SELÇUKLU SULTANI TUĞRUL’UN SERAMİK HEYKELİNİN İKONAGRAFİSİ

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 10, 853 - 866, 20.07.2023

Asgar Cevânî Hasan Bolhârî Mehyâr Esedî Çevirmen: Mustafa Aylar

https://doi.org/10.53718/gttad.1302892

Öz

İslâm’dan sonra özellikle de insan heykelleri konusunda -yasak değilse de- ihtiyatlı davranılan heykeltıraşlık sanatı, Selçuklular döneminde fark edilmiş ve farklı temalarla insan heykelleri yapılmıştır. Bu heykeller arasında muhtemelen Kâşân şehrinde yapılan, diz üstü oturan ve kafasında şapka bulunan, üzerinde Sultan Tuğrul’un adı ve H. 538 [1143-44] tarihi yer alan bir heykel bulunmaktadır. Söz konusu tarihte, [Selçuklu tarihindeki] üç Sultan Tuğrul arasında hiçbiri hüküm sürmüyordu. Öte yandan bu heykel bazı uzmanlar tarafından satranç figürü olarak tanımlanmıştır. Bu makalenin amacı, bahsi geçen heykelin işlevini ve yapım sebebini açıklamak ve ardından dünyaya farklı bir şekilde tanıtılan bir İran eserinin yanlış anlaşılmasına açıklık getirmektir. Bu makalenin ana sorusu, heykel kavramının ne olduğudur ve makalenin sorusuna ikonografi yöntemi kullanılarak, yazılı metinlere dikkat edilerek ve görsellerin ikincil anlamı bulunarak cevap verilmeye çalışılmıştır. Makalenin sonucu, heykelin satrançla hiçbir alakası olmadığını, büyük ihtimalle sultanın mezâlimdeki ya da semâ törenindeki mevcudiyetine işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu Heykelleri, Sultan Tuğrul, Seramik Heykeller, Kâşân’ın Küçük Heykelleri, Mezâlim, Semâ

ICONOGRAPHY OF THE CERAMIC SCULPTURE OF THE SELJUK SULTAN TOGHRIL

Öz

The art of sculpture, which was treated with caution -if not forbidden- after Islam, especially in human sculptures, was recognised during the Seljuk period and human sculptures were made with different themes. Among these statues is a statue, probably made in the city of Kāshān, sitting on his knees and wearing a hat on his head, with the name of Sultan Toghril and the date Hijri 538 [1143-44]. At the date in question, none of the three Toghril [in Seljuk history] was ruling. On the other hand, this sculpture has been identified as a chess figure by some experts. The aim of this article is to explain the function of the sculpture and the reason for its construction, and then to clarify the misunderstanding of an Iranian artefact that was introduced to the world in a different way. The main question of this article is what the concept of sculpture is, and the question of the article is tried to be answered by using the iconography method, paying attention to the written texts and finding the secondary meaning of the visuals. The conclusion of the article suggests that the statue has nothing to do with chess, and is most likely the presence of the sultan at the mazālim or at the samā‘ ceremony.

Anahtar Kelimeler

Seljuk Sculptures, Sultan Toghril, Ceramic Sculptures, Small Sculptures of Kâshân, Mazālim, Samā‘