A BORDER GARRİSON BETWEEN BYZANTIUM AND TURKS IN THE TWELFTH CENTURY: PHILETA

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 9, 117 - 128, 20.01.2023

Cüneyt Güneş

https://doi.org/10.53718/gttad.1194594

Cited By: 1

Öz

During the Middle Ages, natural barriers, such as mountains and rivers, as well as garrisons, formed the borders between states and communities. These barriers and garrisons served as the frontiers of the states’ and communities’ areas of dominance, thereby resulting in the emergence of the concepts of “border line” and “border zone.” These concepts also refer to the phenomena that are clearly observed in the military, commercial, religious, and socio-economic dimensions of international and social relations. Indeed, within the context of Byzantine–Turkish relations mentioned in this study, the Phileta garrison matches the provided description. In 1160, the Seljuks first attacked “Phileta” and subsequently Laodikeia as a “retaliation” for the expedition of Manuel I Komnenos (1143-1180) against the Turks in Dorylaion [Eskişehir] and Lower Phrygia. The expedition commanded by Manuel I Komnenos provides evidence that the Turks had been occupying the Pisidia, Lycia, and Caria borders from the end of the 11th century to the beginning of the 12th century. Information about the attack is available only in the Historia by Ioannes Kinnamos, one of the contemporary sources. There is no information about the city in the works of the 6th-century geographers Stephanos Byzantinos and Hierocles. Additionally, in the sources of the period, there is no detailed information about the importance of Phileta in terms of administration, military, and the Byzantine–Turkish relations. Therefore, there is uncertainty about the location of this city and its impact on Byzantine–Turkish relations. Researchers such as W. M. Ramsay, S. Vryonis, and J. Chalandon attempted to eliminate this uncertainty. Especially Ramsay in his studies attempted to match Phileta with Phaselis. Similarly, in recent studies, various claims were made regarding the whereabouts of this city.
Although it cannot be identified in the Early Byzantine sources, the city of Phileta appears in the sources of the Middle Byzantine period. These sources demonstrate that Phileta was a city under military, religious, and governmental control, and that it was situated at the junction of Lycia–Caria and Pisidia. Therefore, it is possible to demonstrate that Phileta existed between the 10th and 12th centuries. In addition to the Middle Byzantine sources, as a result of the excavations conducted in the Elmalı district of Antalya in 2000, a horos/border inscription from the Early Byzantine period was found in the locality termed “Yarangedigi,” 5.5 km northeast of Elmalı. This border inscription contains the name of the city “Phileta” and is extremely valuable both in terms of history and the subject of this study. This study aims to locate the city of Phileta, which was attacked by the Turks in the middle of the 12th century, with reference to the “border inscription” excavated in the region and the Middle Byzantine period sources. Furthermore, the study elaborates on the current debates regarding the city’s location. It also aims to locate the cities surrounding Phileta and historical road routes to reveal the importance of Phileta, especially within the framework of Turkish–Byzantine relations. Determining the location of this city will enable us to speculate on the extent of the Turkish influence and expansion at that time in southwestern Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Byzantine, Seljuks, Manuel I Komnenos, Kılıc II Arslan, Phileta, Yarangedigi, Elmali

ON İKİNCİ YÜZYILDA BİZANS VE TÜRKLER ARASINDA BİR SINIR GARNİZONU: PHİLETA

Öz

Orta Çağ boyunca devletler ve topluluklar arasındaki sınırları, dağlar, nehirler gibi doğal engellerin yanı sıra garnizonlar oluşturmuştur. Bu engeller ve garnizonlar, devletler ve topluluklar arasında hâkimiyet alanlarını belirlemekle birlikte ayrıca “sınır hattı” ve “sınır bölgesi” kavramlarını da doğurmuştur. Bu kavramlar, devletlerarası ve toplumsal ilişkilerde varlığını, askerî, ticarî, dinî, sosyo-ekonomik vb. boyutlarda canlı bir şekilde gösteren tanımlamayı da ifade etmektedir. Nitekim bu çalışmada mevzu bahis edilen Bizans-Türk ilişkileri çerçevesinde Phileta garnizonu da böyle bir tanımlamaya uymaktadır. 1160 yılında Dorylaion [Eskişehir] ve Aşağı Phrygia’daki Türkler üzerine sefere çıkan I. Manuel Komnenos (1143-1180)’un seferine, “misilleme” olarak Selçuklular, ilk önce “Phileta” arkasından da Laodikeia’ya saldırmışlardır. XI. yüzyılın sonu ve XII. yüzyılın başlarından itibaren Türkler’in, Pisidia, Lykia ve Karia sınırında oldukları bilinmektedir ve bu saldırı da bunun kanıtıdır. Saldırı hakkında dönem kaynaklarından sadece Ioannes Kinnamos’un Historia adlı eserinde bilgi vardır. VI. yüzyıl coğrafyacıları olan Stephanos Byzantinos ve Hierokles’in eserlerinde ise bu kent hakkında bilgi yoktur. Aynı zamanda dönem kaynaklarında da Phileta’nın, idarî, askerî ve Bizans-Türk ilişkileri çerçevesinde önemine dair detaylı bilgiler de mevcut değildir. Dolayısıyla bu kentin, lokalizasyonu ve Bizans-Türk ilişkilerine etkisiyle ilgili belirsizlik söz konusudur. Bu belirsizlik, W. M. Ramsay, S. Vryonis, J. Chalandon gibi araştırmacılar tarafından ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır. Özellikle çalışmalarında Ramsay, Phileta’yı Phaselis ile eşleştirme gayreti içerisindedir. Yine güncel çalışmalarda da bu yerin neresi olabileceğine dair çeşitli fikirler ileri sürülmüştür.
Her ne kadar Erken Bizans kaynaklarında tespit edilemese de Phileta kenti, Orta Bizans döneminin kaynaklarında karşımıza çıkmaktadır. Bu kaynaklar yorumlandığında, Phileta’nın, Lykia-Karia ve Pisidia coğrafyasının kesişim noktasında yer aldığı; özellikle bölgede idarî, askerî ve dinî bir yönetimin olduğu kanıtlanmaktadır. Dolayısıyla X. ve XII. yüzyıllar arasında Phileta’nın varlığı tespit edilebilmektedir. Orta Bizans kaynaklarının yanı sıra 2000 yılında Antalya’nın Elmalı ilçesinde yapılan kazı çalışmaları sonucunda, Elmalı’nın 5.5 km. kuzeydoğusundaki “Yarangediği” olarak adlandırılan mevkiide, Erken Bizans dönemine tarihlendirilen bir horos/sınır yazıtı bulunmuştur. Bu sınır yazıtında “Phileta” şehrinin adı mevcuttur ve bu yazıt, hem tarihî açıdan hem de konumuz açısından oldukça kıymetlidir. Bu çalışmanın amacı, XII. yüzyılın ortasında Türklerin saldırmış oldukları Phileta kentini, hem bölgede bulunan “sınır yazıtı” hem de Orta Bizans dönemi kaynaklarına göre tespit etmek ve kentin lokalizasyonuyla ilgili güncel tartışmaları değerlendirmektir. Bunun yanı sıra Phileta’ya yakın olan kentleri ve tarihî yol güzergâhlarını belirlemek ve özellikle Türk-Bizans ilişkileri çerçevesinde Phileta’nın önemini ortaya koymaktır. Bu kentin yerinin tespit edilmesi, Türklerin etkisinin ve yayılım alanının, güneybatı Anadolu bölümünde nereye kadar ulaşmış olabileceği hakkında yorum yapılabilmesine imkân tanıyacaktır.

Anahtar Kelimeler

Bizans, Selçuklular, I. Manuel Komnenos, II. Kılıç Arslan, Phileta, Yarangediği, Elmalı.

Kaynakça

• Referans1 Altan, Ebru, “Haçlı Ordularının Anadolu’da Geçtiği Yollar”, Belleten, C. LXV, S. 243, 2001, ss. 571-582.
• Referans2 Ayönü, Yusuf, Selçuklular ve Bizans, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2014.
• Referans3 Beihammer, D. Alexander, Bizans ve Müslüman Türk Anadolu’nun Doğuşu (1040-1130), Çev. Tarık Özbek, Koyusiyah Yay., Ankara 2022.
• Referans4 Boz, Cem, “Selçuklu-Bizans Mücadeleleri Dahilinde Eskişehir Kentinin Siyasi Durumu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 12, S. 66, 2019, ss. 326-333.
• Referans5 Byzantii, Stephani, Ethnicorum Quae Supersunt, Berlin 1849.
• Referans6 Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, Çev. Erol Üyepazarcı, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2002.
• Referans7 Chalandon, F., Jean II Comnéne (1118-1143) et Manuel I Comnéne (1143-1180), Published by Burt Franklin, Paris 1912.
• Referans8 Chrysostomides, Julian, “11. Yüzyıldan 15. Yüzyıla Kadar Bizans İmparatorluğu”, Türkiye Tarihi 1071-1453, Ed. Kate Fleet, C. I, Çev. Ali Özdamar, Kitapyayınevi, İstanbul 2012, ss. 27-78.
• Referans9 Çay, Abdulhalûk, II. Kılıç Arslan, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1987.
• Referans10 Davis, J. E., Anadolu: XIX. yüzyılda Karya, Frigya, Likya ve Pisidya Antik Kentlerine Yapılan Bir Gezinin Öyküsü, Çev. Funda Yılmaz, Arkeoloji Sanat Yay., İstanbul 2006.
• Referans11 De Velitatione, Three Byzantine Military Treatises, Text, Translation and Notes by George T. Dennis, Dumbarton Oaks 1985, ss. 137-239.
• Referans12 Harvey, Alan, Economic Expansion in the Byzantine Empire 900-1200, Cambridge University Press 2002.
• Referans13 Hellenkemper, H.- Hild, F., Lykien und Pamphylien, TIB, Vol. 8, Österreichische Akademie, Wien 2004.
• Referans14 Hierokles, Synekdemos, comm. Petrus Wessling, Bonn 1840.
• Referans15 İlseven, Yasemin, Elmalı Plain: A Review of Its Environmental Setting and Archaeological Settlements, Vol I, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1999.
• Referans16 İplikçioğlu, Bülent, “Doğu ve Kuzeydoğu Lykia-Gübeybatı Pisidia Epigrafik-Tarihî Coğrafî Yüzey Araştırmaları Projesi 2000 Yılı Çalışmaları”, 19. Araştırma Sonuçları Toplantısı, C. 2, Ankara 2002, ss. 127-132.
• Referans17 Karakök, Tunay, “Osmanlı-Bizans Ucunda İki Savaşçı Grup: Gaziler ve Akritailer”, Kesit Akademi Dergisi, S. 13, Mart 2018, ss. 210-226.
• Referans18 Khoniates, Niketas, Historia, Çev. Fikret Işıltan, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1995.
• Referans19 Kinnamos, Ioannes, Ioannes Kinnamos’un Historia’sı (1118-1176), Haz. Işın Demirkent, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2001.
• Referans20 Kinnamos, John, Deeds of John and Manuel Comnenus, Trans.Charles M. Brand, Columbia University Press 1976.
• Referans21 Komnena, Anna, Alexiad, Çev. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1996.
• Referans22 Mitchell, S., “İ.Ö. I. Yüzyılda Likya’nın Kuzey Sınırı: İ.Ö. 46’da Roma-Likya Anlaşması”, Çev. Turhan Kaçar, III. Likya Sempozyumu-Sempozyum Bildirileri, C. II, Ed. K. Dörtlük vd., AKMED 2006, ss. 471-488.
• Referans23 Notitiae, Geographie Ecclesiastique de l’Empire Byzantin: Notitiae Episcopatuum Ecclesiae Constantinopolitanae, Texte Critique, Introduction et Notes par Jean Darrouzés, Paris 1981.
• Referans24 Peacock, S. C., Büyük Selçuklu İmparatorluğu, Çev. Özkan Akpınar, İletişim Yay., İstanbul 2020.
• Referans25 Porphyrogennetos, Konstantinos, De Thematibus, Int. A. Pertusi, Vaticana 1952.
• Referans26 Ramsay, M. W., The Cities and Bishoprics of Phrygia, Vol. I, Clarendon Press 1895.
• Referans27 Reger, Gary, “Bölgesel Bağlamda Karia’nın Sınırları, Hudutları ve Sınır Bölgeleri”, Karialılar-Denizcilerden Kent Kuruculara, Çev. G. Bike Yazıcıoğlu, Haz. O. C. Henry-Ayşe Belgin-Henry, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2020, ss. 2-11.
• Referans28 Ouranos, Nikephoros, Sowing the Dragon’s Teeth: Byzantine Warfare in the Tenth Century, Texts, Trans. Comm. by Eric, McGeer, Dumbarton Oaks 1995, ss. 88-163.
• Referans29 Sevim, Ali, Anadolu’nun Fethi Selçuklular Dönemi, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 2014.
• Referans30 Şahin, Sencer-Adak, Mustafa, Stadiasmus Patarensis,Arkeoloji ve Sanat Yay., İstanbul 2014.
• Referans31 Şahin, Sencer, “Parerga zum Stadiasmus Patarensis (4) Mikron Oros Akarassos in Milyas”, Gephyra, Vol. 7, 2010, ss. 153-159.
• Referans32 Tek, Tolga, Ahmet, “Antik ve Orta Çağ Kaynaklarında, Yazıtlarda ve Sikke Basımları İle Podalia”, Olba, XXVIII, 2020, ss. 477-508.
• Referans33 Treadgold, Warren, A History of the Byzantine State and Society, Stanford University Press 1997.
• Referans34 Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yay. İstanbul 2003.
• Referans35 Tüner, Nihal, “Lykia’nın Yerleşim Coğrafyasında Yeni Lokalizasyonlar”, Likya İncelemeleri I, Haz. Nezih Başgelen, Arkeoloji ve Sanat Yay., İstanbul 2002, ss. 63-78.
• Referans36 Tyrensis, Willermus, Willermus Tyrensis’in Haçlı Kroniği, Çev. Ergin Ayan, Ötüken Yay., Ankara 2016.
• Referans37 Wittek, Paul, Menteşe Beyliği, Çev. O. Ş. Gökyay, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1999.
• Referans38 Vryonis, S., The Decline of Medieval Hellenism in Asia Minor and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, University of California Press 1971.
• Referans39 Zimmermann, Klaus, “Osmanlı Fethine Kadar Doğu Roma ve Bizans Döneminde Likya”, Lukka’dan Likya’ya Sarpedon ve Aziz Nikolaos’un Ülkesi, Çev. Fatih Mehmet Şen, Haz. Havva İşkan-Erkan Dündar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2022, ss. 65-74.
• Referans40 Zgusta, Ladislav, Kleinasiastische Ortsnamen, Heidelberg 1984.
• Referans41 Zonaras, Ioannes, Tarihleri Özeti, Çev. Bilge Umar, Arkeoloji Sanat Yay., İstanbul 2008.