THE TSAR’S SETTLEMENT POLİCY IN THE 19TH CENTURY AND THE GERMAN WHO IMMIGRATED TO AZERBAIJAN

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 9, 271 - 280, 20.01.2023

Gulbeniz Palalı

https://doi.org/10.53718/gttad.1078763

Öz

Article: The article describes the reasons for the emigration of Germans who lived in Azerbaijan, the migration process, and the process of settling on the territory of Azerbaijan. After the occupation of Azerbaijan by Russia, upon the request of the Tsar to establish a Christian land between the Ottoman Empire and Azerbaijan, the emigration of Germans from Germany was allowed after the Armenians were settled in these lands before. The migration of Germans to the Caucasus is an event that took place before Tsar Alexander I. During the reign of Tsar Peter I and Catherine II, it was still possible for foreigners to migrate here for the development of Russia. In fact, Catherine II went even further and published a law on the special exemptions and residence of foreigners in Russia where they want.
Germany was worn out and economically weakened by the Napoleonic Wars at the beginning of the XIX century. Unlike other European states, the absence of a central state institution has left Germany vulnerable to external threats. After the Napoleonic Wars, hunger, misery and the fragmentation of small feudal lords greatly hindered the development of Germany. in 1815, at the Congress of Vienna, it was decided to unite the small German states to become a German state. After unification, Germany began to develop and improve.
One of the important elements of the newly formed German state is the state of Württemberg, which became a Kingdom in 1805. Würtemberg is located in the southwest of Germany. The state of Württemberg, which has always had religious problems, was further shaken by the religious sermons of pastor Martin Luther and went down in history as the place where the Reform Movement began. Pastor Martin Luther was born in Eisleben and studied law at his father's request. But as a result of a natural disaster, he left his law education and decided to become a priest. He preached a series of sermons in order to correct the mistakes he saw when he was in religion. The last straw for the patience of the church was the 95-point thesis written by pastor Martin Luther against andalusian sales, which was spread to a wide audience at that time. Martin Luther, who sent his 95-point thesis to the famous priests and pastors of the period, started a new era in the history of Germany and Christianity and founded the sect of Protestantism. The center of the new denomination became the state of Württemberg.
Lutheran Protestants living in the Kingdom of Württemberg revolted at the beginning of the XIX century and decided to migrate east from Germany, believing that the world was coming to an end. For this purpose, some religious people met with the Russian Tsar Alexander I, who had passed through Württemberg to attend the Wedding Congress and asked him for permission to emigrate to the Caucasus. Tsar Alexander I, who was pleased in this situation, positively welcomed the migration of religious people from wedding German state of Würtemberg here in order to develop Russia and the Caucasus and spread Christianity in these lands. The Russian Government, believing that they would spread their religion by helping the development of agriculture and animal husbandry, also did not hesitate to grant special concessions to the emigrating Germans on these lands. But the things did not go as the Tsar wanted, the Germans were closed to innovations and engaged in agricultural affairs that they used to know.
After a certain period of time, the German colonies in the Caucasus developed and expanded. But during the World Wars I and II, the Germans were forced to emigrate again and were banned from all their rights.

Anahtar Kelimeler

Germany, Protestantism, Church, Caucasus, Russia, Azerbaijan, Colonies

19. YÜZYILDA ÇARLIK RUSYASI'NIN İSKÂN POLİTİKASI VE AZERBAYCAN’A GÖÇ EDEN ALMANLAR

Öz

Makale, Azerbaycan’da yaşamış Almanların göç sebepleri, göç süreci ve Azerbaycan topraklarına yerleşme sürecini anlatmaktadır. Azerbaycan’ın Rusya tarafından işgalinden sonra Çar’ın Osmanlı Devleti’yle Azerbaycan arasında bir Hristiyan arazisinin oluşturulması isteği üzerine, önceden Ermenilerin bu topraklara yerleştirilmesinin ardından Almanya’dan Almanların göçüne izin verilmiştir. Almanların Kafkasya’ya göçü, Çar I. Aleksandr’dan önceleri de gerçekleşmiş bir olaydır. Henüz Çar I. Petro ve Çariçe II. Katerina döneminde, yine de Rusya’nın kalkınması amacıyla yabancıların buraya göçüne imkân sağlanmıştır. Hatta II. Katerina, daha da ileri giderek yabancıların Rusya’da istedikleri yerde ikâmet etme ve özel muafiyetlerine dair yasa yayınlamıştır.
Almanya, XIX. yüzyılın başlarında Napolyon Savaşları’ndan yıpranmış ve ekonomik açıdan zayıf düşmüştür. Diğer Avrupa devletlerinden farklı olarak merkezî devlet kurumunun olmaması, Almanya’yı dış tehlikeler karşısında savunmasız bırakmıştır. Napolyon Savaşları sonrası açlık, sefalet çekmesi ve küçük derebeyliklere parçalanmış olması Almanya’nın gelişimini bir hayli engellemiştir. 1815 yılında Viyana Kongresi’nde küçük Alman devletlerinin birleştirilerek Alman devleti olmasına karar verilmiştir. Birleştikten sonra Almanya gelişmeye ve kalkınmaya başlamıştır.
Yeni kurulan Alman devletinin önemli unsurlarından biri de, 1805 yılında Krallık olan Würtemberg eyaletidir Würtemberg, Almanya’nın güneybatısındadır. Her zaman dinî sorunlar yaşayan Würtemberg eyaleti, papaz Martin Luther’in dini vaazlarıyla daha da çalkalanmış ve Reform Hareketi’nin başladığı yer olarak tarihe geçmiştir. Papaz Martin Luther, Eisleben doğumludur ve babasının isteği üzerine hukuk okumuştur. Ama yaşadığı bir doğa felaketi sonucu, hukuk eğitimini bırakarak papaz olmaya karar vermiştir. Dinin içerisindeyken gördüğü yanlışları düzeltmek amacıyla bir sıra vaazlarda bulunmuştur. Kilisenin sabrını taşıran en son damla ise o dönem geniş bir kitleye yayılan endülijans satışlarına karşı papaz Martin Luther’in yazmış olduğu 95 maddelik tez olmuştur. Yazdığı 95 maddelik tezini dönemin ünlü rahip ve papazlarına gönderen Martin Luther, Almanya ve Hristiyanlık tarihinde yeni bir çağ başlatmış; Protestanlık mezhebini kurmuştur. Yeni mezhebin merkezi ise Würtemberg eyaleti olmuştur.
Würtemberg Krallığı’nda yaşayan Lüterci Protestanlar, XIX. yüzyılın başlarında yeniden ayaklanmış ve dünyanın sonunun geldiğine inanarak Almanya’dan doğuya göç etmeye karar vermişlerdir. Bu amaçla da bir kısım dindarlar Viyana Kongresi’ne katılmak için Würtemberg’den geçen Rus Çarı I. Aleksandr ile görüşmüş ve ondan Kafkasya’ya göç etmek için izin istemişlerdir. Bu durumda hoşnut olan Çar I. Aleksandr, Rusya ile Kafkasya’nın kalkınması ve bu topraklarda Hristiyanlığın yayılması amacıyla Almanya’nın Würtemberg eyaletinden dindarların buraya göçünü olumlu karşılamıştır. İşgüzar ve becerikli Almanlar ziraatın ve hayvancılığın gelişmesine yardım ederek kendi dinlerini yayacaklarını düşünen Rus Hükûmeti göç eden Almanlara, bu topraklarda özel imtiyazlar vermekten de çekinmemiştir. Ama olaylar hiç de Çar’ın istediği gibi gelişmemiş, Almanlar yeniliklere karşı kapalı olmuş ve eskiden bildikleri ziraat işleriyle uğraşmışlardır.
Belirli bir süre sonra Kafkasya’daki Alman kolonileri gelişmiş ve genişlemiştir. Ama I. ve II. Dünya Savaşı sırasında Almanlar, bir daha göç edilmeye zorlanmış, bütün haklarından men edilmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Almanya, Protestanlık, Kilise, Kafkasya, Rusya, Azerbaycan, Koloni

Kaynakça

• Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Tarih Arşivi, Fon 46, liste 2, İş 154, sayfa 1.
• BERJE, A.P. Aktı, sobrannıe Kavkazskoy arheologiçeskoy komissiey: Tom VI, I. Tiflis: Tip. Glavnovo Upravleniya Namestnika Kavkazskovo, 1874.
• BUHANOVA, İ.N. İz istorii nemçev Kazaxıstana (1921 -1975 g.)Sbornik dokumentov. Almatı 1997.
• ÇİMMERA, Fred, “Koloniya Elenendorf, Elizavetspolskiy guberni i uezda”, Sbornik Materialov dlya Opisaniya Mestnosti i Plemen Kavkaza. 29. Sayı, Tiflis 1901, s. 1-24.
• ÇOLAK, Fatih, “Kafkasya’da Alman Kolonizasyonu ve Azerbaycan’da kurulan bir Alman köyü “Helenen Dorf / Göygöl””, Türk Dünyası Araştırmalar, Edt. Gökmen Kılıçoğlu vd.,C. 128, sayı 252, 2021. s. 111-132. Deutsche Minderheiten stellen sich vor. Bundesministerium des İnneren, für Bau und Heimat, Berlin, 2018.
• DJAVADOV D., G. DJAVADOV, Nemeçkie blagotvoritelnıe obşestva v gorede Baku v naçale XX veka. Nemçı Rossi: soçialno –ekonomiçeskoe i duhovnoe razvitie (1871 -1941).Moskva 2002. s. 269 -280.
• Ermenistan – Azerbaycan münagişesi. Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhur Başkanının İşler Bölümünün Cumhur Başkanı Kütüphanesi, Bakü 2005.
• GUMBATOVA, Tamara. Jizn nemçev –kolonistov za Kavkazom, Baku 2005.
• İBRAGİMOV, İ.A.,Nemetskie straniçıistorii Azerbaydjana, İzdatelstvo Azerbaydjan, Baku 1995.
• İSMAYILOV, Mahmud, Azerbaycan tarihi. C, 4, Bakü 2007.
• İstoriya Rossiyskih Nemçev, “Manifest Ekaterinı II ot 22 İyula 1763 g.”, https://geschichte.rusdeutsch.ru/15/27/, 21.02.2022. sa12:28.
• JEHLE, Manfred, Die Deutschen. Geschichte und Tradition, Helmut Lingen Verlag, Köln 2011.
• SCHIRRMACHER, Thomas, Harenberg Lexikon der Religionen. Dortmund 2002.
• SONNABEND, Holger, Weltreligionen - Ursprung, Grundlagen, Traditionen, Naumann & Göbel Verlagsgesellschaft mbH, (ISBN-13: 9783625133278).
• Svod materialov po izuçeniyu ekonomiçeskovo bıta gosudarstvennıh krestyan Zakavkaskovo kraya.Tom 2. Tiflis 1887.
• VERDİEVA, H.Y.,Pereselençeskaya Politika Rossiyskoy İmperii v Severnom Azerbaydjane ( XIX –naçale XX vv), Baku 2016.
• VOGT, Martin, DeutscheGeschichte. Von den Anfangen bis zur Gegenwart, FischerVerlag, Frankfurt am Main 2006.
• WAGNER, Wilhelm J., Chronik Bildatlas der Deutschen Geschichte, Lexikon Verlag GmbH Gütersloh, München 1999.
• ZEYNALOVA, Sudaba, “Evangeliçeskoe –Luteranskaya obşina v Azerbaydjane: retrospektivniy analiz”, Kavkaz i Globalizaçiya. C.1 (5), CA&CC Press Şveçiya 2007.s. 123-133.
• ZEYNALOVA, Sudaba, “K istorii vozneknoveniya Evangeliçesko –Lüteranskoy obşinı v Azerbaydjane (XIX –naçalo XX vv.)”, Lüteranı v Rossii,Edt. Dimitreva L.M., Omsk 2004. s. 90-96. ZEYNALOVA, Sudaba, “Nemeçkoe naselenie v Azerbaydjane: Problemı adaptaçii, osobennosti, vzaimovliyaniya i tolerantnosti”, Rossiyskie Nemçı v inonaçionalnom okrujenii: Problemı adaptaçii, osobennosti, vzaimovliyaniya,tolerantnosti, Edt. Prof. German A.A.,Moskva 2005. s. 72 -78
• ZEYNALOVA, Sudaba, Nemeçkie kolonii v Azerbaydjane (1819 -1841 gg.), Baku 2002.