KÖY ENSTİTÜLERİ’NDE MACAR ASILLI BİR ÖĞRETMEN: GÁSPÁR NAGYPÁL

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 10, 807 - 818, 20.07.2023

Gülşah Eser

https://doi.org/10.53718/gttad.1297790

Öz

Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş döneminden itibaren Macar bilim adamları, uzmanlar ve öğretmenler bilhassa mesleki ve teknik eğitim veren kurumlarda görev almışlardır. 1940’lı yıllara gelindiğinde Köy Enstitüleri’nin açılması buralarda da istihdam edilmelerine olanak vermiş ve böylelikle Macarların inşaat, altyapı vb. alanlardaki bilgilerinden büyük oranda istifade edilmiştir. Enstitülerin inşaat faaliyetlerinden elektrik ve suya kavuşturulmalarına kadar pek çok çalışmaya emek veren Macar eğitimciler böylelikle bu kurumların yapılandırılmalarına önemli katkılar sağlamışlardır. Arşiv belgelerinde Macar asıllı üç kişinin bu kurumlarda istihdam edildiği bilgisine yer verilmiş ve bunlar arasında Gáspár Nagypál ismi zikredilmiştir. Bu makale Nagypál’in hayatını ve Türkiye’deki çalışmalarını konu almaktadır.
Nagypál’in Macaristan’ın Szeged şehrinde doğduğu ve eğitim aldığı, makineci olarak yetiştiği bilinmekle birlikte Köy Enstitüleri’nde görevlendirilecekler arasında neden onun seçildiği ve Türkiye’ye hangi tarihte geldiğine dair herhangi bir kayda ulaşılamamıştır. Literatürde Nagypál’in çalıştığı kurumlardaki görev tanımıyla ilgili olarak farklı görüşler mevcut olup bu araştırma öncelikle bu duruma açıklık getirmeyi amaçlamaktadır. Çeşitli kaynaklarda ustabaşı, usta öğretici, uzman ve öğretmen olarak nitelendirilmesine rağmen Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi’nde yer alan belgeler, öğretmen olduğunu ortaya koymaktadır. Ayrıca “öğretmen” sıfatıyla attığı imzası, vesikalık fotoğrafı, Göl Köy Enstitüsü bünyesinde yapmış olduğu çalışmalara ve yazışmalara ilişkin çeşitli detaylar bu arşivde Öğretmen ve Memur Sicil Defteri’nin yanı sıra kendi özlük dosyasında yer almaktadır. Bu belgeler de onun öğretmen olarak görev yaptığını doğrulamaktadır.
Nagypál’in Göl, Çifteler, Hasanoğlan, Kepirtepe ve Akçadağ Köy Enstitüleri’nde özellikle elektrik donanımının kurulmasında görev aldığı bilinmektedir. Bununla birlikte ara ara başka enstitü ya da eğitim kurumlarına görevlendirildiği de olmuştur. Bu süreçlerde değişmeyen temel unsur ise öğrencilere teknik bilgilerini aktarması ve işleri onlarla birlikte gerçekleştirdiği imece usulüyle yapması olmuştur. Böylelikle Nagypál, Köy Enstitülerinde öne çıkan “İş İçinde Eğitim” ilkesinin uygulayıcılarından biri olarak eğitim tarihimizde yerini almıştır.
Türkiye’de uzun sayılabilecek bir dönem görev yapmış olmasına rağmen Nagypál’e dair bilgiler daha çok satır aralarında kalmıştır. Daha önemli olarak onun hayatını ve çalışmalarını konu edinen özgün akademik bir çalışmaya rastlanamamıştır. Türkiye Cumhuriyeti tarihi literatürü bağlamında bir değerlendirme yapıldığında ise bu husus bir noksanlık olarak karşımıza çıkmaktadır. Buradan hareketle bu araştırmanın başka bir amacı ise Nagypál’in hayatı hakkında özlü bilgi sunduktan sonra Türkiye’deki çalışmalarına değinmek olarak belirlenmiştir.
Görevlendirildiği enstitülerin ve daha çok hangi çalışmalar üzerine yoğunlaştığının belirlenmesi, öğrencilerin onun hakkındaki düşünceleri gibi hususlar bu araştırmanın inceleme alanını oluşturmuştur. Araştırmada literatür taraması, arşiv taraması ve doküman analizi yöntemleri kullanılmıştır. Nagypál’in hayatına ve özellikle de eğitimine ilişkin veriler daha çok Macar kaynaklarından elde edilmiştir. Köy Enstitüleri sürecindeki yeri ve öneminin ortaya konulabilmesi adına da arşiv belgeleri ve akademik çalışmalardan yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Gaspar Nagypal, Macar, Köy Enstitüleri, Göl Köy Enstitüsü, Öğretmen

Teşekkür

Bu makalenin hazırlanmasında emeği geçen, görüş ve önerilerinden yararlandığım İstanbul Üniversitesi Medeniyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Bölümü’nden Dr. Öğr. Üyesi Csilla Balogh’a, Tarihçi-Türkolog ve İstanbul Macar Kültür Merkezi Müdürü Gábor Fodor’a, Tomori Pal College’tan Prof. Dr. Ömür Önhon’a, Köy Enstitülü öğretmen ve yazar Tahsin Yücel’e teşekkürü bir borç bilirim. Móra Ferenc Müzesi’nden Tarihçi Dr. İstván Tóth’a da ayrıca teşekkür ederim.

A TEACHER OF HUNGARIAN ORIGIN AT THE VILLAGE INSTITUTES: GÁSPÁR NAGYPÁL

Öz

Since the foundation of the Republic of Turkey, Hungarian scientists, experts and teachers have worked in institutions providing vocational and technical education. In the 1940s, the opening of the Village Institutes allowed them to be employed in these areas as well, and thus the knowledge of the Hungarians in the fields of construction, infrastructure, etc. was greatly utilized. Hungarian educators, who have worked on many works from the construction activities of the institutes to the provision of electricity and water, have thus made important contributions to the structuring of these institutions. In the archive documents, it is stated that three people of Hungarian origin were employed in these institutions and the name Gáspár Nagypál is mentioned among them. This article focuses on Nagypál's life and work in Turkey.
Although it is known that Nagypál was born and educated in Szeged, Hungary, and that he was trained as a machinist, no record has been found as to why he was selected among those to be appointed in the Village Institutes and when he came to Turkey. There are different opinions in the literature regarding the job description of Nagypál in the institutions where he worked, and this research primarily aims to clarify this situation. Although he is described as a foreman, master teacher, expert and teacher in various sources, the documents in the Unclassified Archive of the Göl Village Institute reveal that he was a teacher. In addition, his signature as a "teacher", his portrait, various details about his studies and correspondence within the Göl Village Institute are included in this archive in his own personal file as well as in the Teacher and Civil Servants Registry Book. These documents confirm that he served as a teacher.
It is known that Nagypál took part in the installation of electrical equipment in Göl, Çifteler, Hasanoğlan, Kepirtepe and Akçadağ Village Institutes. However, he was occasionally assigned to other institutes or educational institutions. The main element that has not changed in these processes is that it transfers its technical knowledge to the students and does the work with them in the collobarative work. Thus, Nagypál has taken his place in our educational history as one of the practitioners of the principle of “training for the job”, which is prominent in the Village Institutes.
Although he served in Turkey for a long time, the information about Nagypál remained mostly between the lines. More importantly, no original academic work on his life and work has been found. When an evaluation is made in the context of the historical literature of the Republic of Turkey, this issue emerges as a deficiency. From this point of view, another aim of this research is to provide concise information about Nagypál’s life and to mention his work in Turkey.
Issues such as the determination of the institutes to which he was assigned and which studies he focused on, and the thoughts of the students about him constituted the field of study of this research. Literature review, archive review and document analysis methods were used in the research. Data on Nagypál’s life, and especially on his education, have mostly come from Hungarian sources. In order to reveal its place and importance in the process of Village Institutes, archive documents and academic studies were used.

Anahtar Kelimeler

Gaspar Nagypal, Hungarian, The Village Institutes, Göl Village Institute, Teacher

Kaynakça

• BCA (Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi), Kararlar Daire Başkanlığı, 30.18.1.2./106.52.20, 21.07.1944.
• Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi, Gáspár Nagypál’in özlük dosyasındaki 9 Ağustos 1940 tarihli belge.
• Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi, Gáspár Nagypál’in özlük dosyasındaki 15 Ağustos 1940 tarihli mukavele.
• Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi, Gáspár Nagypál’in özlük dosyasındaki 8 Nisan 1941 tarihli belge.
• Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi, Gáspár Nagypál’in özlük dosyasındaki 22 Nisan 1941 tarihli telgraf.
• Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi, Gáspár Nagypál’in özlük dosyasındaki 24 Nisan 1941 tarih ve 447 sayılı belge.
• Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi, Gáspár Nagypál’in özlük dosyasındaki 6 Mayıs 1941 tarih ve 494 sayılı belge.
• Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi, Gáspár Nagypál’in özlük dosyasındaki 28 Mayıs 1941 tarihli telgraf.
• Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi, Göl Köy Enstitüsü elektrik santraline ait bir fotoğraf.
• Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi, Kastamonu-Göl Köy Enstitüsü ve Eğitmen Kursu Müdürlüğü tarafından Defterdarlık Makamı’na gönderilen 9 Eylül 1940 tarih ve 651 sayılı belge.
• Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi, Kastamonu-Göl Köy Enstitüsü ve Eğitmen Kursu Müdürlüğü tarafından Maarif Vekilliği İlk Tedrisat Umum Müdürlüğü’ne gönderilen 572 sayı ve 20 Ağustos 1940 tarihli rapor, s. 1.
• Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi, Kastamonu-Göl Köy Enstitüsü ve Eğitmen Kursu Müdürlüğü tarafından Maarif Vekilliği İlk Tedrisat Umum Müdürlüğü’ne gönderilen 692 sayı ve 14 Eylül 1940 tarihli rapor, s. 1.
• Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi, Kastamonu-Göl Köy Enstitüsü ve Eğitmen Kursu Müdürlüğü tarafından Maarif Vekilliği İlk Tedrisat Umum Müdürlüğü’ne gönderilen 592 sayı ve Haziran 1941 tarihli rapor, s. 2.
• Göl Köy Enstitüsü Tasnif Edilmemiş Arşivi, Öğretmen ve Memur Sicil Defteri, s. 14.
• Kastamonu-Göl Köy Enstitüsü ve Eğitmen Kursu Müdürlüğü tarafından Maarif Vekilliği İlk Tedrisat Umum Müdürlüğü’ne gönderilen 436 sayı ve 21 Nisan 1941 tarihli rapor, s. 2.
• Szegedi SZC Déri Miksa Műszaki Technikum Arşivi, Gáspár Nagypál’in öğrencilik dönemine ait fotoğraf.
• “Kimutatás”, Szegedi Hirado, 1877-2, s. 255.
• A Szegedi M. Kir. Áll. Felső Ipariskola És A Kapcsolatos Állami Faipari Szakiskola Értesítője, Haz. Thiering Oszkár, Szeged Városi Matbaası, Szeged 1920.
• Aydoğmuş, Murat, “Köy Enstitüleri, İş Eğitimi ve Usta Öğreticilik”, Köy Enstitüleri, haz. Kemal Kocabaş, İstanbul Kültür ve Sanat Ürünleri Ticaret A.Ş, İstanbul 2022, s. 508-533.
• Fırtına, Bahattin, Köy Enstitülerinde Ustaöğreticilik, Yeni Kuşak Köy Enstitülüler Derneği Yayınları, İzmir 2005. İnan, Rauf, Bir Ömrün Öyküsü, C, 2, Öğretmen Yayınları, Ankara 1988.
• Küçükcan, İlyas, Öncesi ve Sonrasıyla Çifteler Köy Enstitüsü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2021. Menekşe, Nedim, Kapatılışının 50. Yılında Köy Enstitüleri Gerçeği, Aday Basım, İzmir 2005.
• Reizner, János, Szeged Története, Kiadja Szeged Szab. Kir. Város Könönsége, Szeged 1900, C. 3.
• Saral, Emre, Türkiye-Macaristan İlişkileri (1920-1945), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2016,
• Szegedi Tankerület 1913— 1914. Iskolai Év, A Szegedi M. Kir. Állami Főrealiskola XLVI. Értesítője, Haz. Homor István, Bartos Lipót Matbaası, Szeged 1914.
• Szegedi Tankerület 1914— 1915. Iskolai Év, A Szegedi M. Kir. Állami Főrealiskola XLVII. Értesítője, Haz. Homor István, Bartos Lipót Matbaası, Szeged 1915.
• Szegedi Tankerület 1915— 1916. Iskolai Év, A Szegedi M. Kir. Állami Főrealiskola XLVIII. Értesítője, Haz. Homor István, Bartos Lipót Matbaası, Szeged 1916.
• Çolak, Melek, “Cumhuriyetin Kuruluş Yıllarında Türk Eğitim Yaşamında Macar Eğitimcilerin Yeri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 20, S. 58, 2004, s. 231-244.
• Fodor, Gábor, “Macar Gözüyle Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye (1850-1940)”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 25, 2014-1, s. 79-90.
• Karakuş, Melis, “Toplumsal Bellek Bağlamında Mezunların Anlatımıyla Köy Enstitüleri Deneyimi”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 18, S. 33, s. 719-741.
• Maden, Fahri, “Kepirtepe Köy Enstitüsü (1937-1954)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. 25, S. 75, Kasım 2009, s. 495-522.
• Burgaç, Murat, Çifteler Köy Enstitüsü, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa 2004.
• Eser, Gülşah, Köy Enstitüleri’nde Bir Öncü: Özgün Arşivi Işığında Göl Köy Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2011.
• Namal, Yücel, Türk Kaynakları Işığında Türk-Macar İlişkileri (1923-1950), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2013.