BOSNA’DAN OSMANLI TOPRAKLARINA GÖÇ ÜZERİNE BİR İNCELEME (1878)

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 9, 299 - 316, 20.01.2023

Vehbiye Eviz

https://doi.org/10.53718/gttad.1224841

Cited By: 1

Öz

İnsanoğlu, savaşlar, ülkeler arasındaki siyasi çekişmeler, dini baskılar, doğal afetler, sosyal ve iktisadi sebepler, geçim sıkıntıları vs. çeşitli sebepler yüzünden başka yerlere göç etme ihtiyacı duymuştur. Bunlar arasında en zor olanı diye düşündüğümüz vatanını, savaş, dini baskı ve siyasi çatışmalardan dolayı terk etmek zorunda kalan insanların göçleridir. Çünkü bu sebepler kişinin yaşam ve özgürlük hakkını ihlal eden durumların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu ise insanların yaşadıkları toprakları istemeyerek de olsa terk etmek zorunda bırakmaktadır.
Dünya üzerinde yaşayan bütün toplumlar, kavimler ve milletler tarih boyunca çeşitli sebepler ile bir yerden başka bir yere göç etme ihtiyacı hissetmişlerdir. Osmanlı Devleti bulunduğu coğrafya itibarı ile kıtaları birbirine bağlayan önemli bir jeopolitik konuma sahipti. Bu durum Osmanlı’nın göç yolları üzerinde yer almasına neden olmuştur.
Osmanlı Devleti çeşitli dönemlerde büyük Müslüman göçlerine maruz kalmıştır. Özellikle son dönemde kaybedilen topraklarda bulunan Osmanlı tebaası Anadolu topraklarına göç etmiştir. 1853-1856 Kırım Savaşı ve 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında Osmanlı topraklarına kitlesel göçler meydana gelmiştir.
XV. yüzyılda Osmanlı topraklarına dahil edilen Bosna-Hersek, kısa sürede Müslümanlığı kabul etmiştir. Osmanlı Devleti’ne karşı Sırp ve Karadağ isyanları (1876) ile Osmanlı-Rus ve Avusturya Savaşları sonrasında Balkan bölgesinde yaşayan halk Anadolu topraklarına göç etmek zorunda kalmıştır. Avusturya’nın Berlin Muahedesine göre işgal ettiği Bosna’dan göçler başlamıştır. Osmanlı Devleti muhacirleri, İstanbul başta olmak üzere birçok yere yerleştirmiştir.
Bizim incelediğimiz defterde dikkati çeken Osmanlı Devleti’nin savaşın gölgesinde, büyük bir korku ve endişenin hâkim olduğu sırada bir yandan toprak bütünlüğünü korumaya çalışıp diğer yandan özerkliğini kazanan bölgelerden ve Osmanlı'nın toprak kaybettiği yerlerden gelen göçmenler ile ilgilenmek zorunda kalmıştır. 1878 yılında Avusturya tarafından işgal edilen Bosna-Hersek’ten gelen Müslüman Boşnak göçmenlerini tek tek kaydederek gidecekleri mevkileri ve mahalleri kayıt altına alması ve muhacirlerin yerleştirilmesinde uyguladığı düzene ve yardıma dikkat çekmektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Bosna, Göç, Avusturya, İşgal., Ottoman, Bosnia, Migration, Austria, Occopation.

A STUDY ON MIGRATION FROM BOSNIA TO OTTOMAN LAND

Öz

Mankind has felt the need to migrate to other places due to wars, political conflicts between countries, religious oppression, natural disasters, social and economic reasons, financial difficulties, etc. The most difficult of these is the migration of people who had to leave their homeland due to war, religious oppression and political conflicts. Because these reasons lead to the emergence of situations that violate the right to life and freedom of the person. This forces people to leave the lands they live in, albeit unwillingly.
All societies, tribes and nations living in the world have felt the need to migrate from one place to another for various reasons throughout history. The Ottoman Empire had an important geopolitical position connecting the continents due to its geography. This situation caused the Ottomans to be on the migration routes.
The Ottoman Empire was exposed to large Muslim migrations in various periods. Especially the Ottoman subjects, who were in the lost lands in the last period, migrated to the Anatolian lands. After the Crimean War of 1853-1856 and the Russo-Turkish War of 1877-1878, mass migrations to the Ottoman lands occurred.
XV. Bosnia and Herzegovina, which was included in the Ottoman lands in the 19th century, accepted Islam in a short time. After the Serbian and Montenegrin revolts against the Ottoman Empire (1876) and the Ottoman-Russian and Austrian Wars, the people living in the Balkan region had to migrate to Anatolian lands. Immigration started from Bosnia, which was occupied by Austria according to the Berlin Treaty. The Ottoman State settled the immigrants in many places, especially in Istanbul.
The Ottoman Empire, which draws attention in the notebook we examined, tried to protect its territorial integrity on the one hand, and on the other hand, had to deal with the immigrants coming from the regions that gained autonomy and from the places where the Ottoman Empire lost land, while there was great fear and anxiety in the shadow of the war. It is to register Muslim Bosniak immigrants coming from Bosnia-Herzegovina, which was occupied by Austria in 1878, one by one, to register the places and places they will go to, and to draw attention to the order and assistance it applied in the settlement of immigrants.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Bosna, Göç, Avusturya, İşgal., Ottoman, Bosnia, Migration, Austria, Occopation.

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Yıldız Komisyonlar Maruzatı (BOA Y.PRK.KOM), 1/54.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Yıldız Komisyonlar Maruzatı (BOA Y. PRK. KOM), 3/24.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Yıldız Umumi (BOA Y. PRK. UM), 1/84.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Mabeyn-i Hümayun İradeleri, (BOA MB.İ), 51/184.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi Hariciye Nezareti Tercüme Odası (BOA HR. TO), 21/46.
• AĞAOĞLU, H. Yıldırım Osmanlı’dan Cumhuriyete Balkanların Makus Tarihi Göç, Kum Saati Yayınları, İstanbul 2001.
• AKKAYAN, Taylan, Göç ve Değişme, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1979.
• AKYÜZ, Jülide, “Göç Yollarında: Kafkasya’dan Anadolu’ya göç Hareketleri”, Bilig, S. 46, 2008, ss. 37-56.
• ARI, Kemal, “XIX.’uncu Yüzyıldan XX. Yüzyıla Uzanan Süreçte Balkanlardan Türkiye'ye Yönelik Göçlerin Nitelik ve Boyutlarını Belirleyen Temel Etkenler”, XIV. Yüzyıldan Günümüze Balkanlar ve Balkan Tarihi, 14. Askeri Tarih Kongresi Bildirileri, C. I, ATASE Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2012.
• BABUNA, Aydın Bir Ulusun Doğuşu Geçmişten Günümüze Boşnaklar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
• ÇAKIR, Sabri, “Geleneksel Türk Kültüründe Göç ve Toplumsal Değişme”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 24, ss. 129-142.
• ÇELİK, Gülfettin, “Osmanlı Devleti’nin Nüfus ve İskân Politikası”, Divan, S. 6, 1999, ss. 49-110.
• DJURDJEV, Branislav, “Bosna-Hersek”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul 1992, ss. 297-305.
• EFE, Haydar, “Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye’de Yaşanan Göçler ve Etkileri”, S. 01, 2018, ss. 16-27.
• EMGİLİ, Fahriye, Bosna Hersek'ten Türkiye'ye Göç (1878 1934) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmış Doktora Tezi, Ankara 2011.
• EMGİLİ, Fahriye, Yeniden Kurulan Hayatlar Boşnakların Türkiye’ye Göçleri (1878-1934), Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2012.
• EMGİLİ, Fahriye, “Boşnakların Türkiye'ye Göçü ve Göç Sebepleri (1878-1890)”, Geçmişten Günümüze Göç, C. I, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2017, ss. 285-294. EREN, Ahmet Cevat, Türkiye’de Göç ve Göçmen Meseleleri, Nurgök Matbaası, İstanbul 1966.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, TTK, Ankara 2006.
• İPEK, Nedim Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, TTK Basımevi, Ankara 1999.
• JELAVİCH, Barbara, Balkan Tarihi 18. ve 19. Yüzyıllar, C. I, Küre Yayınları, İstanbul 2013.
• KALE, Başak “Zorunlu Göçün 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu Üzerindeki Etkileri Türkiye'nin Göç Tarihi”, 14. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Türkiye Göçler, der. M. Murat Erdoğan-Ayhan Kaya, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2015, ss. 153-169.
• KARPAT, Kemal H., Balkanlarda Osmanlı Mirası ve Ulusçuluk, çev. Recep Boztemur, İmge Kitabevi, Ankara 2004.
• KARPAT, Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2003.
• MAHMUD CELALEDDİN PAŞA, Mirat‘i Hakikat, haz. İsmet Miroğlu, Berekat Yayınevi, İstanbul 1983.
• MCCARTHY, Justin, Ölüm ve Sürgün Osmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821-1922), çev. Fatma Sarıkaya, TTK, Ankara 2014.
• Osmanlı Belgelerinde Bosna-Hersek, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, İstanbul 2009.
• ÖZDEMİR, Mustafa, “14-17. Yüzyıllar Arasında Anadolu'ya Gelen Türk Göçleri ve Anadolu'nun Doğusunda Meydana Gelen Demografik Değişmeler” Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, S. 12, C. 5, 2017, ss. 51-76.
• POYRAZ TACOĞLU, Tuğça, ARIKAN, Gülay, SAĞIR, Adem, “Boşnak Göçmenlerde Göç ve Kültürel Kimlik İlişkisi: Fevziye Köyü Örneği”, Turkish Studies, S. 7/1, 2012, ss. 1941-1965.
• SAYDAM, Abdullah, “Muhacir”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. Ek-2, Ankara 2019, ss. 286-288.
• SAYDAM, Abdullah, Kırım ve Kafkas Göçleri (1856-1876), TTK Basımevi, Ankara 1997.
• Şemseddin Sami, Kâmûsü’l-Alâm, C. 2, Mihran Matbaası, İstanbul 1306 (1889), ss. 1384-1388.
• ŞİMŞİR, Bilal N., Rumeli’den Türk Göçleri Belgeler 1877-1878, C. I, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1968.
• ŞİMŞİR, Bilal N., Rumeli’den Türk Göçleri Belgeler 1877-1878, C. II, TTK Basımevi, Ankara 1989.
• TEKELİ, İlhan, Göç ve Öteki, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2008.
• YILMAZATA, Mehmet, Savaşa Giden Yol 1908 Bosna-Hersek’in İlhakı, Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2012.