İRAN'IN ERMENİSTAN VE AZERBAYCAN POLİTİKASI: JEOPOLİTİK REALİTELER VE KARŞILAŞTIRMALI ANALİZLER

Yıl 2023, TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI, 329 - 340, 20.10.2023

Emin Şıhaliyev

https://doi.org/10.53718/gttad.1265068

Cited By: 1

Öz

Azerbaycan’ın 44 gün devam eden “Demir Yumruk” operasyonu ile Ermenistan’ın mağlup olduğu İkinci Karabağ Savaşı sadece iki ülke arasında yaşanan bir savaş değil, Güney Kafkasya’nın yeni jeopolitik durumunun da belirleyici bir faktörü oldu. Her ne kadar bölgede yeni jeopolitik realiteler oluşsa da, durumu kabellenmek istemeyen ve istikrarı bozmaya çalışan devletlerin olduğu da yadsınamaz bir gerçektir ve bu devletlerden biri de İran’dır. İslam medeniyetinin taşıyıcılarından biri olan Azerbaycan halkının da müslüman, onunla tarihi ve medeni bağları olmasına rağmen regionda ciddi nüfuz kazanma ve kendine stratejik müttefik arayışı içerisinde Ermenistan’a büyük üstünlük vermiş, bu devletin Azerbaycan’a yönelik askeri tecavüzünü bazen kapalı, bazen de açık şekilde desteklemiştir. Azerbaycan İran’a yönelik radikal tutum sergilememiş, mevcut jeopolitik durumu değerlendirerek komşuluk politikası yürütse de, aynı zamanda karşılıklı ekonomik-politik, kültürel ilişkiler kursa da, İran “Azerbaycan Cumhuriyeti ile İran’ın kuzeyindeki türklerin yoğun yaşadığı topraların birleşmesi” düşüncesini her zaman gözönünde bulundurarak Ermenistan’la ilişkilerini pekiştirmiştir. İran tarafından değerlendirildiği zaman Ermenistan Batı ve Kuzey İran’ı Türklerin etkisinden koruyan bir mihver görevini taşımaktdır. Diğer taraftan, ABD ve Avrupa’daki Ermeni lobisinin siyasi alandaki nüfuzundan yararlanmak da İranın çıkarlarıyla örtüşmektedir. Ermenistan ise İran’la ilişkileri açısından onu Ermenistana ekonomik olarak nefes verdirecek bir devlet olarak görmekte ve bu yaklaşım günümüzde de geçerliliğini korumaktadır. İranla Ermenistan arasındaki ilişkileri güçlendiren diğer faktörler ise jeopolitik açıdan bölgede Tükiye’nin artan etkisi ve Azerbaycan’ın Türkiye ile yakın ilişkileridir. 44 günlük savaş döneminde ve sonrasında Güney Kafkasya’da yeni jeopolitik realiteler oluşsa da, gerçekleri kabullenmek istemeyen İran istikrarı bozmaya çalışmaktadır. Nitekim, İran’ın 30 senelik işga süresinde hem Ermenistan’la, hem de ayrılıkçı güçlerle işbirliği içerisinde olmasına, işgal altındaki Azerbaycan topraklarında yasal olmayan faaliyetlerle uğraşmasına ilişkin çok sayıda deliller vardır. 44 günlük Vatan Savaşı sonucu Azerbaycan kendi topraklarını işgalden kurtararak Güney Kafkasya’da yeni jeopolitik realiteler oluşturdu. Görünen o ki, bu realiteler İran’ı ciddi şekilde rahatsız etmektedir. Çünkü yeni jeopolitik gerçekler Azerbaycan’la Türkiye’nin işbirliği platformları çeçevesinde Güney Kafkasya’daki rolünü daha da etkili kılmaktadır. Türkiye ile Azerbaycan arasındaki stratejik müttefiklik düzeyinde ilişkilerin pekiştirilmesi, genel olarak Türk Dünyası arasında işbirliği ve entegrasyonun kurulması, dolayısı ile Türk Birliği faktörü İranın bölgede jeopolitik realitelerle uzlaşamamasının önümli unsurlarındandır. Türk Birliği faktörü İran açısından tehdit olarak algılanmaktadır. Bu sebepten İran her zaman Azerbaycan karşısında Ermenistan’ı desteklemiş, bu gün de desteklemektedir. İran’ın Ermenistan’la ilgili yürüttüğ politika ve samimi ilişkiler kurması, hiç kuşkusuz onun yasal hukukudur, fakat taraf tutarak Ermenistan’ı desteklemesi ve provokatif yöntemlere yönelerek Azerbaycan’ı suçlaması İran’ın samimi komşuluk tutumunu soru işareti altında bırakmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İran, Ermenistan, Azerbaycan, İkinci Karabağ Savaşı, Jeopolitik Realiteler

Destekleyen Kurum

hayır

Proje Numarası

hayır

Teşekkür

çok teşekkür ederim

IRAN’S ARMENIA AND AZERBAIJAN POLICY: GEOPOLITICAL REALITIES AND COMPARATIVE ANALYSIS

Öz

ABSTRACT
The Second Karabakh War that led to Armenia’s defeat as a result of Azerbaijan’s victorious counter-offensive dubbed as “Iron Fist” was not just a war fought between the two countries, but also a deciding factor of the new geo-political situation in the South Caucasus region. It is beyond a doubt that there are countries reluctant to accept these new geo-political realities that are trying to destabilize the situation and Iran is one of these states. Despite the Azer¬baijani people’s being part of the Islamic civilization and the country’s historical and cultural proximity to Iran, the Iranian state has placed an emphasis on gaining significant leverage of influence in the region, prioritizing Armenia in its quest for a strategic ally. Moreover, on many occasions, Iran has backed Armenian military aggression against Azerbaijan either openly or covertly. Azerbaijan has sought to comply with the principles of good neighborliness, considering the current geo-political situation, instead of taking a tough stance against Iran. At the same time, Azerbaijan has established bilateral political, economic and cultural ties with Iran. Nevertheless, Iran moved to expand its relations with Armenia, keeping in mind its concerns over “the Azerbaijan Republic’s unification with the territories in northern Iran densely populated by Turkish”. From Iran’s viewpoint, Armenia fulfills the emerging task of protecting western and northern Iran from the influence of the Turks. On the other hand, capitalizing on the Armenian community’s political clout in the United States and Europe meets Iran’s interests. As for Armenia’s reasoning, it considers Iran as a country capable of revitalizing its economy and its approach to bilateral relations remains unchanged. Other factors contributing to the strengthened Iranian-Armenian relations included Turkey’s growing geopolitical influence in the region, and Azerbaijan’s close relations with Turkey. Although new geo-political realities emerged in the South Caucasus region during and after the 44-day war, Iran has been attempting to destabilize the situation ever since due to its reluctance to accept the facts. Unsurprisingly, ample evidence is available concerning Iran's cooperation with both Armenia and the separatist entity, as well as its involvement in joint illegal activities in the Azerbaijani territories that were under Armenian occupation for nearly 30 years. Azerbaijan liberated its territory from the Armenian occupation as a result of the 44-day Patriotic War, which led to the emergence of new geo-political realities in the South Caucasus. Evidently, Iran is utterly perturbed over this situation, given that the new geo-political environment inceases the influence of Azerbaijan and Turkey in the region as part of their cooperation. Furthermore, the strengthening of a strategic alliance between Turkey and Azerbaijan and the expanding cooperation and integration in the Turkic world in general come into play. Overall, Turkic unity is an underlying cause of Iran's inability to grasp the current geo-political realities in the region. Iran definitely perceives Turkic unity as a threat. Therefore, it has consistently backed Armenia instead of supporting Azerbaijan, and this is currently the case as well. Although Iran certainly reserves a sovereign right to pursue its own policy and establish close ties with Armenia, taking sides, supporting this country and making defiant accusations significantly questions Iran’s attitude of good neighborliness toward Azerbaijan.

Anahtar Kelimeler

Iran, Armenia, Azerbaijan, the Second Karabakh war, geopolitical realities.

Proje Numarası

hayır

Kaynakça

• ARMAOĞLU, Fahir, 20. yüzyıl siyasi tarihi (1914-1980), C. 2, Türkiye İş Bankası Kültür yayınları, Ankara 1991, I c.
• BEYDİLLİ, Kemal, “1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşında Doğu Anadolu’dan Rusya’ya Göçürülen Ermeniler”, Türk Tarih Belgeleri Dergisi, 1988, c. XIII, sayı: 17, p. 365-434.
• CAŞIN, Mesut, “İran silahlı kuvvetleri”, Avrasya Dosyası, Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, ASAM yayınları, Ankara 1995, cilt:2, sayı:1, s. 27-50.
• DEMİRCİ, Hikmet, “Karabağ Sorunu’nun Tarihsel Gelişimi ve Son Karabağ Mutabakatı”, Asya Studies, Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar, May 2022, year: 6 – Number: Special Issue (Özel Sayı) 2, p. 19-32 . EKİNCİ, Arzu Celalifer, “Türk dış politikası bağlamında Türkiye-İran ilişkilerinin önemi”, Türk Dış Politikası. Uluslararası III. Türk dış poltikası sempozyumu tebliğleri. Uluslararası Stratejik Araştırmalar Kurumu (USAK) yayınları, Ankara 2009, s. 231-245.
• GÖKÇE, Mustafa, “Yukarı Karabağ Sorunu ve Türkiye-Ermenistan İlişkileri Üzerine Bir Değerlendirme”, Turkish Studies – International Periodical for the Languages, Terature and History of Turkish or Turkic, 2011, Volume 6/1, p. 1139-1154.
• GÜL Nazmi, EKİCİ Gökçen, “Ortak tehdit algılamaları ve stratejik ittifaklığa doğru ilerleyen İran-Ermenistan ilişkileri”, Stratejik Analiz, Aylık Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 2002, cilt:2, sayı:22, s. 37-43.
• QASIMOV, Musa, Azərbaycanın xarici siyasəti (konsepsiya məsələləri). Mütərcim, Bakı 1997.
• SƏFƏROV, P.Ş., 90-cı illərdə Azərbaycanın beynəlxalq vəziyyəti və xarici siyasəti, N.Tusi ad. Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti, Bakı 1999.
• ŞIHALIYEV, Emin, “Çarlık Rusya Tarafından Ermenilerin Azerbaycan Topraklarına Göçürülmesi ve Akabinde Oluşturulan Ermeni Vilayeti (1828) (Rus ve Ermeni Kaynakları Işığında)”, Avrasya Strateji dergisi, 2015, cilt:4, sayı: 1, p. 7-24.
• АГАЯН, Цатур, Роль России в Исторических Судьбах Армянского Народа: К 150 Летию Присоединения Восточной Армении к России, Наука, Москва 1978.
• ЕНИКОЛОПОВ, Иван, Грибоедов и Восток, Айпетрат, Ереван 1954.
• ЛИПРАНДИ, Александр, Кавказ и Россия, Харков 1911.
• НЕРСИСЯН Мкртич, Из Истории Русско-Армянских Отношений. Книга I, изд-во “Академия Наук Армянской ССР”, Ереван 1956.
• ПАРСАМЯН, Вардан, История Армянского Народа (1801-1900 гг.), Аястан, Ереван 1977.
• ШАВРОВ, Николай, Новая Угроза Русскому Делу в Закавказье: Пред¬стоящая Распродажа Мугани Инородцамъ, Элм, Баку 1990.
• ШОСТАКОВИЧ, Сергей, Дипломатическая Деятельность А.С.Гри¬боедова, изд-во “Социально-экономической литературы”, Москва 1960.
• “Эхо Москвы/Передачи/Интервью/Четверг, 27.1.2011: Серж Саргсян, президент Армении”, http://www.echo.msk.ru/ programs/ beseda/744902-echo.phtml
• “ABŞ və İranın Cənubi Qafqazda geosiyasi maraqları və Azərbaycan”, http://huquq.org.az/az/publication/geopolitical-interests-of-the-u-s-and-iran-in-the-south-caucasus-and-azerbaijan/
• ASLANLI, Araz, “Şuşa beyannamesi bölgesel barış ve işbirliğinin teminatı”, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/susa-beyannamesi-bolgesel-baris-ve-is-birliginin-teminati/2280430 fbclid=IwAR0IHcaCOljQ7YEX8LVzK_vyfcfGk2IfRbzj0ERXsd2jluyTmJJqVCv8oWc
• ISMAYILOV, Sadraddin, “Iran hiding behind Armenia – COMMENTARY”, https://report.az/en/analytics/iran-hiding-behind-armenia-commentary/
• “İlham Əliyevin MDB Dövlət Başçıları Şurasının iclasında çıxışının mətni”, https://oxu.az/politics/537742
• “İran Azərbaycanla sərhəddə hərbi təlimlərə başlayıb”, https://www.bbc.com/azeri/azerbaijan-58732755. 01 oktyabr 2021.
• “İranın Azərbaycana qarşı aqressiyasının əsl səbəbi: Narkotrafik Tehranın əlindən çıxır – TƏHLİL”, https://apa.az/az/xeber/siyasi/iranin-azerbaycana-qarsi-aqressiyasinin-esl-sebebi-narkotrafik-tehranin-elinden-cixir-tehlil-665324
• MƏMMƏDOV, Zaur, “İran nə istəyir? – təhlil”, https://apa.az/az/xeber/siyasi/iran-ne-isteyir-tehlil-656532. KOCAMAN, Ömer, “ABD ve İsrail Azerbaycan’dan yardımmı umuyorlar?” http://www.turksam.org/tr/yazilar.asp?kat=5&yazi=788
• “Turkey: Armenia transports hundreds of PKK militants to fight Azerbaijan”, https://www.middleeastmonitor.com/20200930-armenia-transports-hundreds-of-pkk-militants-to-fight-azerbaijan/ 30 September 2020.
• “Video footages spread regarding weapons and military equipment transport form Iran to Armenia – VIDEO”, https://apa.az/en/xeber/nagorno_garabagh/Video-footages-spread-regarding-weapons-and-military-equipment-transport-from-Iran-to-Armenia-colorredNEW-FACTScolor-colorredVIDEOcolor-331624. 29 september 2020.