ORTAYA ÇIKIŞINDAN BASTIRILMASINA KADAR PONTUS AYAKLANMASI

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 1, 81 - 96, 20.01.2019

Sinan Miser

Öz

Pontus kavramı ve teorisi, köklerini Yunan bağımsızlığı ekseninde
şekillenen Megali İdea Projesi içerisinde barındırmaktadır.  Yunan yayılmacılığını esas alan ve saldırgan
bir politika güden bu teori, ilk defa 1844’de Yunan Parlamentosu’nda gündeme getirilmiştir.
Yunanistan’ın bu kapsamda başlattığı açık/gizli faaliyetler, 1904 senesinde Merzifon
Amerikan Koleji’nde kurulan Pontus Derneği ile pratiğe dönüştürülmüştür.
Hareket, mütareke sonrasında ivme kazanmış, ancak Milli Mücadele sürecinin adli
ve askeri unsurların devreye sokulmasıyla bastırılıştır. Pontus sorunu, Lozan
Konferansı çerçevesinde imzalanan mübadele sözleşmesiyle, bölgede bulunan tüm
Rumların Yunanistan’a göç ettirilmesiyle sonuçlanmıştır. Bu makalede, kökleri
XV. yüzyıla kadar giden Pontus Devleti fikrinin nasıl ortaya çıktığı ve
Mütareke sonrası Pontus Kalkışması’na karşı yürütülen sivil ve askeri
mücadelede Merkez Ordusu ve İstiklal Mahkemelerinin rolü ortaya konulmaya
çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Pontus Ayaklanması, Megali İdea, Merkez Ordusu, İstiklal Mahkemeleri

Kaynakça

• AÇIKKAYA Savaş, “Türkiye’nin Garb Meselesi- Yunan Gailesi”, Tarih Dergisi, Sayı 54, İstanbul 2012, ss. 173-192.
• ALBAYRAK Haşim, Tarih Boyunca Doğu Karadeniz’de Etnik Yapılanmalar ve Pontus, Babıali Kitaplığı Ozan Yayıncılık, İstanbul, 2003.
• ALPASLAN Meltem Doğan, Eski Anadolu Tarihi, AÖF, 2268, Eskişehir 2013.
• AYBARS Ergün, İstiklal Mahkemeleri, Ayraç Yayınları, Ankara 2009.
• AYDEMİR Şevket Süreyya, Tek Adam (1919-1922), C. II, Remzi Kitapevi, İstanbul, 2006.
• ATATÜRK Mustafa Kemal, Nutuk, Türkiye İş Bankası Yayınları, Şubat 2017.
• BALKAYA İhsan Sabri, Ali Fethi Okyar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2005.
• ÇAPA Mesut, Pontus Meselesi, Serender Yayınları, Trabzon 2001. ÇELİK Yüksel, Osmanlı Tarihi(1789-1876), AÖF, 2389, Eskişehir 2013.
• DANIŞMEND İsmail Hakkı, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. IV, Doğu Kütüphanesi Ofis Yayıncılık, İstanbul 2011.
• DEMİR Uğur, Osmanlı Tarihi (1566-1789), AÖF, 2838, Eskişehir 2013.
• EFE İsmail, “30 Ekim 1918’den Ocak 1921’eTeşkilat, Tenkisat ve İcraatlarıyla Türk Jandarması”, Çankırı Karatekin Üniversitesi S.B.E. Dergisi, 7/1, 2016, ss. 583-602
• GÖKÇEN Salim, Ortodoks Üçgeni, Yunanistan, Patrikhane ve Pontus, IQ Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 2014. GÜLER Ali, Yakın Tarihimizde Pontus Meselesi ve Rum-Yunan Terör Örgütleri, Rizeliler Kültür Dayanışma Derneği, Ankara 1995.
• GÜNAY Necla, “Filiki Eterya Cemiyeti”, Gazi üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 6/1, 2005, ss. 263-287.
• Heyet, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2011.
• İNALCIK Halil, Devlet-i Aliyye, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016.
• KILIÇ Pelin İskender, “Samsun ve Çevresinde Pontus Çetelerinin Faaliyetleri ve Hükümet Uygulamaları”, İnternational Preiodical For The Language, Literature And History of Turkic, Volume, 6/2, Sipring 2011, ss. 485-502.
• KURT Yılmaz, Pontus Meselesi, TBMM Kültür Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları, Ankara 1995.
• MCCARTHY Justin, Ölüm ve Sürgün, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
• NTOKME Outke Kırlı, “Ulus Devlet Oluşturmada Yunanistan Örneği: Büyük Ülkü Megali İdea” Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 46, 2010, ss. 401-424.
• ÜÇÜNCÜ Uğur, “Milli Mücadele Yıllarında Gümüşhane’de Rumlar ve Pontus Hareketi”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 23, 2017, ss. 107-142.
• OKUR Mehmet, “Pontus Meselesinin Ortaya çıkışı ve Karadeniz Bölgesi’nde Pontusçu Faaliyetler”, Karadeniz, Sayı 14, 2007, ss. 1-28.
• ÖZTÜRK Özhan, Pontus, Nika Yayınevi, Ankara 2016.
• PEHLİVANLI Hamid, “Tarih Perspektifi İçerisinde Pontus Olayı: Yakın Tarihimize ve Günümüze Etkileri”, Atatürk Araştırma Merkezi, http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-29/tarih-perspektifi-icinde-pontus-olayi-yakin-tarihimize-ve-gunumuze-etkileri, 28.12.2018, ss. 1-17.
• SARIHAN Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1996.
• SONYEL Salahi, Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C. I, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014.
• SÜRMELİ Serpil, “Merkez Ordusu Kumandanı Nurettin Paşa’nın Pontus İhaneti Hakkındaki Açıklamaları”, Atatürk Üniversitesi Uluslararası Hakemli Atatürk Dergisi, vol. 4, no.1, pp. 17-28, January 2004, ss. 17-28.
• ŞAHİN Cemalettin, BELGE Rauf, “İbn Haldun’da Coğrafi Determinizm”, Akademik Bakış Dergisi, sayı 57, Eylül-Ekim 2016, ss. 439-467.
• Türk İstiklal Harbi, İç Ayaklanmalar, C. IV, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1964.
• YALÇIN Emruhan, “Yunanlıların Bitmeyen İdeali: Megali İdea”, İİSBF Sos. Bil. Dergisi, C. IV, Sayı 7, Aralık 2017, ss. 33-48.
• YERESİMOS Stefanos,”Pontus Meselesi (1912-1923)”, file:///C:/Users/%C3%B6gedey/Downloads/3233-Pontus_Meselesi-1912-1923-Stefanos_Yerasimos-60s%20(1).pdf. 28.12. 2018.