TÜRK DEVLETLERİNE-BEYLİKLERİNE AİT UNİK-NADİR SİKKE ÖRNEKLERİ VE NUMİZMATİK BİLİMİ AÇISINDAN ÖNEMLERİ

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 3, 29 - 62, 22.01.2020

Mustafa Kalkan

Öz

Nümizmatik bilimi açısından nadirlik derecesi göz önünde tutularak, çeşitli devletlere ve beyliklere ait olan sikke örnekleri incelenmiştir. İncelenen örneklerin yazı dilleri çözülerek, araştırmacıların ve geniş okuyucu kitlelerinin faydalanması için detayları açıklanmıştır. Bugüne kadar hiç görülmemiş olan unik örnekler ele alınarak, detayları paylaşılıp bulundukları dönem açısından önemleri vurgulanmıştır. Sadece içerik olarak değil aynı zamanda sanatsal açıdan sikkeleri, dönemindeki diğer sikkelerden ayıran noktalar dile getirilerek her sikkenin spesifik noktaları izah edilmiştir. Bu arada Türklerin konargöçer yaşam biçiminden yarıyerleşik ve yerleşik hayata geçiş süreci içinde iktisadi farklılıkları öğrenme seyrine işaret edilmiştir. Zamanla yerleşik hayat içinde mübadale usulünü terkederek para kullanmaya başlayan Türklerin kurdukları devletlerin kullandıkları sikke örnekleri verilerek, paraların gelişim seyri gösterilmeye çalışılmıştır.
Ekonomik hareketlilik açısından değerli olan sikkenin aslında bir sosyal gösterge aracı olarakta kullanılabileceği, dini nitelikteki metinler sikkenin üzerine yüklenerek mezhebi farklılıklar oluşturabilecek özellikler taşıdığı, üzerinde yer alan damga, işaret, süsleme ve yazı hatlarıyla da kültürel kimlik aracı olduğu izah edilmiştir. Selçuklu sikkelerinin üzerlerinde kullanılan hat, özel işaret ve ifadeler ayrı bir araştırma alanıdır. Özel bir yazı hattı kullanılarak adeta şifreleme yöntemi uygulanırcasına her yıl ve dönem için farklı stiller tercih edilmiştir. Bir şehrin yazımının on, on iki farklı şekli kullanılmıştır. Bu özel yazım türlerini öğrenmeden yazıların çözülmesi ve anlaşılabilmesi imkansızdır. Genel Türk Tarihi açısından büyük önem taşıyan ama üzerinde çalışılmayan Türk Nümizmatiği alanının ne türden önem ve detaya sahip olduğu vurgulanarak, mevcut araştırma sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Nümizmatik, Türkeşler, Karluklar, Tolunoğulları, Karahanlılar, Timuriler, Anadolu Devletleri

Kaynakça

• ARTUK İ., C. Artuk, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Kataloğu, C.I, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1971. ARTUK İ., C. Artuk, İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Kataloğu, C.II, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1974. “Arts from the Land of Timur”, An Exhibition from a Scottish Private Collection, Paisley, 2012. AYDIN Şennur vd., Yapı Kredi Sikke Koleksiyonu Sergileri, C.II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1994, s.25. BABAYAROV G. Köktürk Kağanlığı Sikkeleri Kataloğu (The Catalogue of coins of Turkic Qaghanate), Ankara, 2007. BALOG Paul, The Coinage of the Mamluk Sultans of Egypt-and-Syria, The American Numismatic Society, New York, 1964. İZMİRLİER Yılmaz, Anadolu Selçuklu Paraları, Mas Matbaacılık, İstanbul, 2010. KAMIŞEV A. M., Rannesrednevekovıy Manetnıy Kompleks Semireçya, İzd. Rarited İnfo, Bişkek, 2002. KOÇNEV, B. D., "Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimı i Titulatura, Çast 1", VİİSİD, Vıp. IV, RassiyskayaAkademiya Nauk İnstitüt Vastokovediya, Moskva, 1995, s. 201-276. KOÇNEV, B. D., "Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimı i Titulatura, Çast 2", VİİSİD, Vıp. V, RassiyskayaAkademiya Nauk İnstitüt Vastokovediya, Moskva, 1997, s. 245-314. KOÇNEV, B. D., "Svod Nadpisey na Karahanidskih Monetah: Antroponimı i Titulatura, Çast 3", VİİSİD, Vıp. VI, RassiyskayaAkademiya Nauk İnstitüt Vastokovediya, Moskva, 2004, ss. 261-291. Meskûkât-ı Kadimei İslamiye Kataloğu, Müluku Cengiziye ve İlhaniye, Celayir ve Kırım Hanları Meskûkâtı, Kısmı Salis, Mahmut Bey Matbaası, Kostantiniye, 1318. PERK Haluk, Hüsnü Öztürk, Candaroğulları Beyliği Sikke Definesi, Haluk Perk Müzesi Yayınları, İstanbul, 2003. PERK Haluk, Hüsnü Öztürk, Eratna Kadı Burhaneddin ve Erzincan (Mutahhaten) Emirliği Sikkeleri, Haluk Perk Müzesi Yayınları, İstanbul, 2008. SAVELYEVA, P., Monetı Djuçidov, Djagataidov, Djalairidov i Drugiya Obraşçavşiyasiya v Zolotoy Orda v Epohu Tohtamışa, Vıp I, Sanktpeterburg, 1857. SAVELYEVA, P., Monetı Djuçidov, Djagataidov, Djalairidov i Drugiya Obraşçavşiyasiya v Zolotoy Ord v Epohu Tohtamışa, Vıp II, Sanktpeterburg, 1858. TARGAÇ, M. İ., “Ünik Bir Celayiroğlu Sikkesi”, Türk Numismatik Derneği, Bülten No:44, İstanbul, 2015, s.4-6. TEVHİD Ahmed, Meskukat-ı Kadime-i İslamiye Katalogu, Türkistan Hakanları, el Sebüktegin, Horasan ve Irak Selçukileri, Beni Salduk, Beni Mengüc, Danişmendliler, Rum Selçukileri, Karaman, Aydın, Saruhan, Mıntıka-i Germiyan ve İsfendiyaroğulları, Beni Eratna, Karakoyunlu, Akkoyunlu Meskukatı, Kostantiniye, 1321. TEZCAN Mehmet, “Paraların Işığında Türk ve İran Kavimlerinde Ay Yıldız/Güneş Motifi ve Türk Kültürü İçin İran Araştırmalarının Önemi”, ICANAS 2007, Tarih ve Medeniyetler Tarihi, C.VI, 2012. THİERRY François, “Three Notes on Turgesh Numismatics”, Proceedings of the Symposium on Ancient Coins and the Culture of the Silk Road, Sichou zhi lu guguo qianbi ji Silu wenhua guoji xueshu yantaohui lunwenji, Shanghai Bowugan Decembre 2002, Shangai, 2011, pp.413-442. THİERRY François, “Wuzhu des Sui ou Wuzhu des Wei”, Bulletin de la Societe Française de Numismatique, No 4, Avril, 1988, pp.349-351. Yutaka Yoshida, “First Fruits of Ryukoku-Berlin Joint Project on the Turfan İranian Manuscript”, Acta Asiatica, Bulletin of the Institute of Eastern Culture, 78, Tokyo, 2000, Ikeda On (Ed.) Tun-huang and Turfan Studies, p.83-85. İnternet Kaynakları www. cybernumis. com. www. sogdcoins. narod. ru. Coins of Semirechie, Sr 20 http://db.stevealbum.com/php/lot_auc.php?site=2&sale=20&lot=392&lang=1 https://db.stevealbum.com/php/lot_auc.php?site=2&sale=20&lot=391&lang=1 https://www.sarc.auction/SEMIRECH-E-Arslanid-Inal-Tegin-8th-century-AE-cash-4-29g-VF_i32004953 https://www.vcoins.com/en/stores/alibaba_coins/244/product/aq_qoyunlu__anonymous_fals_17_gr__1954_mm/844435/Default.aspx