FİRDEVSİ ve ŞAHNAME'NİN KAYIP HİKAYELERİ

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 5, 13 - 36, 20.01.2021

Ahmet Küçükkalfa

Öz

İran’lı şair Firdevsi’nin (940-1020) eseri Şahnâme’nin ilk ve en önemli destanı “İran hükümdarı Feridun, Demirci Kavâ ve Arap hükümdarı Dahhâk” konusuna yoğunlaşarak; eserin ortaya çıkışı, gelişimi ve ün kazanma süreci incelenmiştir.

İran hükümdarı Feridun’un hikâyesi birebir Pers hükümdarı Kirus’un yaşamı üzerinden kurgulanmıştır. Herodot, Ksenophon ve Tevrat’ta Pers hükümdarı Kirus’un yaşamı çok ayrıntılı anlatılmıştır.

İran sözlü anlatım geleneğinde Part dönemi kahramanlık hikâyeleri önem kazanmıştı. Pers dönemi hatırlanmıyordu. Pers hükümdarı Kirus’un hikâyesi, ancak Part dönemi kahramanlık hikâyelerinde yer buldu. Part hükümdarlığını yıkan Sasaniler, Part kahramanlık hikâyelerini, “Keyanlar-Kavian” olarak yeniden adlandırdılar.

Hint Caynaizm ve Budist-Uygur hikâyelerinde Demirci Kavâ destanı’na ilham verecek hikâyelere rastladım.

Yazımı üzerinden geçen 1.000 yıllık dönemde Şahnâme ve şair Firdevsi hakkında, bazı yazarlara ait hoş satırlar vardı. İyi bir hikâye kolayca oluşmuştu. Hikâye’ye göre: “Gazne Türk devleti hükümdarı Mahmud, şair Firdevsi’ye her bir beyit için bir altın dinar vaat etmişti. Hükümdarın 60.000 beyit için 60.000 altın dinar ödemesi gerekiyordu. Hükümdarın hazinesi zayıftı, şaire 60.000 gümüş dirhem ödeme yaptı. Şair kabul etmedi ve…” Doğu bilimci Helmut Ritter’e göre, şair ve hükümdar arasındaki bu hikâye gerçek değildi. Mahmud Gazne hükümdarı olduğunda (999 yılı), şair Şahnâme’nin yarısına gelmişti. Hükümdar Mahmud, İran hükümdarlarının destanıyla hiç ilgilenmemişti. Daha önceki destanlarda olmayan “Demirci Kavâ ” destana ilave edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şair Firdevsi,, Şahname,, Demirci Kava,, İran, Pers İmparatorluğu,, Part İmparatorluğu,, Sasani İmparatorluğu,, Gazne İmparatorluğu

Kaynakça

• DEVLETŞAH, Devletşah Tezkiresi / Tezkire-i Devletşah (çev. Necati Lugal) Tercüman gazetesi 1001 eser yay. İstanbul 1977
• ELIADE, Mircea, Dinsel inançlar ve Düşünceler Tarihi (haz. Ergun Kocabıyık) Kabalcı yay. (Cilt. 1-2-3) İstanbul 2003
• ELİADE, Mircea, Demirciler ve Simyacılar (çev. Mehmet Emin Özcan) Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2003, s, 86, 90, 104-105
• OCAK, Ahmet Yaşar, Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sufilik Kalenderiler (XIV-XVII. Yüzyıllar) T. T. K. Türk Tarih Kurumu yay. Ankara 1992 ÖZOĞUL, Oğuzhan, “Pehlevî Dilinde Yaşayan En Eski Kahramanlık Anlatısı: Yâdgâr-i Zerirân”, İran Çalışmaları Dergisi, 2019, cilt: 3, sayı: 2, ss. 105-137
• RITTER, Helmut “Firdevsi” İslâm Ansiklopedisi-Leyden, M. E. B. Milli Eğitim Bakanlığı yay. 1964, C.4, s. 643-649 ROUX, J. Paul, Orta Asya, Tarih ve Uygarlık (çev. Lale Arslan) Kabalcı yay. İstanbul 2006, s. 266-268
• ROUX, J. Paul, Türklerin Tarihi (çev. Aykut Kazancıgil - Lale Arslan-Özcan) Kabalcı Yay, İstanbul 2008