ANTALYA’DA EVLİLİK VE BOŞANMA (1918-1919)

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 7, 283 - 316, 20.01.2022

Hatice Durgun

https://doi.org/10.53718/gttad.1039355

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nde nikâhların kadıdan alınan izinname ile kıyılması esas olmasına rağmen, buna her zaman riayet edilmemiş ve izinsiz kıyılan nikâhlarla ilgili davalarda mahkemenin işi zorlaşmıştır. Hâkimden izinname almadan kıyılan nikâhlarda yaşanan suiistimalleri önleyebilmek için Osmanlı Devleti’nde 19. yüzyılın sonlarına doğru nikâh akitleri daha sıkı denetlenmeye başlanmıştı. Bundaki en önemli amaçlardan biri akitlerde çiftlerin evlenirken kayıtlara geçirilen kimlik bilgileri, mehir, şahit, vekil ve varsa şartlara dair verilen bilgilerin, zaman içerisinde çiftler arasında görülmesi muhtemel hukukî işlemlere de mesnet teşkil etmesiydi. Bu sayede kadının haklarının güvence altına alınarak mağduriyet yaşamaları engellenmeye çalışılmıştı.
Devlet bir taraftan evlilik akitleri üzerinde bu şekilde denetimini arttırmaya çalışırken öte yandan evliliği, dolayısıyla doğurganlığı özendirici bir nüfus politikası gütmekteydi. Özellikle Birinci Dünya Savaşı’nda yaşanan nüfus kayıplarının telafisi için doğumlar, dolayısıyla evlilikler devlet tarafından teşvik edilirken bir taraftan da tüm Osmanlı tebaasının evlilik ve boşanma işlemlerinin düzenlenmesine yönelik çalışmalar hızlandı. Savaşlar nedeniyle şehit sayısındaki artış ve birçok askerin yaşamından haber alınamaması, geride kalan nafakadan mahrum ailenin hayatını idame ettirebilmesi ve kadının yeniden evlenebilmesi önündeki en büyük engellerden biriydi. Zira kadı sicilleri askere giden eşlerinden haber alamayan veya şehit olduklarını ispat etmeye yönelik, çok sayıda kadının açtığı dava ile doludur. İşte hem savaş ortamının aile teşekkülü ve dağılması üzerine getirdiği yükün azaltılabilmesi, hem de evlilik ve boşanmaların daha sistemli bir şekilde gerçekleştirilebilmesi, 1917 yılında Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nin çıkarılma gerekçelerinden biri olmuştu. Bu makale Kararname’nin yürürlüğe girmesinin ardından Antalya’da Kararname hükümleri gereğince tutulan evlilik ve boşanma kayıtlarının incelenmesini konu almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Evlilik, Boşanma, Osmanlı İmparatorluğu, Hukuk-u Aile Kararnamesi, Antalya.

MARRİAGE AND DİVORCE İN ANTALYA (1918-1919)

Öz

In order to prevent abuses in marriages that were committed without permission from the judge, the marriage contracts in the Ottoman Empire were began to be more strictly controlled towards the end of the 19. century. One of the most important purposes in this is that the identification information of couples in the contracting parties that are recorded when marrying, mehir, witness, surrogate and, if any the information provided on the terms constitute basis also legal actions that are likely to be seen between couples over time. In this way with the help of saving rights of women experiencing victimization for women were tried to be prevented. On the one hand, the state was trying to increase its control over marriage contracts in this way, and on the other hand, it was pursuing a population policy that encouraged marriage, and therefore fertility. Especially in order to compensate for the population losses experienced in the First World War, births and therefore marriages were encouraged by the state, while on the one hand, efforts were accelerated to regulate the marriage and divorce procedures of all Ottoman citizens. The increase in the number of martyrs due to the wars and the fact that the lives of many soldiers could not be heard was one of the big obstacles for the family that is left behind and deprived of alimony to maintain their life and for the woman to be able to remarry. Then Kadi records are full of lawsuits filed by a large number of women who didn’t hear from their husbands who went to the military or who are trying to prove that their husbands were martyrs. Here, both the desire to reduce the burden imposed by the war environment on the formation and disintegration of the family, and the desire for a more systematic implementation of marriages and divorces became one of the reasons for the issuance of the Family Decree Law in 1917. This article is about the examination of marriage and divorce records kept in accordance with the provisions of the Decree in Antalya after the entry into force of the Decree.

Anahtar Kelimeler

Marriage, Divorce, Ottoman Empire, Family Law Decree, Antalya.

Kaynakça

• BOA (Başbakanlık Osmanlı Arşivi). (MŞH) Meşihat, (ŞSC.d) Şer‘iyye Sicil Defterleri: 1215, 1216, 1224.
• ACAR, H. İbrahim, “Talâk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 39, İstanbul (2010), ss. 496-500.
• ADIYEKE, Nuri, “Girit Nikâh Defterleri ve Girit’teki Evlilikler”, Kebikeç, 13, (2002), ss. 39-47.
• AYDIN, Mehmet Akif, “Hukuk-ı Aile Kararnamesi”, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.18, (1998), ss. 314-318.
• AYDIN, Mehmet Akif, Osmanlı Devleti’nde Hukuk ve Adalet, 2. Baskı, Klasik Yayınları, İstanbul 2017, ss. 205.
• AYDIN, Mehmet Akif, “Osmanlı Hukukunda Nikâh Akitleri”, Osmanlı Araştırmaları III, İstanbul 1982, ss. 1-12.
• AYDIN, Mehmet Akif, Türk Hukuk Tarihi, Beta Yayınevi, İstanbul 2013.
• BAY, Abdullah, Klasik Osmanlı Ailesi ve Değişim (1839-1923), Kriter Yayınları, İstanbul 2018.
• CİN, Halil, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya 1988.
• CİN, Halil, Eski Hukukumuzda Boşanma, Selçuk Üniversitesi Yayınları, Konya 1988.
• ÇEKER, Orhan, Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi, Mehir Vakfı Yayınları, Konya 2017.
• DİNÇ, Güven, “Tanzimat Dönemi Cizye Defterine Göre Antalya Gayrimüslimleri”, Mediterranean Journal of Humanities (MJH), VII/2 (2017), ss. 159-181.
• DİNÇ, Güven, “XIX. Yüzyıl Antalya’sında Yeni Bir Mahallenin Doğuşu: Rağbetiye Mahallesi”, Antalya Kitabı, C. 3, Ed. Bedia Koçakoğlu-D.Çakılcı, Palet Yay., Konya 2020, ss. 99-105.
• DİNÇ, Güven, Şer‘iyye Sicillerine Göre XIX. Yüzyıl Ortalarında Antalya’da Ailenin Sosyo-Ekonomik Durumu”, OTAM, 17, (2005), ss. 103-129.
• DUBEN, Alan-BEHAR, Cem, İstanbul Haneleri, Evlilik, Aile ve Doğurganlık 1880-1940, İletişim Yayınları, İstanbul 1996.
• DURMUŞ, Ensar- YARGI, Mehmet Ali, “1917 Tarihli Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi’ne Yöneltilen Eleştiriler”, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15, (2019), ss. 312-363.
• ESEN, Hüseyin, “Kolaylık Açısından İslam’da Nikâh”, Dinlerde Nikâh, (Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı), Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslami İlimler Araştırma Vakfı (İSAV), (İzmir 06-08 Nisan 2012), İstanbul 2012, ss. 57-103.
• ESKİCİOĞLU, Osman, “Toplumsal Bir Olgu Olarak Nikâh”, Dinlerde Nikâh, (Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı), Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslami İlimler Araştırma Vakfı (İSAV), (İzmir 06-08 Nisan 2012), İstanbul 2012, ss. 117-128.
• KONAN, Belkıs, “Hukuk-ı Aile Kararnamesi’nde Kadının Hukuki Durumu ile İlgili Düzenlemeler, II. Türk Hukuku Tarihi Kongresi Bildirileri, C. I, Ed. Fethi Gedikli, İstanbul 2016, ss. 323-353.
• EKİNCİ, Ekrem Buğra, “Osmanlı Hukukunda İzinnâme ve Nikâh”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı 2, (2006/Güz), ss. 41-60.
• KURT, İsmail, “Şer’iyye Sicilleri ve Bâb-ı Meşihat (Şeyhü’l-islamlık) Kayıtları Işığında Osmanlı’da Nikâh Uygulamaları”, Dinlerde Nikâh, (Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı), Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslami İlimler Araştırma Vakfı (İSAV), (İzmir 06-08 Nisan 2012), İstanbul 2012, ss. 447-469.
• KÜÇÜKTİRYAKİ, Ahmet Yasin, “Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Sonrası Aile Hukuku Alanındaki Gelişmeler ve Hukuk-ı Aile Kararnamesi”, 13/26, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2014/2, ss. 177-201.
• UĞUR Özcan-Murat Dalyan, “19. yy’da Rumlarda ve Arnavutlarda Evlilik Müessesinde Başlık Uygulamaları”, History Studies, Volume 3/3, 2011, ss. 319-336. ÜÇOK, Coşkun, Mumcu, Ahmet; vd.; Türk Hukuk Tarihi, Turhan Kitabevi, Ankara 2011.
• ÜNAL, Mehmet, “Medeni Kanunun Kabulünden Önce Türk Aile Hukukuna İlişkin Düzenlemeler ve Özellikle 1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XXXIV, (1977), ss. 195-231.
• PARLATIR, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınları, Ankara 2006.
• SARIÇELİK, Kerim, “Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin İtilaf Devletleri’ne Karşı Anadolu’nun Akdeniz Kıyılarında Aldığı Bazı Tedbirler”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 21, (2007), ss. 173-189.
• SAK, İzzet, “Şer‘iyye Sicilleri Işığında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Aile Hayatı: Konya Örneği (1700-1725)”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7/2012, ss. 117-135.
• TOPRAK, Zafer, “Yüzüncü Yılında Hukuk-ı Aile Kararnamesi”, Toplumsal Tarih Dergisi, Sayı 288, (2017), ss. 50-54.
• ÜNAL, Mehmet, “Medeni Kanunun Kabulünden Önce Türk Aile Hukukuna İlişkin Düzenlemeler ve Özellikle 1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 34, (1977), s. 195-231.
• YAZICI, Abdurrahman, “Osmanlı Hukuk-ı Aile Kararnamesi (1917) ve Sadreddin Efendi’nin Eleştirileri”, EKEV Akademi Dergisi, 19/62, (2015), ss. 567-585.
• YURTSEVEN, Yılmaz, “1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi ve Osmanlı Aile Hukukuna Getirdiği Yenilikler”, Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11/1-2, (2003), ss. 199-250.
• AYA, Feyza, 99 Numaralı Antalya (Finike) Şer‘iyye Sicilinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi H.1335/1916-H.1342-1924, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Antalya 2019.
• BİNGÖL, Ayşe, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Antalya’da Aile Kurumu (1908-1945), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Antalya 2019.
• DEMİRCİ, Miray, 77 Numaralı Antalya Şer‘iyye Sicilinin (1918/1924) Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kütahya 2019.
• ERCOŞKUN, Tülay, Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. Yüzyılda Evlilik ve Nikaha Dair Düzenlemeler, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2010.
• KAPLAN, Çetin, Mehmet Şefik (Aker) Bey: Çanakkale ve Galiçya Cephelerindeki ve Türk İstiklal Harbindeki Faaliyetleri (1915-1922), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2019.
• ÖZTÜRK, Elif, Üsküdar Kadılığı Sicillerinden Üsküdar Mahkemesi Münâkehat ve Müfarekat 275 Numaralı 1332 Tarihli Defteri’nin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, İstanbul Aydın Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2020.
• ŞAHİN, Hasan, Nikâhta Rıza ve Cebir, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2008.
• TANRISEVEN, Ruken; 12 No’lu Antalya Şer’iyye Sicili Defterine Göre 1862-1864 Yılları Arasında Antalya Şehrinin İdarî Ve Sosyo-Ekonomik Durumu, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Antalya 2007.