HOKAND HANLIĞI DEVLET YÖNETİMİNE İLİŞKİN BİR KAYNAK: “FERGANA HANLARI TARİHİ”

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 8, 671 - 678, 20.07.2022

Leyla Derviş

https://doi.org/10.53718/gttad.1135450

Öz

Hokand Hanlığı’nda kâtiplik ve hanlık genel sekreteri olarak görev yapan ve devrin en saygın ve tanınan şahsiyetlerinden biri olan Ziyabiddin Magzumi, on dokuzuncu yüzyılda yaşamış bir devlet adamıdır. Doğum ve ölüm tarihi kesin olarak bilinmeyen Magzumi, 833 varak veya 1666 sayfadan oluşan “Fergana Hanları Tarihi” başlıklı bir el yazması eseri kaleme almıştır. Eski Çağatay dilinde yazılan bu eser, Hüdayar Han’ın emriyle 1865-1888 yılları arasında yazılmıştır. Hokand Hanlıkları hakkında en önemli eser olan bu yazmanın bilinen tek nüshası İstanbul’da bulunmaktadır. Ziyabiddin Magzuni’nin eşsiz yazması İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi’nde IUNEK TY02408 numarası ve “Fergana Hanları Tarihi” başlığı altında muhafaza edilmektedir. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi veri tabanında yazma eser 843 yaprak (265X160 mm.) olarak gösterilmiştir. Bu el yazması 2007 yılında Kırgız Türkçesine çevrildi ve Bişkek’te yayınlandı.
Kokand hanları hakkında bilgi veren Magzuni, onların nasıl bir hükümdar olduklarından da bahseder. Bu eser, Hüdayar Han tarafından kendi hanlığını övmek için ve han nasıl olmalı, insanları nasıl yönetmeli gibi sorulara cevap verecek şekilde yazılmıştır. “Şahname” üslubunda kaleme alınan eserde, vali olarak atanmak için gereken meziyetler hakkında bilgiler de yer almaktadır. Ancak, Hüdayar Han’ın başarısızlıkları hakkında hemen hemen hiçbir bilgi verilmemesi, hatta Hüdayar Han’ın başarısızlıklarının örtbas edilmesi dikkat çekmektedir. Bundan hareketle çalışmanın ana hedefinin tarafsız kronolojik bir eser ortaya konulmasından çok Hokand Hanlarının ve padişah oğullarının eserlerini övmek olduğu anlaşılıyor. Bununla birlikte eser, hanların ve hanın erkek çocuklarının birbirleriyle olan ilişkileri, katıldıkları savaşları ve savaşların nasıl yönetildiği, Hokand devletinde kullanılan bazı isimlerin net tasvirleri, hanlık diplomasisi, hanlığın diğer devletlerle olan ilişkileri, birbirlerine hediye verme törenleri, Hokand sarayında düzen, taht değiştirme, konukseverlik gelenekleri, zafer kutlamaları, Hanların günlük hayatı ve seyahatleri hakkında önemli bilgiler içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Magzuni,, Fergana Hanları Tarihi,, Kudayar Han,, Hokand Hanlığı'nda Yapılanma

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

A SOURCE RELATED TO THE STATE ADMINISTRATION OF KHOKAND KHANATE: "HISTORY OF THE FERGANA KHANS"

Öz

Working as a clerk in Hokand Khanate and general secretary of khans and being one of the most esteemed and honourable individuals of that era, Ziyabiddin Magzumi was a statesman who lived in nineteenth century. Magzumi, whose exact birth and death dates are unknown, completed a manuscript work called – “History of the Fergana Khans”- which consisted of 833 leaves or 1666 pages. Written in the Old Chagatai language, this work was written from 1865-1888 upon the order of Khudayar Khan. The only known copy of this manuscript as the most comprehensive work about the Hokand Khanates is available in İstanbul. The unique manuscript of Ziyabiddin Magzuni is preserved under the number of IUNEK TY02408 and with the name of “History of Fergana Hans” in the Istanbul University Library and Documentation Department of Rare Books. In the database of Istanbul University Library, manuscript is shown as having 843 leaves (265X160 mm.). This manuscript was translated into the Kyrgyz language in 2007 and was issued in Bishkek.
Magzuni, who gives information about the Kokand khans, also talks about what kind of rulers they are. This work was written by Khudayar Khan in order to praise his own khanate and in a responsive way to questions such as how the khan should be and how to manage the people. In the work written up in the style of –“Şahname”- there is information about personal qualities required to be a governor. Almost no information is given about failures of Khudayar Khan in the work. However, the manuscript glosses over Khudayar Khan’s failures, which points to the main objective of the work: not to give an unbiased chronological account of the era, but to praise the works of Hokand Khans and Sultan’s sons. Nevertheless, the work contains such valuable information as interrelations of the Khans and Sultan’s sons, wars in which they took part and how the wars were guided, clear descriptions of some names used in Hokand State, diplomacy of the Khanate, relations of the Khanate with other states, rituals for giving presents to each other, order in Hokand Palace, change of thrones, hospitality customs, victory celebrations, and daily life and trips of Khans.

Anahtar Kelimeler

Magzuni,, History of Fergana Khans,, Kudayar Khan,, Order in Hokand Khanate

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• BOSTONBAYEV, M., “Ziyabiddin Maksım Kim Bolgon?”, Kırgız Tuusu, 18-20 May 2004, p. 21.
• BULDUK, Üçler, Hokand Hanlığı ve İbret’in Fergana Tarihi, Ankara: Berikan, 2006.
• KENENSARİYEV, T., İshak Asan Uulu Polot Han, Bişkek: Kırgızstan, 1997.
• KENENSARİYEV, T., Kırgızdar Cana Kokon Handığı, Oş: Oş State University, 1997.
• MAGZUNİ, Fargana Handarının Tarıhı, Bişkek: Turar, 2007.
• MIRZAKULOV, İlyaz, Magzuni “Fergana Handarının Tarıhı” Kol Cazmasının Transkriptsiyası Cana Kırgız Tiline Tieşelüü Sözdör, MA Tesis, Bişkek 2009.
• MOKEEV, Anvarbek, “Hokand Hanlığı Tarihine Ait Yeni Bilgiler”, S. 1, Istanbul 1994, p.107-113.
• MOKEEV, Anvarbek, “Novıy İstoçnik Po İstorii Kokandskogo Hanstva”, Dialog Tsivilizatsiy, December 2002, p. 24-26.
• MURZAYEV, Mamatali, “Fargana Handarının Tarıhı” Köp Nerselerdi Açıkka Çıgargan Kımbat Emgek”, Canı Ala Too, No. 7-8, 2009, p. 243-248.
• SAPARALİYEV, Döölötbek, “Kırgız Türk Kültürel ve Siyasi İlişkilerinin Tarihi (XIX. Yüzyılın Sonu XX. Yüzyılın Başlangıcı)”, Aktaran: Ulanbek Alimov, Turkish Studies, Vol. 2/2, Spring 2007, p. 545-550.
• TERENTEV, M. A. Terentev, İstoriya Zavoevaniya Sredney Azii, C. 3, SPb.: Tipolitografiya V. V. Komarova, 1906.
• USENBAYEV, Kuşbek, Narodnıe Dvijeniya Sredney Azii v XIX Veke, Bişkek-Oş 1998.