MOĞOLLAR ZAMANINDA TİCARETİN BEŞİĞİ: İPEK YOLU

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 37 - 46, 20.01.2019

Muhammed Emin Koçak

Öz

İnsanlar
yaratılış icabı, ihtiyaçlarının giderilmesi için birbirleriyle sürekli iletişim
ve etkileşim halinde olmuşlardır. Toplumlar, İlkçağlardan itibaren gereksinim
duyduğu maddeleri elde etmeye çalışmış ve bunu yaparken de muhtelif yollara
başvurmuşlardır. Bu yollardan birisi olan ticaret sayesinde de farklı
medeniyetler birbirleriyle buluşup yeni ürünler keşfetmişlerdir. Yaklaşık 2000
yıllık bir geçmişe sahip olan ve Doğu ile Batı arasındaki ticari faaliyetler
neticesinde meydana gelen İpek Yolu, zamanın en işlek ticaret güzergâhı
olmuştur. İpek Yolu, tek bir yol olmayıp, muhtelif kollara ayrılmıştır. Bu
kollar, farklı coğrafyaları içine almaktadır. Dolayısıyla, tarihi süreç
içerisinde çeşitli devletler İpek Yolu hâkimiyeti için birbirleriyle mücadele
etmişlerdir. Moğollar, İpek Yolu’nun büyük bir kısmını hâkimiyetleri altına
almışlardır. Bu süreçte kurulan yam sisteminin ticari faaliyetlere yardımcı
olması amaçlanmıştır. Yeni şehirler kurularak ticaret desteklenmiş ve Moğol
şehirleri birer cazibe merkezi haline getirilmiştir. Hanedan üyeleri ve devlet
görevlileri tarafından desteklenen ortaklık teşkilatı ile Moğol toprakları
ticarete elverişli hale getirilmiştir. Bunlara ek olarak, tüccarların mallarına
uygulanan sigorta sistemi ve savaş zamanında dahi ticaret kervanlarına zarar
verilmemesi Moğolların ticarete verdiği değeri açıkça göstermektedir. Bu
makalede, XIII. yüzyılın başlarında kurularak dünya tarihini derinden etkileyen
Moğol İmparatorluğu zamanındaki İpek Yolu incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İpek Yolu, Ticaret, Orta Asya, Moğol

Kaynakça

• AKA, İsmail, “İpek Yolu Üzerinden İran”, Makaleler I, haz. S. Yalçın- Ş. Gedikli, Berikan Kitabevi, Ankara 2005.
• ALINGE, Kurt, Moğol Kanunları, çev. Coşkun Üçok, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, Sevinç Matbaası, Ankara 1967.
• ARICANLI, İ. Toğan, “Moğollar Devrinde Çin’de Ticaret ve Ortak Tüccarları”, Toplum ve Bilim, 25/26, İstanbul 1984, s.71-90.
• ATWOOD, P. Christopher, “Origin of the Jam”, Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire, Facts On File, New York 2004, s.258-259.
• BARTHOLD, V. Vilhelm, Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, çev. R. Hulûsi Özdem, haz. K.Y. Kopraman-İ. Aka, TTK, Ankara 2017.
• BATTÛTA İBN, İbn Battûta Seyahatnamesi, çev. A. Sait Aykut, C.I, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
• BECKWITH, Christopher, İpek Yolu İmparatorlukları, çev. Kürşat Yıldırım, ODTÜ Yayıncılık, Ankara 2011.
• BIRAN, Michal, “Rulers and City Life in Mongol Central Asia (1220-1370)”, Turko-Mongol Rulers, Cities and City Life, ed. David Durand-Guédy, C.XXXI, Brill, Leiden 2013, s.257-283.
• BOZKURT, Nebi, “İpek Yolu”, DİA, C. XXII, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2000, s.369-373.
• CÜVEYNÎ, Alâeddin Atâ Melik, Tarih-i Cihan Güşa, çev. Mürsel Öztürk, TTK, Ankara 2013.
• DEVLET, Nadir, “İlhanlılar”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, haz. Hakkı Dursun Yıldız, Çağ Yayınları, C.IX, İstanbul 1992, s.65-102.
• DURMUŞ, Efe, “Siyasi, İktisadi ve Kültürel Açıdan İlhanlı-Memluk Münasebetleri”, Harran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa 2005.
• ENDICOTT, W. Elizabeth, “Merchant Associations in Yüan China: The Ortoy”, Asia Major, Third Series, 2/2, 1989, s.127-154.
• ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları, Ankara 2013.
• FAZLULLAH, Rashiduddın, Jami’u’t- tawarikh, haz. Ş.Tekin- G.Tekin, çev.W.M. Thackston, Harvard University, 1998.
• FAZLULLAH, Reşîdüddin, Câmiu’t Tevârih (İlhanlılar Kısmı), çev. İ. Aka-M. Ersan-A. Khelejani, TTK, Ankara 2013.
• FRANKOPAN, Peter, İpek Yolu, çev. Mengü Gülmen, Pegasus Yayınları, İstanbul 2018.
• FRYE, N. Richard, The Heritage of Central Asia, Markus Wiener Publishers, Princeton 1998.
• GABASHVILI, Manana, “İlhanlı Devleti'nin Uluslararası Ticaret Politikası ve Halefi Olan Türk Devletleri”, Türkler, ed. H.C. Güzel- K. Çiçek- S. Koca, C. VIII, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s.386-393.
• GOLDEN, B. Peter, An Introduction to the History of the Turkic Peoples, Otto Harrasowitz, Wiesbaden 1992.
• GROUSSET, Renê, Stepler İmparatorluğu, (Attilâ, Cengiz Han, Timur) çev. Halil İnalcık, haz. E. Tokdemir- M. Dönmez, TTK, Ankara 2015.
• HAUSSİNG, H. Wilhelm, İpek Yolu ve Orta Asya Kültür Tarihi, çev. Müjdat Kayayerli, Ötüken Yayınları, İstanbul 2001.
• KAFALI, Mustafa, Çağatay Hanlığı (1227-1345), Berikan Yayınevi, Ankara 2005.
• ALAN, Ekrem, “Moğollar Devrinde İpek Yolu”, İpek Yolu, ed. Ahmet Taşağıl, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları, İstanbul 2015, s.93-108.
• KALAN, Ekrem, “Orta Çağ’da İpek Yolu’nda Diplomat ve Ajan Olarak Tüccarlar”, Yükselen İpek Yolu, ed. Fahri Atsasoy, C. II, Türk Yurdu Yayınları, Ankara 2016, s.185-190.
• KALLEK, Cengiz, “Ticaret”, DİA, C. XLI, İstanbul 2012, s.134-144.
• KAZVİNÎ, Hamdullah, Târih-i Güzide, çev Mürsel Öztürk, TTK, Ankara 2018.
• KEMALOĞLU, İlyas, Altın Orda ve Rusya, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2015.
• LAPIDUS, M. Ira, A History of Islamic Societies, Cambridge University Press, Cambridge 1988.
• LIGETI, Louis, Bilinmeyen İç Asya, çev. Sadrettin Karatay, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1998.
• Marco Polo, Marco Polo Seyahatnamesi, çev. Filiz Dokuman, C.I, Tercüman Gazetesi Yayınları, İstanbul 1979.
• MCNEILL, William, Avrupa Tarihinin Oluşumu, çev. Yusuf Kaplan, Külliyat Yayınları, İstanbul 2008.
• Moğolların Gizli Tarihi, çev. Ahmet Temir, C.I, TTK, Ankara 2016.
• ÖZGÜDENLİ G. Osman, Turco- Iranica: Ortaçağ Türk İran Tarihi Araştırmaları, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2006.
• QUENTIN D.S. Saint, Bir Keşiş’in Anılarında Tatarlar ve Anadolu (1245-1248), haz. Tufan Karasu, Doğu Akdeniz Kültür ve Tarih Araştırmaları Vakfı, Antalya 2006.
• ROSSABİ, Moris, Kubilay Han, çev. Özgür Özol, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• ROUX, Jean Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, çev. Ayşe Bereket, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.
• ROUX, Jean Paul, Orta Asya Tarih ve Uygarlık, çev. Lale Arslan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2006.
• SPULER, Bertold, İran Moğolları, (Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350) çev. Cemal Köprülü, TTK, Ankara 1957.
• VLADİMİRTSOV, Boris, Moğolların İçtimai Teşkilatı, çev. Abdulkadir İnan, TTK, Ankara 1995.
• YAKUBOSKIY Aleksandr, Altın Ordu ve Çöküşü, çev. Hasan Eren, Kültür Bakanlığı Yayınları, Milli Eğitim Basım Evi, Ankara 1976.