ALTAYLI RESSAM ÇOROS-GURKİN’İN ESERLERİNDE ALTAY ŞAMANİZMİ

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 8, 679 - 696, 20.07.2022

Ali Toraman

https://doi.org/10.53718/gttad.1036292

Öz

Tarihi çok eskilere dayanan ve birçok bilim adamı tarafından Türklerin en eski yurtlarından biri olarak kabul edilen Altaylar günümüzde birkaç devletin sınırları içerisinde yer almaktadır. Bu devletler içerisinde Altay coğrafyasının en büyük bölümüne sahip olanı Rusya’dır. Rusya sınırları içerisinde kalan kısımları da kendi içerisinde iki bölgeye ayrılmıştır. Bunlardan birinci bölge doğrudan Rusya toprağıdır ve Altay Bölgesi olarak adlandırılır. İkinci bölge ise Rusya’ya bağlı özerk bir cumhuriyettir ve Altay Cumhuriyeti olarak adlandırılmıştır. Altayların başka bir parçası Kazakistan’ın kuzeydoğu sınırları içerisinde kalır ve burası Kazakistan Altayları olarak adlandırılır. Diğer bir kısmı Doğu Türkistan’ın en kuzey sınırları içerisinde kalır. Son olarak Altayların önemli bir kısmı da günümüz Moğolistan sınırları içerisinde kalmaktadır. Günümüzde Altay Türkleri dediğimiz zaman ise özellikle Altay Cumhuriyeti’nde yaşayan Türk nüfus aklımıza gelir. Grigoriy İvanoviç Çoros-Gurkin de günümüz Altay Cumhuriyeti sınırları içerisinde doğmuş bir Altay Türkü’dür ve iyi bir ressamdır. Çoros-Gurkin, Altay Türklerinin Çoros boyuna mensuptur. İlköğrenimini Altay’da yaptıktan sonra San-Petersburg’a giderek orada resim dersi almış, iyi bir ressam olarak Altay’a geri dönmüştür. Doğup büyüdüğü Altayları çok seven Çoros-Gurkin, geri döndükten sonra bütün ömrünü Altay Türklerinin ve Altay’ın ilerlemesi, gelişmesi, yüksek medeniyet seviyesine çıkması için harcamıştır. O, öncelikle bir sanat okulu açmayı planlamış, bu sanat okulu vasıtasıyla Altay Türk’ü gençlerin iyi bir eğitim alması, aydın birer birey olmaları yönünde çaba harcamıştır. Diğer taraftan Altayların bağımsızlığı uğruna da birçok mücadele vermiştir. Altayların bağımsızlığı konusunda hem siyasi hem de kültürel alanda faaliyet göstermiştir. 1917-1919 yıllarında Dağlık Altay Duması’nın liderliğini yapmış, Altay’ın bağımsız bir cumhuriyet ve Altay Türklerinin de herkesle eşit haklara sahip olabilmesi için çalışmalar yürütmüştür. Kültürel alanda ise çalışmalarına özgür ve bağımsız bir Altay temasını yerleştirmeye çalışmıştır. Han-Altay isimli tablosu onun bu konudaki en önemli çalışmalarındandır. Vatanı uğruna yaptığı mücadeleler sonucunda Sovyet iktidarı tarafından önce hapse atılmış daha sonra da katledilmiştir. Çoros-Gurkin, hayatı boyunca Altayların doğası, coğrafyası, tarihi, kültürü, inançları hakkında birçok resim ortaya koymuştur. Resimlerinin, tablolarının, çizimlerinin ve diğer eserlerinin toplam sayısı beş bini bulmaktadır. Halkın inanç dünyasıyla ilgili en çok Şamanizm konusunu içeren resim ve tablolar yapmıştır. Ressamın Altay Şamanizmi konusunda yaptığı eserler büyük oranda gözlemlerine dayanmaktaydı. Bu konuyu işlerken Altay coğrafyasındaki tarihi eserlerden olabildiğince faydalanmıştır. Kaya resimleri başta olmak üzere, Şamanizm’le ilgili birçok tarihi eseri gidip görmüş ve resimlerine konu edinmiştir. Çoros-Gurkin, Şamanizm temalı konuları işlerken Şamanlarla da görüşmüş, onların verdiği bilgileri görsel ortama aktarmaya çalışmıştır. Kendi dönemindeki şamanlarla görüşmesi ve bilgi toplaması, sonrasında ise bu bilgileri eserlerinde kaydetmesi, o dönemdeki Şamanlar hakkında ve Şamanların yaptığı faaliyetler hakkında doğrudan bilgi edinmemizi sağlamaktadır. Bu bilgileri aktarırken zaman zaman yazıyı da kullanmış, yaptığı resimlerin belli kısımlarına açıklamalar yazmıştır. Bu yüzden onun eserleri Altay Şamanizmi konusunda kaynak niteliği taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Altay, Şamanizm, Çoros-Gurkin, Altay Türkleri, kültür, sanat

ALTAI SHAMANISM IN THE WORKS OF ALTAY PAINTER ÇOROS-GURKIN

Öz

The Altays, whose history dates back to ancient times and is considered by many scientists to be one of the oldest homelands of the Turks, are located within the borders of several states today. Among these states, Russia is the one with the largest part of the Altai geography. The parts within the borders of Russia are also divided into two regions. The first of these is directly on the territory of Russia and is called the Altai Territory. The second region is an autonomous republic under Russia and was named the Altai Republic. Another part of the Altai lies within the northeastern borders of Kazakhstan and is called the Kazakhstan Altai. Another part remains within the northernmost borders of East Turkestan. Finally, a significant part of the Altays remains within the borders of present-day Mongolia. Today, when we say Altai Turks, we think of the Turkish population living in the Altai Republic. Grigoriy Ivanovich Choros-Gurkin is also an Altaic Turk, born within the borders of today’s Altai Republic, and is a good painter. Choros-Gurkin belongs to the Choros tribe of Altai Turks. After completing his primary education in Altai, he went to San-Petersburg and took painting lessons there, and returned to Altai as a good painter. Choros-Gurkin, who loved the Altays where he was born and grew up, spent his whole life for the progress, development and high civilization level of the Altai Turks and Altai after he returned. He first planned to open an art school, and through this art school he made efforts to ensure that Altai Turkish youth receive a good education and become enlightened individuals. On the other hand, he gave many struggles for the independence of the Altays. He has been active both in the political and cultural fields for the independence of the Altays. He was the leader of the Mountainous Altai Duma in 1917-1919, and he worked for Altai to be an independent republic and for Altai Turks to have equal rights with everyone. In the cultural field, he tried to place a free and independent Altaic theme in his work. The painting named Han-Altay is one of his most important works on this subject. As a result of his struggles for the sake of his homeland, he was first imprisoned and then murdered by the Soviet government. Throughout his life, Choros-Gurkin painted many pictures about the nature, geography, history, culture and beliefs of the Altays. The total number of his paintings and other works reaches five thousand. He made paintings that mostly included the subject of Shamanism related to the belief world of the people. The works of the painter on Altaic Shamanism were largely based on his observations. While processing this subject, he benefited as much as possible from the historical artifacts in the Altai geography. He went and saw many historical works related to Shamanism, especially the petroglyphs, and made them the subject of his paintings. Choros-Gurkin also met with shamans while dealing with shamanism-themed topics and tried to transfer the information they gave to the visual environment. Meeting with the shamans of his time and collecting information, and then recording this information in his works, allows us to obtain direct information about the shamans of that period and the activities of the shamans. While conveying this information, he also used writing from time to time and wrote explanations for certain parts of the pictures he made. Therefore, his works are a source on Altai Shamanism.

Anahtar Kelimeler

Altai, Shamanism, Choros-Gurkin, Altai Turks, culture, art

Kaynakça

• ANOHİN, A.V., Materialı po Şamanstvu u Altaytsev, Gorno-Altaysk 1994.
• BAYAT, Fuzuli, Türk Kültüründe Kadın Şaman, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2012.
• BEDEREVA, İ.A., Evolutsiya Folklorno-Mifologiçeskoy Sistemı v Russkoy Literature Gornogo Altaya, Gorno-Altaysk 2011.
• ÇORUHLU, Yaşar, Türk Mitolojisinin Ana Hatları, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2002.
• DEVLET, M.A., “A.V. Adrianov Kak Etnograf”, Repressiorovanniye Etnografı, Rusya Bilimler Akademisi, Moskova 2002, s.9-56.
• DİLEK, İbrahim, “Altay Curokçı (Ressam) Grigory İvanoviç Çoros-Gukin ve Han-Altay Tablosu”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 4, Güz 1997, s.179-186.
• ELİADE, Mircea, Şamanizm, Çev. İsmet Birkan, İmge Kitabevi, Ankara 1999.
• ERKİNOVA, R.M., MATOÇKİN, E.P., “Arheologiçeskiye i Etnografiçeskiye Zarisovki G.İ. Çoros-Gurkina v Fondah Natsionalnogo Muzeya Respubliki Altaya”, Arheologiya, Etnografiya i Antropologiya Evrazii, 3 (35), 2008, s.113-118.
• ERKİNOVA, R.M., “Şamanskiy Mir v Risunkah G.İ. Çoros-Gurkina”, Vestnik Tomskogo Gosudarstvennogo Universiteta, 2008, Sayı 316, s.80-83.
• ERKİNOVA, R.M., KUBAREV, G.V., “Graffiti Biçiktu-Boma (İz Tvorçeskogo Hasleniya G.İ. Çoros-Gurkina)”, Arheologiya i Etnografiya Altaya, Gorno-Altaysk 2004, s.88-97.
• GONÇARİK, N.P., “140 Let so Dnya Rojdeniya Hudojnika G.İ. Çoros-Gurkina (1870-1937)”, Altay Kray 2010: Kalendar Znamenatelnıh i Pamyatnıh Dat, Novosibirsk 2010, s.7-12.
• GONÇARİK, N.P., “Grafika Grigoriya Gurkina”, İskusstvo Evrazii, 2015, Cilt 1, Sayı 1, s.97-115.
• GÜNGÖR, Harun, Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2016.
• GÜNGÖR, Harun, Türk Din Etnolojisi, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2020.
• GÜNGÖR, Harun, Türklerin Dini Tarihi, Berikan Yayınevi, Kayseri 2015.
• HARVA, Uno, Altay Panteonu, Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar, Çev. Ömer Suveren, Ofset Yayın Matbaacılık, İstanbul 2015.
• İNAN, Abdülkadir, “Türk Şamanizmi Hakkında”, Makaleler ve İncelemeler II, TTK Yayınları, Ankara 1998, s.389-393.
• İNAN, Abdülkadir, Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, TTK Yayınları, Ankara 1986.
• JİLAKOVA, N.V., Jurnalistika Goroda Tomska (XIX – Naçalo XX Veka): Stanovleniye i Razvitiye, Tomsk Üniversitesi Yayınları, Tomsk 2011.
• OKLADNİKOVA, E.A., Petroglifi Sredney Katuni, Bilim Yayınları, Novosibirsk 1984.
• POTAPOV, L.P., Altay Şamanizmi, Çev. Metin Ergun, Kömen Yayınları, Konya 2012.
• SAGALAYEV, Andrey Markoviç, Ural-Altay Mitolojisinde Arketipler ve Semboller, Çev. Ali Toraman, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2017.
• SARITAŞ, Süheyla, “Türk Mitolojisinde Ak İyeler”, Türk Mitolojisine Giriş, Gazi Kitabevi, Ankara 2017, s.49-62.
• TORAMAN, Ali, “Altay Türklerinin İlk Sanat Okulu ve Çoros-Gurkin”, Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 03, Sayı 01, 2018, s.121-128.
• TORAMAN, Ali, “Grigoriy İvanoviç Çoros-Gurkin (Hayatı, Eserleri ve Altay Türklerinin Bağımsızlığı İçin Mücadelesi)”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, Sayı 1, Bahar 2018, s.90-98.
• https://bigslide.ru/geografiya/48864-razrabotka-uroka-po-geografii-tradicii-i-obryadi-a.html (Erişim Tarihi: 12.12.2021)
• https://ghmak.ru/collections/first-altai-painters/726-gurkin-katun178 (Erişim tarihi: 12.12.2021)
• https://ghmak.ru/collections/first-altai-painters/28-gurkin-ozero-gornykh-dukhov (Erişim tarihi: 12.12.2021)
• https://ghmak.ru/collections/first-altai-painters/content/9-grafika (Erişim Tarihi: 12.12.2021)
• http://musey-anohina.ru/index.php/ru/o-muzee/onlajn-katalog/item/496-g-i-choros-gurkin (Erişim tarihi: 12.12.2021)
• http://musey-anohina.ru/index.php/ru/o-muzee/onlajn-katalog/item/496-g-i-choros-gurkin (Erişim tarihi: 12.12.2021)
• http://musey-anohina.ru/index.php/ru/posetitelyam/150-let-g-i-choros-gurkinu-v-2020-g/item/815-mongolskij-i-tuvinskij-periody-v-tvorchestve-g-i-choros-gurkina-1921-1925-gg (Erişim tarihi: 12.12.2021)