I. DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA SİVAS DARÜLMUALLİMİN-İ İBTİDAİ MEKTEBİ VE MEKTEPTEN MEZUN OLANLARIN DURUMU

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 9, 347 - 358, 20.01.2023

İbrahim Tamar

https://doi.org/10.53718/gttad.1098501

Öz

Eğitim bir toplumun veya bir devletin gelişebilmesi ve ilerleyebilmesi için en önemli araç niteliği taşımaktadır. Nitelikli eğitim olmadan başarı sağlanması, refah düzeyinin artması, üretim yapılması veya güç kazanılması oldukça zordur. Keza eğitim insanların hayatında tarihin başlangıcından bu yana her zaman ehemmiyetini korumuştur. Farklı coğrafyalar, farklı etnik gruplar ve inanışların bulunmasından dolayı eğitimde hiçbir zaman tek sistem veya birlik düşünülemez. Bu sebeple her toplum kendi inançlarıyla bağdaşan bir eğitim metodu uygulamaya gayret göstermiş ve böylece birçok eğitim modeli teşekkül etmiştir. Eğitimin önemini kavrayan ülkeler gelişim sağlamış ve diğer ülkeler tarafından eğitim modelleri örnek alınmaya başlamıştır. Türk Devletleri de genel olarak inanılan dine uygun olarak eğitim-öğretim faaliyetlerini sürdürmüştür. Eğitim alanında yapılan yenilikler bazı zamanlar büyük fayda sağlasa da bazı zamanlar topluma ciddi anlamda zararlar vermiştir. Özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ikiliklerin çıkması, eğitim sisteminin köklü değişikliklere uğraması ve bu süreçte savaşların da yaşanmasıyla Türk Toplumu ciddi anlamda yıpranmıştır.
Osmanlı Devleti’nde eğitim sistemi ve müesseseleri cumhuriyet dönemine kadar birçok kez değişime uğramıştır. Bilhassa 19. yüzyıldan itibaren önemli ıslahatlar yapılmış ve modern anlamda birçok mektep açılmıştır. İlk ve orta okul düzeyinde mekteplerin çoğalmasıyla acilen öğretmene ihtiyaç duyulmuştur. Nitekim 19. yüzyıldan önce resmi olarak öğretmen yetiştiren kurumlar mevcut değildi. Öğretmen ihtiyacı genel olarak Medrese mezunlarından karşılanmaktaydı. Zamanla medrese sistemindeki bozulmalar ve talebe sayısının artmasıyla nitelikli öğretmen bulmak zorlaşmaya başladı ve yetersiz kaldı. Bu eksikliği gidermek maksadıyla 1848 yılında resmi olarak ilk öğretmen okulu açılmıştır. Öğretmen okulları kısa bir zaman içinde vilayetlerde de tesis edilmeye başlamış ve zamanla sayıları artmıştır. Bunlardan bir tanesi de ilkokula öğretmen yetiştirmek üzere Sivas’ta açılmıştır. Ancak 20. yüzyılın başlarında Osmanlı Devleti’nin girdiği savaşlar yeni yeni kurulan ve gelişmeye başlayan mektepleri ciddi anlamda etkilemiş bulunmaktaydı. Özellikle I. Dünya Savaşı’nın başlamasıyla seferberlik ilan edilmiş ve mali sıkıntılar yaşanmıştır. Ayrıca birçok geçici kanun çıkarılmış, talebe ve muallimlerden bazıları askere çağrılmış, bazı eğitim kurumları kapatılmış veya ara vermek zorunda kalmıştır. Sivas Darülmuallimin Mektebi’nde öğrenim gören talebeler ve mezun olan öğretmenler de bu savaştan etkilenmiştir. Kimisi silah altına alınmış, kimisi vefat etmiş, kimisi de esaret altına düşmüştür. Ancak yaşanan olumsuzluklara rağmen faaliyetlerini devam ettiren bir mektep profili çizmiştir. Savaş başlamadan önceki yıllarda mezun olan öğretmen adaylarının da birçoğunun öğretmenlik mesleğini icra edemeden cephelere çağrılması ve sonrasında bu öğretmenlerin yaşadıkları, eğitim tarihimiz açısından oldukça önemli bir yere sahiptir.
Bu çalışmada, Sivas’ta öğretmen yetiştirmek üzere açılan Darülmuallimin-i İbtidai Mektebi’nin, I. Dünya Savaşı öncesindeki genel yapısı ve işleyişi hakkında özet olarak bilgi verildikten sonra, I. Dünya savaşı yıllarındaki faaliyetleri, talebeleri, mezunları ve önceki yıllarda mektepten mezun olan birçok muallimin akıbeti hakkında bilgi vermek amaçlanmaktadır. Söz konusu dönem ile ilgili Osmanlı arşiv belgeleri ve diğer yardımcı kaynaklar kullanılarak bilgiler sunulacaktır.

Anahtar Kelimeler

I. Dünya Savaşı, Darülmuallimin, Eğitim, Öğretmen

Teşekkür

Sivas Cumhuriyet Üniversitesi'nde Yüksek Lisansımı tamamlamak üzereyim. Tezimi bitirdim ancak makale yayınlama zorunluluğumuzdan dolayı yaklaşık iki aydır gönderdiğim bu makalenin üzerine eğilip bir çalışma ortaya koydum. Keza makalem yayınlanırsa çok mutlu olacağım ve tezimi savunup doktoraya başvuracağım. Bu sebepten dolayı benim için oldukça önemli olan bu makale eğer derginizde yayınlanırsa sizlere minnettar kalırım. Eğer eksiklerim varsa, her zaman düzeltmeye hazırım. şimdiden çok teşekkür ederim.

STATUS OF GRADUATES OF SİVAS DARÜLMUALLİMİN-İ İBTİDAİ DURİNG THE FİRST WORLD WAR

Öz

Education is the most important tool for a society or country’s advance. Its too hard to be have success, increasing in welfare, production and gain power without qualified education. So education was always too important for a human life since history. We can never think one way education without different systems because of different ethnicities and different believings. For this reason, every society tried to make a different educational system which is compatible with their believings and it brings different kind of education systems. Some countries is advanced which is understood how important is education and they became a education system examples for other countries. Turkish states also made their education system is compatible with their believings. Some innovation about educational system are sometimes brought much advance but sometimes they brought much damage to society. Especially in second half of 19. Century, some disagreements came out, some changes made about educational system and wars affected Turkish people badly.
Educational system had so much changes in Ottoman State until republic came. Especially after 19. Century, some important reforms have done and many modern schools opened. Primary school and high school degree schools opened and it brings more needs of teachers. There was filled with madrasah graduate students. Time after, finding teacher became hard and they didin’t fiind enough teacher for systematic problems about madrasahs. For fiiled this shortage first official teacher training institute opened in 1848. Teacher training schools started to open in cities in time and they became more number. One of them opened in Sivas for train primary school teachers. But in the beginning of the 20. Century, wars that Ottoman State got, started to affect new school. Especially during the First World War national mobilization announced, and some economic problems come out. Also many provisional law announced and students and teachers called to war, some schools closed or they need to have a break. Also student and graduated teachers had affect badly which was teaching or studying in Sivas Darülmuallimin School. Some of them became soldiers, some of them died and some of them became prisoners. Some teachers which are graduated before war, also affected by World war and after was effects. This problem bring many badly affect about our educational history.
This study is targetting to give summary information about the Darülmuallimin-i İbtidai School which is opened for train teachers and this school’s and teacher’s activity during First World War. It will use some Ottomon State archives and the other auxiliary resource about the period in question.

Anahtar Kelimeler

First World War, Darülmuallimin, Education, Teacher

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. ALY. 9/86.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. ALY. 13/22.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. ALY. 51/65 . Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. ALY. 77/54.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 18/16.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 21/38.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 224/85.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 231/13.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 255/40.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 325/58.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 406/42.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 421/46.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 463/67.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 463/85.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 468/89.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 508/19.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 610/32.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. İBT. 625/53.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), MF. MKT. 1218/41.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, (BOA), Y.PRK. ZB. 23/102.
• AKKOR, Mahmut, I. Dünya Savaşı'nda Çeşitli Ülkelerdeki Türk Esir Kampları, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2006.
• AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi M.Ö. 1000-M.S. 2020, Pegem Akademi, Ankara 2020.
• AKYÜZ, Yahya, Türkiye'de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri, Doğan Basımevi, Ankara 1978.
• ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1980, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1983 .
• ARSLAN, Mehmet, Çanakkale Muharebeleri Esnasında Osmanlı Devleti'nde Asker Alma Hizmeti ve Askerlik Şubeleri, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale, 2014.
• ERGİN, Osman Nuri, Türkiye Maarif Tarihi C. II. Maarif Vekaleti, İstanbul 1940.
• KOÇER, Hasan Ali, Türkiye'de Öğretmen Yetiştirme Problemi (1848-1867), Yargıçoğlu Matbaası, Ankara 1967.
• KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1999.
• Mahmut Cevat İbnü'ş Şeyh Nafi, Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı -XIX. Asır Osmanlı Maarif Tarihi-, Haz. Taceddin Kayaoğlu, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2001.
• UÇAROL, Rıfat, Siyasi Tarih (1789-1994), Filiz Kitabevi, İstanbul 1995.
• UYGUR, Tülin, I. Dünya Savaşı'nda Esir Türkler, Kaynak Yayınları, İstanbul 2014.
• ÜNER, Merve, I. Dünya Savaşı ve Sonrasında Rusya'daki Türk Esir Kampları (Sibirya Örneği), Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Balıkesir 2016.
• YÜCEL, Hasan Ali, Türkiye'de Orta Öğretim, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1994.