter of fact, the areas in question had large water and hunting areas that helped soldiers to survive while large pastures met the feed need for horses. It will be from this that the Ilkhanid rulers and soldiers spent most of their time in the plateaus and barracks in the Caucasus and Azerbaijan, in the absence of wars.
The Mamluks' always provoking the Golden Horde State against the Ilkhanians constitutes another aspect of hostility between the parties. Especially the Mamluk Sultan Baybars made a series of diplomatic contacts to persuade Berke Khan to fight Hülegü for religious reasons. As a matter of fact, Berke Khan was a Muslim and Hülegü, who does not belong to any religion, clearly caused great harm to Muslims both in Baghdad and Syria. It was necessary to make a jihad against everyone who attacked Islam and Sultan Baybars wanted Berke Han to fight for this cause. However, the sole purpose of Sultan Baybars here was to create an enmity between the two Mongolian states and to relieve the burden of the wars against the Crusaders and the Ilkhanians. As a result, all the reasons mentioned will lead to the emergence of a permanent hostility between the two states and the hostility will continue with a prolonged conflict.

Anahtar Kelimeler

Ilkhanid State, Golden Horde, Hülegü, Berke, Abaka

Kaynakça

• ABBAS, Cevad-MUHAMMEDÎ, Meryem, “Te’sir Hükümethay-yı Salisber Münasebat-ı İlhan ve Altın Ordu (Ordu-yı Zerrin)”, Mutala’at Tarih-i İslam, Yıl 3, S. 9, Tabistan 1390, s. 49-70.
• AKKUŞ, Mustafa, “Altın Orda-İlhanlı İlişkilerinde Dinin Rolü”, TurkishStudies, S. 11, Summer 2016, s. 1-12.
• BAYBARS EL-MANSURÎ, Zübdetü’l-Fikre fî Tarih el-Hicre, thk. D. S. Richards, Beyrut 1998.
• BEDİRHAN, Yaşar, Bozkırda İslam’ın Kılıcı Berke Han (1257-1266), Eğitim Yayınevi, Konya 2021.
• BENÂKETÎ, Ravzatü’l-ulî el-elbâb fi tevarîhü’l-ekabirve’l-ensab, Tarih-i Benâketî, nşr. Ca’fer Şi’ar, Tahran 1348.
• BOSTANCI, Fatih, Berke Han Dönemi Altın Orda Devleti Tarihi (1256-1266) (Siyaset-Kültür-Din), Efe Akademi Yayınları, İstanbul 2021.
• CIOCILTAN, Virgil, The Mongols and the Black Sea Trade in the Thirteenth and Fourteenth Centuries, trans. Samuel Willcocks, Leiden-Boston 2012.
• CÜZCANÎ, Tabakât-ı Nâsırî, çev. Mustafa Uyar, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016.
• EBÜ ŞAME, Zeyl er-Ravzateyn, nşr. Abdülaziz el-Attar el-Hüseyni, Beyrut 1974.
• EBÜ’L-FEDAÎL, Nehcü’s-sedîd ve’d-dürrü’l- ferîd fî mâba’de Târîhi İbni’l-Amîd, trans. E. Blochet, I, London 1910.
• EL-AYNÎ, İkdü’l-cümân fî târîhi ehlü’z-zamân, nşr. Muhammed M. Emin, C. I, Kahire 1987.
• EL-ÖMERÎ, Mesalik, Mesâlikü’l-ebsâr fî memâlikü’l-emsâr, thk. K.S.el-Caburi, C. III, Beyrut 2010.
• FAVEREAU, Marie, “The Golden Horde and the Mamluks”, Golden Horde Review, S. 1, 2017, s. 93-115.
• FERAHMAND, Yunus-TACBAHŞ, Kadriye, “Berke Han ve Baybars: Tasir ‘Avasıl Dini-İktisadi ber Ta’mik Revabıt-ı Ticari Altın Ordu ve Memalik-i Bahri Mısır”, Fasılname-i ‘İlmi, Yıl 20, S.83, Bahar 1389, s. 85-101.
• GÜNEŞ, İbrahim, Abâkâ Han Devrinde İlhanlı Devleti Tarihi (663-680/1265-1282), Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Muğla 2021.
• HÂNDMÎR, Habib-i siyer fi ahbarü’l-beşer, tsh. M. Debirsiyaki, C. I-III, Tahran 1362.
• İBN ABDÜZZÂHİR, Ravzü’z-zâhir fî sîretü’l-Melikü’z-Zâhir, nşr. Abdülaziz el-Huveytır, Riyad 1976.
• İBN VÂSIL, Müferricü’l-kurub ahbar-ı Beni Eyyûb, nşr. Ö.A.Tedmurî, C. VI, Beyrut 2004.
• İBNÜ’D-DEVÂDÂRÎ, Kenzü’d-dürer ve câmi’ü’l-gurer: ed-dürre’l-fâhir fî sîretü’l-Melik en-Nâsır, nşr. Hans Robert Roemer, VIII, Kahire 1960.
• İBNÜ’L-KESİR, el-Bidaye ve’n-nihaye, çev. Mehmet Keskin, C. XIII, İstanbul 1995.
• KAFALI, Mustafa, Altın Orda Hanlığının Kuruluşu ve Yükseliş Devirleri, İstanbul 1976.
• KAMALOV, İlyas, Moğolların Kafkasya Politikası, Kaknüs Yayınevi, İstanbul 2003.
• KARATÂY EL-‘İZZÎ, Tarih mecmu’ el-nevadir, thk. H.Hayn-M.Hacirî, Beyrut 2005.
• KERİMÎ, Alirıza-RESULÎ, Hüseyin, “Avamil Tuneş der Revabıt-ı İlhanan ba Ordu-yı Zerrin”, Fasılname-i Tarih Revabıt-ı Haricî, Yıl 14, S. 54, Bahar 1392, s. 1-20.
• KHELEJANİ, Ahmad Hesamipour, İlhanlılar ile Altın Orda Devleti’nin Siyasi ve Sosyal İlişkileri, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2013.
• KİRAGOS, Ermeni Kaynaklarında Türkler ve Moğollar, Haz. Hasan Oktay, İstanbul 2007.
• KUTBEDDİN ŞİRAZÎ, Ahbar-ı Moğolân (650-683). Der inbâne’ Mollâ Kutb: ez mecmê-i hattı müverrih 685, nşr. İrec Afşar, Kum 1389.
• MARCO POLO, Marko Polo Seyahatnamesi, çev. Filiz Dokuman, C. I-II, İstanbul 1979.
• MHİTHAR, Vakayiname, nşr. M. Brosset, St-Petersbourg 1869.
• MİRGALEEV, I. М.,“The Golden Horde Policies Toward the Ilkhanate”, Zolotoordınskoe Obozrenie, C. II, (2013), s. 217-227.
• MÎRHÂND, Ravzatü’s-safa fi sireti’l-enbiyâ ve’l-mülûk ve’l-hulefâ, nşr. Abbas Perviz, C. I-V, Tahran 1375.
• MUHAMMEDÎ, Meryem, “Avamil Mu’ser der Revabıt İran ve Ordu-yı Zerrin der Devre-i Zamamdarî Hûlâgû ve Abâkâ Han”, Pejuheşname-i Tarih, S. 4, Zemistan 1386, s. 103-125.
• MUÎNEDDÎN NATANZÎ, Müntehab et-tevarîh-i Mu’inî, nşr. Pervin İstahrî, Tahran 1383.
• REŞÎDÜDDÎN, Câmi’üt-tevârîh, tsh. Muhammed Rûşen ve Mustafa Mûsevît, I-IV, Tahran 1373.
• RIZAVÎ, Ebü’l-Fadl, “Revabıt-ı İlhanan ba Havanin Deşt-i Kıbçak”, Fasılname-i Tarih Revabıt-ı Haricî, Yıl 19, S.46, Bahar 1390, s. 537-539.
• TAHRİR-İ VASSÂF, tsh. Abdu’l-Muhammed Âyeti, Tahran 1346.
• VASSÂF, Tarih-i Vassâf, C. I-V, Bombay 1269.
• VERNADSKY, George, Moğollar ve Ruslar, çev. Eşref Bengi Özbilen, Selenge Yayınları, İstanbul 2007.
• YÛNÎNÎ, Zeyl miratü’z-zaman, C. I, Haydarabad 1955.
• ZEHEBÎ, el-‘İber fi haber men gaber, nşr. Muhammed Zaglul, C. I-III, Beyrut 1985.
• ZEHEBÎ, Târîhü’l-İslâm ve vefeyât el-meşâhîr ve el-a’lâm, thk. Ömer Abdüsselam Tedmuri, C. XL, Beyrut 1997.