XVIII. YÜZYILDA KAZAK-KALMUK-CUNGAR MÜCADELELERİ

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 3, 77 - 86, 22.01.2020

Muhittin Kavık

Öz

XVIII. YÜZYILDA KAZAK – KALMUK – CUNGAR MÜCADELELERİ

 

ÖZET

 

Türk tarihine derin izler bırakan hadiselerden biri olan Kalmuk istilası,
XVII. ve XVIII. asırlarda güçlü merkezi devlet kuramayan Orta Asya Türk
halklarına çok zarar vermiştir. Orta Asya’ya doğru
yapılan son Moğol akını olan Kalmuk istilası, Cungarya’daki nüfus çokluğuna
bağlı olmuş ve Cungarya’dan İdil boylarına ve Sırderya boylarına kadar Türk
ülkelerinin yakılıp yıkılmasına sebeb olmuştur. Moğol Cungar ve Kalmuk hanlıkları
ile en fazla ilişkide olan ve en çok mücadele eden Kazak Türkleri olmuştur.
Kazakların sözü edilen mücadeleler neticesinde zayıf olan birliktelikleri
tamamen kopmuş ve nüfus olarak yok olmanın eşiğinden dönmüşlerdir. Hususiyle
1723 yılındaki Aktaban Şubırındı hadisesi Kazak halkının hafızasında unutulmaz
izler bırakmıştır. 1726 yılındaki kurultayda birleşme kararı alan Kazaklar,
1728 yılındaki Anıkaray zaferinden sonra birlikleri han seçiminden kaynaklanan
anlaşmazlık sebebiyle bozulmuştur. Tsevan Rabdanın hakimiyete gelmesiyle en
güçlü dönemini yaşayan Cungar hanlığı, Cungar aristokratların baskısı ile Kazak
topraklarını zapt etmek istemişlerdir. Ayrıca diğer amaçları ise Kazak
topraklarından geçen ticaret yollarına hakim olarak ekonomik güç elde etmek
istemişlerdir.

Türk
ülkelerinin Kalmuklar karşısında korunması için Kazaklar set olmuş ve böylece
Kalmuklar rahatça Orta Asya içlerine hareket edememişlerdir. Kazaklar açısından
ise vaziyet olumlu olmamış ve Rusya’nın Orta Asya’yı işgalinde ilk adımı adımı
olan Kazakistan’ın işgali kolaylaşmıştır. XVIII. asrın başlarındaki büyük Kazak
– Cungar mücadelelerinden sonra birbirinden tamamen bağımsız olan Kazak Cüzleri
artık yavaş yavaş Rusya’nın hakimiyetine girmiştir.

 

Anahtar Kelimeler:
Kazaklar, Kalmuklar, Cungarlar, Aktaban Şubırındı

 

Anahtar Kelimeler

Kazaklar, Kalmuklar, Cungarlar, Aktaban Şubırındı

Kaynakça

• BERBER, Oktay, Kalmuk İstilası ve Türk Dünyasına Etkileri, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2014.
• Eski Devirlerden Günümüze Kazakistan ve Kazaklar, Çev. Abdülvahap Kara, Selenge Yayınları,İstanbul 2013.
• GALİYEV, V., “Kazakların Cungar Saldırılarına Karşı Kurtuluş Savaşı”, Kazakistan Tarihi Makaleleri, TTK, Ankara 2007, s. 63-72.
• GROUSSET, Rene, Bozkır İmparatorluğu Attila/Cengiz Han/Timur, Çev.: M. Reşat Uzmen, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2017.
• İSMAİL, Zeyneş,. Kazak Türkleri, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• İstoriya Kazahtana (İstoriya Kazahskoy SSR S Drevneyşih Vremen Do Haşih Dney İzdaniye 1943 g.), Almatı 2011.
• KALAN, Ekrem, Cungar Hanlığı’nın Siyasi Tarihi, TTK, Ankara 2008.
• LEVŞİN, A. İ., Opisanie Kırgız-Kazaçih, ili Kirgiz-Kaysatskih, Ord i Stepey, Sanat, Almatı1996.
• OLCOTT, Martha Brill, The Kazakhs. Hoover İnstutions Press, Stanford 1995.
• SARAY, Mehmet, Rus İşğalı Devrinde Osmanlı Devleti ile Türkistan Hanlıkları Arasındaki siyasi münasebetler (1775 – 1875), TTK, Ankara 2017.
• TOGAN, Zeki Velidi, Bugünkü Türkili (Türkistan) ve Yakın Tarihi Cilt I Batı ve Kuzey Türkistan, Enderun Yayınları, İstanbul 1981.
• ÜNAL, Fatih, “Moğol-Kazak Mücadeleleri Aktaban Şubırındı Hadisesi”, Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, S. 160, Nisan 2000, s.17-22.
• ÜNAL, Fatih, Rus Emperyalizmine Karşı Stepte Büyük Başkaldırı Sultan Kenesarı, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2010.
• YORULMAZ, Osman, Başlangıcından Hanlığın Feshine Kadar Kazak Türkleri ile Çarlık Rusyası Arasınmdaki Siyasi İlişkiler, TTK, Ankara 2013.