İSLAMİYET ÖNCESİ DÖNEMDE İLK TÜRK HEKİMLERİ

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 9, 83 - 90, 20.01.2023

Tilla Deniz Baykuzu

https://doi.org/10.53718/gttad.1180997

Öz

Türklerde tıp konusu daha önce de çalışılmış bir konu olmakla
beraber İslam öncesi dönemden çok daha geç dönem verileriyle, yapılan
ilaçlar, tedaviler ve tıp ile ilgili kelimelerden öteye gitmez. İslam öncesi
tıbbı büyücü doktorların yaptığı şamanik ayinler ve törensel tedaviler
dışında ciddi bilimsel bir bilim dalı olarak ele alınmaz. Çünkü elde
yazılı bir belge bulmak çok zordur. Eldeki birkaç Çin kaynağında
bahsedilen olaylar ise yeterince zengin değildir. Var olanları tespit
etmek ise Çin yıllıkları dışında başka çeşitli Çin kaynaklarını araştırma,
bulunan ufak bilgilerden yola çıkarak daha fazlasını başka kaynaklarda
aramayı gerektirmektedir. Araştırmalarım sırasında bir Hun rahibin
Çin’deki erken Buddhist döneminde çok önemli bir tıp sutrası çevirisi
yaptığına tesadüfen rastladım. Bu Hun rahip aslında Kuzey Liang Hun
devletinin yönetici ailesinden olup Buddhizmi kabul etmiş, bu uğurda
çeşitli manastırlarda eğitim görmüş olan Chü-ch’ü Chin-sheng’dır ve
“Meditasyon Hastalıklarının Tedavisinde Ezoterik Temeller Sutrası”nı
kendi tıbbi bilgi ve tecrübeleriyle yorumlayarak tercüme etmiştir. Bu
çeviri yüzyıllarca Orta ve uzak Asya’da kullanılan ve başvurulan bir tıp
kitabı olmuştur.
Diğer iki Türk hekimi ise Göktürk dönemine aittir. Biri
arkeolojik verilerle tespit edilen Kuray Kurganı sahibi, hem komutan
hem hekim olan Sangun Otacı Akgün, diğeri ise Tibet kaynaklarının
kaydettiği, Göktürk Kağanlığın başhekimi olan hem tıp doktoru hem de
veteriner olan Sengdö Otchen’dir. Sengdö 728 yılında Tibet devleti
tarafından düzenlenen ve çevre ülkeleri kapsayan bir tıp sempozyumuna
davet edilmiş ve Tibet tıbbına öncülük eden hekimlerden biri olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Chü-ch’ü An-chou, Gomati Manastırı, Meditasyon Hastalıklarının Tedavisinde Ezoterik Temeller Sutrası, Kuray Kurganı, Sengdö Otchen, Tibet Tıbbı

THE FIRST TURKISH PHYSICIANS IN THE PRE- ISLAMIC PERIOD

Öz

The subject medicine in history of Turks is a subject that has
been studied before, however it does not go beyond words about drugs,
treatments and medicine, with data much later than the pre-Islamic
period. Pre-Islamic medicine is not considered as a serious scientific
discipline, except for the shamanic rites and ceremonial treatments
performed by magical healers. Because it is very difficult to find a
written document. The events mentioned in the few Chinese sources are
not rich enough. Identifying existing ones requires researching various
Chinese sources other than Chinese annuals. Based on the little
information found, it requires searching for more in other
sources.During my research, I came across by chance that a Hun priest
was translating a very important medical sutra during the early Buddhist
period in China. Chu-ch'ü Chin-sheng the Hun priest was originally
from the ruling family of the Northern Liang Hun state, accepted
Buddhism and was educated in various monasteries for this cause and
translated “Meditation Secret Healing Sutra” with his own medical
knowledge and experience. This translation has been a medical book
used and referenced in Central Asia and Far East for centuries.
The other two Turkish physicians belong to the Göktürk
period. The owner of the Kuray Kurgan, one of which was identified
through archaeological data, is Sangun Otacı Akgün, who is both a
commander and a physician. The other is Sengdö Otchen, who was both
a medical doctor and a veterinarian, the chief physician of the Göktürk
Khaganate, recorded by Tibetan sources. In 728, Sengdö was invited to
a medical symposium organized by the Tibetan state which included
the surrounding countries, and became one of the pioneers of Tibetan
medicine.

Anahtar Kelimeler

Chü-ch’ü An-chou, Gomati Monastery, Meditation Secret Healing Sutra, Kuray Kurgan, Sengdö Otchen, Tibetan Medicine

Kaynakça

• ACAR H. Volkan, “Tibet Tıp Kaynaklarına Göre Orta Asya Türk Tıbbı”, Lokman Hekim Dergisi, 2015;5(3):115-123.
• BAYAT, Ali Haydar, Tıp Tarihi, Zeytinburnu Belediyesi, İstanbul, 2016.
• BAYKUZU Tilla Deniz, “V. Yüzyılda Çin’de Kurulan bir Hun Devleti: Kuzey Liang”, TÜRKLER, Cild I, Ankara, 2002, s. 758-762.
• BAYKUZU Tilla Deniz, “İslam Öncesi Orta Asya Türklerinde Kur ve Kurluk”, A.Ü. DTCF Dergisi, cilt 53 sayı: 1, 2013, sayfa: 221-250
• CHUNG, Tang-guo, Çince Kaynaklara göre Kuzey Liang Hun Devletinin Siyasi Kültürel ve Ekonomik Tarihi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 1999.
• Doctrinal Treatises: Selected Works, Collected Works of Korean Buddhism, Vol. 6, Edited by A. Charles Muller, Paju, 2012.
• DONUK Abdulkadir, Eski Türk Devletlerinde İdari Askeri Unvan ve Terimler, TDAV, 1988.
• ESİN, Emel, “Otacı, Notes on Archeology and Iconography Related to the Early History of Turkish Medical Sciences”, I. Uluslararası Türk İslâm Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 14-18 Eylül 1981, Bildiriler, c. II, İstanbul 1981, 11-21.
• GÖMEÇ Saadettin, “Kök Türkçe Yazılı Belgelerde Yer Alan Unvanlar”, Erdem, 12/36, Ankara 2002, 929-945.
• İNAN, Abdulkadir, “Altay Dağlarında Bulunan Eski Türk Mezarları”, Makaleler ve İncelemeler, TTK, Ankara, 1987, s: 497-499.
• İRONS Edward, Encyclopedia Buddhism, Facts On File, New York, 2008.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016.
• KAYA Korhan, Buddhizm Sözlüğü, Doğubatı Yayınları, Ankara, 2017.
• KAYA Korhan, Sanskrit- Türkçe Sözlük, İmge Kitabevi, 2006.
• KONGTRUL, Jamgön, TAYE, Lodrö, The Treasury of Knowledge: Book Six, Parts One and Two: Indo-Tibetan, Snow-lion Boston&London, 2012.
• KRİSHNA, Nanditha, The Art and İconography of Vishnu- Narayana, D.B. Taraporevala, Bombay, 1980.
• LAİ Pengju 賴鵬舉, “Bei liang de Mile jintu Sixiang ji qi tanku zhaoxiang 北涼 的彌勒淨土思想及其禪窟造像”, Yunguang Foxüe Xüebao 圓光佛學學報, volume 4, 1999, s. 1-25.
• MCBRİDE, II Richard D., “Imagining Ritual and Cultic Practice in Koguryŏ Buddhism”, International Journal of Korean History, Vol.19 No.2, Aug. 2014, sy: 169-211.
• RİNPOCHE, Rechung, KUNZANG, Jampal, Tibetan Medicine: illustrated in original texts, Berkeley and Los Angeles: University of California Press; 1976.
• SURAZAKOV Aleksandr, Pis’mena Dalyekogo Proshlogo, Komitet kultury Pravitelstva Respubliki Altay, Agenstvo po kulturno-istoricheskomu naslediyu, Gorno- Ataysk, 1993.
• Sources of Tibetan Tradition, Edit: Kurtis R. Schaeffer, Matthew Kapstein, Gray Tuttle, Colombia University Press, New York, 2013.
• WYNN, Susan, G. DVM, FOUGERE Barbara, Veterinary Herbal Medicine, Mosby Elsevier, 2007.
• YAN, Liang, “India’s Influence on Khotan from the Perspective of Cultural Communication”, Advances in Social Science, Education and Humanities Research, volume 289, 2018, s. 115-120.
• Nandana CHUTIWONGS, “Visual Expressions Of Tantric Buddhism”  68: Journal of the Siam Society, 70 , no. 1-2, 76-85.
• Library of Congress https://www.wdl.org/en/item/10668/ 15-03-2020
• http://buddhism.lib.ntu.edu.tw/FULLTEXT/JR-BJ010/bj99901.htm 15-03-2020
• https://books.google.ca/books?id=yYQFBAAAQBAJ&pg=PT90&lpg=PT90&dq=%E9%A2%A8%E5%A4%A7 +%E7%97%85&source=bl&ots=rpOb7OWcFJ&sig=ACfU3U3Fh1MC_HZzK8GJdZTO_OVIzQoXw&hl =tr&sa=X&ved=2ahUKEwiFvsittNfjAhVNj1kKHWPQBXIQ6AEwEXoECAkQAQ#v=onepage&q=%E9 %A2%A8%E5%A4%A7%20%E7%97%85&f=false 01-05-2020
• https://zh.wikisource.org/zh-hans/%E6%AF%94%E4%B8%98%E5%B0%BC%E5%82%B3 03-12-2019.
• https://www.029guoxue.com/index.php?m=content&c=index&a=show&catid=40&id=5665 16-06-2020