TÜRKİYE SELÇUKLU SULTANI II. KILIÇARSLAN İLE HALEP ATABEYİ NUREDDİN MAHMUD ARASINDAKİ MÜNASEBETLER

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 47 - 54, 20.01.2019

Çağatay Gençtürk

Öz

Türkiye Selçuklu
Sultanı I. Mesud Kilikya Ermeni Baronluğu’na düzenlediği sefer dönüşünde
hastalanarak 1155’te vefat etmişti Onun ölümünden sonra Selçuklu ülkesinde yaşanan
iktidar mücadelesini fırsata çevirmek isteyen Halep Atabeyi Nureddin Mahmud
bölgeye müdahale etmişti. Bu sırada Sultan II. Kılıç Arslan; kardeşi Şâhinşah,
Dânişmendli emîrleri Yağıbasan ve Zünnûn ile mücadeleyi sürdürmekteydi. Bunu
fırsata çeviren Nureddin’in Selçuklu ülkesine girmesiyle iki Türk hükümdarı arasında ipler koptu. Öte yandan
Nureddin Dânişmendlileri himayesine alarak Kılıç
Arslan’ın Orta Anadolu’daki yayılmacı siyasetini engelledi. İkili arasındaki bu
gergin ortam Nureddin Mahmud’un 1174 yılındaki ölümüne dek sürdü Onun ölümünden
sonra harekete geçen Kılıç Arslan 1175’de Sivas’ı, 1178 yılında ise Malatya’yı
alarak Orta Anadolu’yu topraklarına katmayı başardı. Öte yandan Nureddin
Mahmud’un ölümü sayesinde rahat hareket etme imkânına kavuşan Kılıç Arslan, 17
Eylül 1176 tarihinde Miryokefalon Zaferi ile Bizans’ı büyük bir bozguna
uğrattı.  

Konumuzla alakalı
Yasemin Aktaş’ın “II. Kılıç Arslan
Döneminde Nureddin Mahmud ve Selahaddin Eyyûbî ile İlişkiler” adlı bir makalesi bulunmaktadır. Ancak çalışmada 1159 yılında Bizans, Halep
Atabeyliği ve Danişmendli Emiri Yağıbasan arasında yapılan anlaşma, Nureddin Mahmud
tarafından 1172 yılında Kılıç Arslan’a karşı Melik Şâhinşah, Mardin ve Harput
(Hısn-ı Ziyâd) Artuklu emirleri, Kilikya Ermenileri ve Dânişmendlilerin Sivas
kolunun katıldığı ittifaka hiç değinilmemiştir. Ayrıca Kılıç Arslan’ın 1162
yılında İstanbul’a giderken yanında Nureddin Mahmud’un kardeşi Nusretüddin’in
bulunması gibi birçok önemli olaya da yer verilmemiştir. Neticede çalışmanın
ağırlıklı konusunu II. Kılıç Arslan ile Selahaddin Eyyûbi arasındaki
münasebetler oluşturmuştur. Çalışmamızda bu eksiklikleri tamamlayarak iki Türk
hükümdarı arasındaki münasebetleri ve bölgedeki diğer devletlerle olan
ilişkilerini ele alacağız.

---

Anahtar Kelimeler

Türkiye Selçukluları, II. Kılıç Arslan, Zengîler, Nureddin Mahmud b. Zengî, Haçlılar

Kaynakça

• Abû’l–Farac, Abû’l-Farac Tarihi, C. II, çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK, Ankara 1987. Ahmet b. Lütfullah, Müneccimbaşı, Câmiu’d-Düvel Selçuklular Tarihi Horasan-Irak, Kirman ve Suriye Selçukluları, C. I, Haz. Ali Öngül, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2017. Ahmed bin Mahmud, Selçukname, C. II, Haz. Erdoğan Merçil, Kervan Kitapçılık, İstanbul 1977.AKTAŞ, Yasemin, “II. Kılıç Arslan Döneminde Nureddin Mahmud ve Selahaddin Eyyûbî ile İlişkiler”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, say. 54 (2015), ss. 261-272.ALPTEKİN, Coşkun, Dımaşk Atabegliği(Toğ-Teginliler), Fatih Yayınevi, İstanbul 1985.ALPTEKİN, Çoşkun, “Türkiye Selçukluları”, DGBİT, C.VIII, Çağ Yayınları, İstanbul 1992, 209-406.Anonim Süryani Vekayinamesi, ing. çev. A.S. Tritton ve H.A.R. Gibb, “The First and Second Crusade from an Anonymous Syirac Chronicle”, JRAS, 1933, ss. 69-101, 273-305.AYAN, Ergin, Willermus Tyrensis’ Historia Rerum in Patribus Tranmarinis Gestarum (Denizaşırı Bölgelere Yapılan Seferlerin Tarihi) Adlı Eserinin XVI. XVII. Ve XVIII. Kitaplarının Çevirisi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul 1994.AYÖNÜ, Yusuf, Selçuklular ve Bizans, TTK, Ankara 2014.CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, çev. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2012.ÇAKMAK, Mehmet Ali, Dağlı, Rıfat, “II. Kılıç Arslan Zamanında Türkiye Selçuklu Devleti”, Selçuklu Tarihi El Kitabı, ed. Refik Turan, Grafiker Yayınları, Ankara 2012, ss. 311-343.DEMİRKENT, Işın, “Hassân b. Gümüştegin”, DİA, C.XVI, ss. 396-397.ELİSSEEFF, Nikita. Nur Ad-Din Un Grand Prince Musulman De Syrie Au Temps Des Croisades (511-568/1118-1174), I, Institut Français de Damas Dımaşk 1967. GİBB, H.A.R. “The Career of Nur-ad-din”, A History of the Crusades, First Hundred Years, ed. Kenneth M. Setton, The University of Wisconsin, Madison 1969, ss. 513-528.HILLENBRAND, Carole. A Muslim Principality in Crusader Times, Nederlands Hıstorısch-Archaeologisch Instituut, İstanbul 1990.İbn Bibi, El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye(Selçuk Name), çev. Mürsel Öztürk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1996.İbn Hallikan, Vefeytü’l-A’yan ve Enbau Ebnai’z-Zaman, trans. Baron Mac-Guckın de Slane, Ibn Khallıkan’s Bıographıcal Dıctıonary, Libraraire du Lıban, Lübnan 1970.İbn Kalânisî, Şam Tarihine Zeyl–I. Ve II. Haçlı Seferleri Dönemi-, çev. Onur Özatağ, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2015.İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, çev. Mehmet Keskin, Büyük İslâm Tarihi, Çağrı Yayınları, İstanbul 2000.İbnü’l-Adîm, Bugyetü’t-taleb fi Tarihi Haleb, Çeviri Notlar Açıklamalar: Ali Sevim Biyografilerle Selçuklu Tarihi (Seçmeler), TTK, Ankara 1982.İbnü’l-Adîm, Zübdetü’l-Haleb Min Târîhi Haleb’de Selçuklar, yay. haz. Ali Sevim, TTK, Ankara 2014.İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fî-t-târîh, çev. Abdülkerim Özaydın, Bahar Yayınları, İstanbul 1987.İbnü’l Ezrak, Meyyâfârikîn ve Âmîd Tarihi (Artuklular Kısmı), Araştırma, İnceleme ve Notlarla Çeviren: Ahmet Savran, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Erzurum 1992.İmad ad-Dîn al-Katîb al-Isfahânî’nin al-Bondârî Tarafından İhtisar Edilen Zubdat al-Nuşra ve Nuhbat al ‘Usra Adlı Kitabin Tercümesi, Çev. Kıvameddin Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, TTK, Ankara 2015.Kerimüddin Mahmud-i Aksarayi, Müsameretü’l-Ahbar, TTK, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 2000.KESİK, Muharrem, Dânişmendliler(1085-1178) Orta Anadolu’nun Fâtihleri, Bilge Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2017.KESİK, Muharrem, Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi Sultan I. Mesud Dönemi,TTK, Ankara2003.KESİK, Muharrem “Türkiye Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan’ın İstanbul Ziyareti ve Türkler’in Tarihteki İlk Uçuş Denemesi”, Belleten, LXVI/247 (2002), s. 839-848.MERÇİL, Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2015.Niketas Khoniates, Historia (Ioannes ve Manuel Komnenos Devirleri), çev. Fikret Işıltan, TTK, Ankara 1995.ÖZTUNA, Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihi, II, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1983.RUNCİMAN, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, çev. Fikret Işıltan, Ankara 2008.SAATÇİ, Suphi, Tarihi Gelişim İçinde Irak’ta Türk Varlığı, Tarihi Araştırmalar ve Dokümantasyon Merkezleri Kurma ve Geliştirme Vakfı, İstanbul 1996.STEVENSON, W.B., The Crusaders In The East, Slimm Press, Beyrut 1968.Süryanî Mikhael, Süryanî Patrik Mikhael Vekayinamesi, çev. Hrant D. Andreasyan, TTK Kütüphanesi.Tarîh-i Âl-i Selçuk (Anonim Selçuknâme), Tercüme ve Notlar: Halil İbrahim Gök, Fahrettin Çoşkuner, Atıf Yayınları, Ankara 2014.Urfalı Mateos, Urfalı Mateos Vekayi-namesî, (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), çev. Hrant D. Andreasyan, TTK, Ankara 2000.USTA, Aydın, “İmadeddîn Zengi ve Artuklular” Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, IX/2 (2007), ss. 120-137.USTA, Aydın, “Müslüman Haçlı Mücadelelerinde Haşhaşîler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sayı 44 (2006), s. 1-23.ZENGİN, Murat, “Dânişmendliler Döneminde Malatya”, Selçuklu Siyasi Tarihi (Bildiriler), TTK, Ankara 2014, s. 435-444.ZENGİN, Murat, İlhanlılar-Eretnalılar-Memluklar Dönemi Malatya (1295-1401), Malatya Kitaplığı, İstanbul 2017.