MHP’NİN TÜRK KİMLİĞİ VE TÜRK MİLLİYETÇİLİĞİ ANLAYIŞI VE TÜRK DÜNYASI’NA BAKIŞI

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 3, 185 - 200, 22.01.2020

İbrahim Erdal

Öz

Özet
Tanzimat ile başlayan Türk modernleşme sürecinde Osmanlı Devleti’nin yıkılışının önüne geçmek amacıyla İslamcılık, Osmanlıcılık ve Türkçülük politikası uygulanmıştır. Devletin hızla toprak kaybetmeye başlaması Müslüman nüfusun milliyetçilik hareketlerinden etkilenmesi bütün vatandaşların Osmanlı kimliği altında birleşmesi fikrini ortaya çıkarmıştır. Balkan Savaşları ile artan kayıplar Türkçülük hareketinin gelişmesini sağlamıştır. Türkçülük fikri, Türk Ocakları etrafında toplanan aydınlar tarafından savunulmuş ve ortak kültüre ve etnik kökene dayalı milliyetçilik olmak üzere iki görüşe ayrılmıştır. Ziya Gökalp’in savunduğu ortak kültür, dil ve ortak gayeye dayalı Türk kimliği, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun da temel felsefesini oluşturmuştur.
Türkçülük hareketi 1944 Türkçülük Davası sonrasında önemli bir ayrıma gitmiş Alparslan Türkeş’in CKMP (Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi)’ye katılmasıyla milliyetçilik tanımı Hüseyin Nihal Atsız’ın Türkçülük tanımından ayrılmıştır. CKMP ve MHP (Milliyetçi Hareket Partisi), Ziya Gökalp’in kültür, dil ve ortak ülküye dayalı bir kimlik ve milliyetçilik tanımını parti programı ve felsefesinin temeli yapmıştır. Bu bağlamda önce güçlü Türkiye hedefinden hareket eden MHP, Turancılık hareketinin romantik yaklaşımının aksine Türk Dünyası Meselelerine Türkiye merkezli bakmış ve sorunların önce diplomasi yoluyla çözülmesi yönünde yaklaşmıştır. Bu politikalar 1989 yılına kadar Kıbrıs meselesi sonrasında ise bununla birlikte Orta Asya’da bağımsızlık kazanan Türk devletlerinin sorunları üzerine yoğunlaşmıştır. Bu makalede Türk milliyetçiliğinin siyasi temsilcisi olan MHP’nin Türk kimliği ve Türk milliyetçiliği anlayışı üzerinden Türk Dünyası meselelerine bakışı; parti programı, seçim beyannameleri ve meclis konuşmaları üzerinden incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: MHP, Alparslan Türkeş, Türk, Türkistan, Milliyetçilik, Orta Asya


MHP’s Understanding of Turkish Identity and Turkish Nationalism, and its View on the Turkic World

ABSTRACT
In the process of Turkish modernization, which started with the Tanzimat Edict, policies of Islamism, Ottomanism and Turkism were followed to prevent the disintegration of the Ottoman Empire. As the state rapidly started to lose vast territories, nationalist movements started to spread among the Muslim populations and the idea of uniting all citizens under an Ottoman identity emerged. The losses triggered by the Balkan Wars accelerated the development of Turkism, the idea of which was advocated by intellectuals who came together in the Turkish Hearths. The movement was soon to split into two factions, one of which supported nationalism based on a common culture, and the other on ethnic background. Ziya Gökalp’s idea of a Turkish identity based on a common culture and language and shared ideals later became the founding philosophy of the Republic of Turkey.
The Turkism movement experienced a significant split following the Turkism Trial of 1944, with AlparslanTürkeş’s brand of nationalism distancing itself from Hüseyin Nihal Atsız’s nationalism after Türkeş joined the CKMP (Republican Peasant Nation Party). The basic philosophy behind the CKMP and the MHP (Nationalist Movement Party), as reflected in the party programs, followed Ziya Gökalp’s definition of identity and nationalism, which was based on culture, language and common ideals. The MHP thus sought first to strengthen Turkey, and in contrast to the romanticism of the Turanist movement, viewed the issues of the Turkic world from the perspective of Turkey, prioritizing the use of diplomacy to resolve problems. These policies focused on the Cyprus question until 1989, and then also turned to the problems of the Turkic states in Central Asia that started to gain their independence from that date onward. This article focuses on the party program and election manifestoes of the MHP, as the political representative of Turkish nationalism, and on the parliamentary speeches made by party members, aiming to understand the party’s approach to Turkish identity, Turkish nationalism and the issues of the Turkic world.

Anahtar Kelimeler

Mhp, Alparslan Türkeş, Türk, Türkistan, Milliyetçilik, Orta Asya

Kaynakça

• Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi (CKMP) 1965 Seçim Bildirisi, Ankara 1965. MHP Memleket ve Dünya Hadiseleri, 1969 Seçim Bildirisi, Ankara 1969. Milliyetçi Çalışma Partisi (MÇP ) 1987 Seçim Bildirgesi, Ankara 1987. Milliyetçi Çalışma Partisi MÇP Programı, Ankara 1988. Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) 1969 Seçim Beyannamesi, Ankara 1969. Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) 1977 Seçim Beyannamesi, Ankara 1977. Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) 1995 Seçim Beyannamesi, Ankara 1995. Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) 1999 Seçim Beyannamesi, Ankara 1999. Milliyetçi Hareket Partisi 2002 Seçim Beyannamesi, Ankara 2002. Milliyetçi Hareket Partisi Kültür Politikaları, MHP Ar-Ge Kültür Araştırmaları Grubu, Ankara 1999. Milliyetçi Hareket Partisi Programı, Ankara 2000. Alparslan Türkeş’in TBMM’deki Konuşmaları (Kanun Tasarısı ve Teklifler) 27.05.1960-04.12.1995, TBMM Kültür Sanat ve Yayın Kurulu yayınları:132, Ankara 2009. Kitaplar ve Makaleler
• Acar, Hasan, “Türkiye’de Milliyetçiliğin İslami Bir Tasavvuru Olarak Ülkücü Hareket: Tanrı Dağı Kadar Türk, Hıra Dağı Kadar Müslüman”, Milliyetçilik Tipolojileri, Ed: Hasan Acar, Nobel yayınları, Ankara 2018, s.305-313. Anderson, Benedict, Hayali Cemaatler, (Çev: İskender Savaşır), Metis Yayınları, İstanbul 1995. Arvasi, S. Ahmet, Türk –İslam Ülküsü, C:I, Burak yayınevi, İstanbul 1994. Aydemir, Şevket Süreyya, Suyu Arayan Adam, Remzi Kitabevi, Ankara 1959. Aydın, Rıfat, “Ulus, Uluslaşma ve Devlet; Bir Modern Kavram Olarak Ulus Devlet”,Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, C:6, S:1, Mart 2018, s.243-2448. Ayvazoğlu, Beşir, Tanrı Dağından Hıra Dağına, Milliyetçilik ve Muhafazakârlık Üzerine Yazılar, Kapı yayınları, İstanbul 2014. Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002. Çağaptay, Soner, “Otuzlarda Türk Milliyetçiliğinde Irk, Dil, Etnisite”, Milliyetçilik, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, İletişim Yayınevi, İstanbul 2008, s.245-261. Çalık, Mustafa, Siyasi Kültür ve Sosyolojinin Bazı Kavramları Açısından MHP Hareketi Kaynakları ve Gelişimi 1965-1980, Cedit yayınları Ankara 1995. Danişmend, İsmail Hami, Ali Süavi’nin Türkçülüğü, CHP Genel Sekreterliği yayını, Ankara 1942. Elekberli, Faik, “Alparslan Türkeş ve Ülkücü Dünya Görüşünün Azerbaycan ve Kafkasya’daki Etkileri”, Doğumunun 100. Yılında Alparslan Türkeş, Konya 2017, s.187-188. Elibol, Sadettin, “Muhalif Bir Düşünür Olarak Nurettin Topçu’nun Duruşu”, Hece Dergisi Nurettin Topçu Özel Sayısı, Kasım 2001, s.76-81. Erdal, İbrahim, Halkevlerinin Kuruluşu, Yapısı ve Yozgat Halkevi, Siyasal yayınevi, Ankara 2013. Erdal, İbrahim, Türk Siyasi Kimliğinin Gelişim Süreci ve Cumhuriyet Döneminde Kimlik İnşası Açısından Kurumlar”, Türk Kültürü El Kitabı, Grafiker Yayınevi, Ankara 2015, s.635-658. Ergil, Doğu, İdeoloji ve Milliyetçilik, Turhan Kitabevi, Ankara 1983. Erözden, Ozan, Ulus-Devlet, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 1997. Ertekin, Orhangazi, “Cumhuriyet Döneminde Türkçülüğün Çatallanan Yolları”, Milliyetçilik, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, İletişim Yayınevi, İstanbul 2008, s.347-349, 360. Eryılmaz, Bilal, Osmanlı Devletinde Millet Sistemi, Ağaç yayıncılık, İstanbul 1992. Gedikli, A. Ercüment, İslam-Asabiyye-Milliyetçilik, Yedi Ekim yayınları, Ankara 1990. Gellner, Ernest, Uluslar ve Ulusçuluk, (Çev: Büşra Ersanlı Behar-Günay Göksu Özdoğan), İnsan Yayınları, İstanbul 1992. Gökalp, Ziya, Türkçülüğün Esasları, Varlık yayınları, İstanbul 1978. Gökalp, Ziya, Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, Bilge Oğuz yayınları, İstanbul 2013. Guıbernau, Montserrat, Milliyetçilikler: 20. Yüzyılda Ulusal Devlet ve Milliyetçilikler, Çev: Neşe Nur Domaniç, Sarmal Yayınevi, İstanbul 1997. Hobsbawm, Eric J., Milletler ve Milliyetçilik, (Çev: Osman Akınhay), Ayrıntı Yayınları, İstanbul 1993. Karpat, Kemal, Kimlik ve İdeoloji, Osmanlı’dan Günümüze, İstanbul 2009. Keser, Ulvi, Alparslan Türkeş ve Kıbrıs Davası”, Yeni Düşünce Dergisi, Haziran 2018. Küçükalcan, Kağan Bahadır, Demokrat Parti Döneminde Milliyetçi Hareketler, Aygan yayıncılık, İstanbul 2016. Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Arkadaş Kitabevi Ankara 2008. Mardin, Şerif, “Yeni Osmanlı Düşüncesi”, Tanzimat ve Meşrutiyetin Birikimi, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, İletişim yayınları, İstanbul 2006, s.42-53. Meşe, Ertuğrul, Komünizmle Mücadele Dernekleri, İletişim yayınları, İstanbul 2016. Mumyakmaz, Hatice Güzel, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Vatandaşlık, IQ Kültür Sanat yayınevi, İstanbul 2013,. Oba, Ali Engin, Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu, İmge yayınevi Ankara 1995. Ortaylı, İlber, “Osmanlı İmparatorluğunda Millet Sistemi”, Türkler, C:10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s.216-220. Özdoğan, Günay Göksu, Turandan Bozkurt’a Tek Parti Döneminde Türkçülük (1931-1946), İletişim Yayınları, İstanbul 2001. Öztekin, Hülya, “1944 Irkçılık-Turancılık Davası ve Basındaki Tartışmalar”, Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, C:11, S:1, Konya 2018, s.215. Saklı, Ali Rıza, “Fransa ve Almanya’da Uluslaşma Süreci ve Ulus Bilincinin Oluşumu”, Akademik Bakış Dergisi, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, S:32, Eylül-Ekim 2012, s.8-9. Sander, Oral, Siyasi Tarih, İmge Kitabevi, Ankara 1992. Sarınay, Yusuf, Türk Milliyetçiliğinin Tarihi Gelişimi ve Türk Ocakları, Ötüken yayınları Ankara 2008. Serbestoğlu, İbrahim, “Zorunlu Bir Modernleşme Örneği Olarak Osmanlı Tabiiyet Kanunu”, OTAM, S:29 Bahar 2011, s.205. Smith, D. Anthony, Milli Kimlik, Çev:B. Sina Şener, İletişim Yayınları, İstanbul 1994. Şanlı, Ferit Salim, “Türk Sağındaki Politik Çatallaşmaya Adalet Partisinden Bakmak; 1961-1967 Yılları Arası AP İçerisinde Yaşanan Müfrit-Mutedil Mücadelesi ve Bu Mücadelenin Türkeş Hareketi İle Olan Münasebeti”, CTAD, Hacettepe Üniversitesi Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl:13, S:25, Bahar 2017, s.22-24. Şaylan, Gencay, Değişim Küreselleşme ve Devletin Yeni İşlevi, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara 1995. Şen, Hasan, “Nurettin Topçu’nun Türk Düşüncesindeki Sıradışı Yeri”, Ed:Ünal Bozyer, Kültür Dünyamızın Mimarları, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi yayını, Muğla 2016, s.35-71. Tamer, Aytül, “Muhayyel Komünizm: Türk Sağının Anti-komünizm Propagandası”, Doğu Batı, yıl 14, sayı 58, Ankara, 2011, s. 91-112. Taşkın, Yüksel, “Anti-komünizm ve Türk Milliyetçiliği: Endişe ve Pragmatizm”, Milliyetçilik, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce cilt 4, İletişim Yayınları, İstanbul, 2003. Tezel, Yahya Sezai, Cumhuriyet Döneminin İktisadi tarihi (1923-1950), Türkiye İş Bankası kültür yayınları, İstanbul 2015. Tombuloğlu, Tuba, “Alparslan Türkeş’in Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanaklarına Göre Türk Dünyası Hakkındaki Görüşleri”, Doğumunun 100. Yılında Alparslan Türkeş Armağanı, Ed: Sadettin Yağmur Gömeç-Tuba Tombuloğlu, Berikan yayınevi, Ankara 2018, s.323, 326. Tozlu, Necmettin, “Nurettin Topçu’nun Fikir Dünyamızdaki Yeri”, Hece Dergisi Nurettin Topçu Özel Sayısı, Kasım 2001, s.53-60. Türkeş, Alparslan, Dokuz Işık, CKMP Eminönü İlçe Teşkilatı yayını, Sulhi Garan Matbaası, İstanbul 1967. Türkeş, Alparslan, Türkiye’nin Meseleleri, Kamer yayınları İstanbul 1994. Uçar, Fuat, Üç Tarzı Siyaset Türkçülüğün Manifestosu (Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük), Fark Yayınları, Ankara 2008. Uçarol, Rıfat, Siyasi Tarih (1789-2012), Der yayınları, İstanbul 2013. Yesevi, Çağla Gül, Türk Milliyetçiliği, Doğuşu, Yükselişi ve Siyasal Yansımaları, Kripto yayınları, Ankara 2018. Yılmaz, Murat, “Atsız Mecmua’da Türk Dünyasına Yönelik Algı Oluşumu”, Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi, Antalya, Türkiye, 1-4 Aralık 2016, Vol:4, s.383-384. Yöntem, Ali Canip, “Devirlerden Hatıralar”, Yakın Tarihimiz, C:I, Türk Petrol yayınları Ankara 1962, s.3-4. Zeybek, Namık Kemal, Ülkü Yolu, Başak Yayınları, Ankara 1980.