KUDÜS’TEKİ ÖZBEK VE HİNDÎLER TEKKESİ

Yıl 2023, TÜRKİYE CUMHURİYETİ'NİN 100. YILI ÖZEL SAYISI, 209 - 218, 20.10.2023

Sıddık Çalık

https://doi.org/10.53718/gttad.1341436

Öz

Orta Asya ve Hindistan Müslümanlarının hac ibadetlerinin yapmak için uzun ve meşakkatli bir yol güzergâhı kullandıkları biline bir gerçektir. Hac yollarındaki dinlenme ve barınma menzilleri ise, Müslüman devletlerin idaresi altında teşkilatlı bir konaklama kurumuna dönüşmüştür. Bunun yanı sıra, İslam’ın sufî karakterli birçok tarikat mensupları da gönüllü benzer yapılar kurarak, hac yolcularına hizmet etmişlerdir.
Bu dinî yapıların en önemlileri Türkistan ve Maveraünnehir’de yoğun faaliyet gösteren Nakşibendî ve Hindistan coğrafyasında Çiştî tarikatlerine bağlı Özbek ve Hindiler tekkeleridir. Bu tekkeler, Osmanlı coğrafyasında birçok şehirde hacılara hizmet etmek amacıyla bir çok tekke/zaviye kurarak yüzlerce yıla hizmet etmişleridir.
Çalışmada söz konusu iki tekke üzerine yoğunlaştırarak, bu zümrelerin faaliyetleri üzerinde durulmuştur. Bu konuyla ilgili çalışmalarda arşiv kayıtlarına yeterince inilmediği görülmüştür. Devlet-tekke ilişkileri üzerine örnek belgeler sunularak, dinî ve sosyal hüvviyete sahip Kudüs’teki Özbek ve Hindî tekkeleri, arşiv belgeleri zaviyesinden anlamaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kudüs, Tekke, Zaviye, Nakşibendî, Çiştî, Özbek Tekkesi, Hindiler Tekkesi.

Teşekkür

Teşekkür ederim

UZBEK AND INDIAN TEKKE IN JERUSALEM

Öz

It is a known fact that the Muslims of Central Asia and India use a long and arduous route to perform their pilgrimage. The resting and sheltering places on the pilgrimage routes turned into an organized accommodation institution under the administration of Muslim states. In addition to this, members of many Islamic sects with a Sufi character set up similar structures voluntarily and served pilgrims.
The most important of these religious structures are the Naqshbandi dervish lodges operating intensively in Turkestan and Transoxiana, and the Uzbek and Hindi dervish lodges affiliated to the Chishti sects in the Indian geography. These lodges have served for hundreds of years by establishing many lodges/zawiyas to serve pilgrims in many cities in the Ottoman geography.
The study focuses on the activities of these groups by concentrating on the two dervish lodges in question. In the studies on this subject, it has been observed that the archive records are not sufficiently entered. By presenting exemplary documents on state-tekke relations, it will be tried to understand the Uzbek and Hindu lodges in Jerusalem, which have religious and social identity, from the point of view of archival documents.

Anahtar Kelimeler

Jerusalem, Tekke, Zawiye, Naqshbandi, Chishti, Uzbek Lodge, Indian Lodge.

Kaynakça

• BOA EV THR 155/45.
• BOA EV THR 157/43.
• BOA EV THR 157/83.
• BOA C. EV, 383/19418.
• BOA EV 2366/14.
• BOA EV MKT 52/66.
• BOA EV MKT 93/56.
• BOA EV MKT 171/124.
• BOA EV MKT 197/53.
• BOA, HR. MKT 347-64.
• BOA EV MKT 469/94.
• BOA EV MKT 477/86.
• OA EV MKT 764/31.
• BOA EV MKT 764/40.
• BOA AE. SAMD. III, 88-8836)
• BOA EV MH 1962/38.
• BOA EV MH 2513/72.
• BOA EV. EMH. 231/1.
• BOA EV. EMH. 231/2.
• BOA EV MKT 52/66.
• BOA EV MKT 376/101.
• BOA EV MKT CHT 416/158.
• BOA, HR. MKT 347-64.
• BOA EV THR 155/45.
• BAO EV MKT 93/56.
• BOA EV MKT 170/111.
• BOA EV MKT 764/31.
• BOA EV MKT 764/40.
• BOA AE. SAMD. III, 88-8836.
• VGM, 515: 94/145.
• FİNN, James, Stirring Times or Record from Jerusalem Consular Cronicles of 1953 to 1856, Kegan Paul, London 1978.
• JABBAR, Taysir, el-Müslimûn el-hunûd fî kadiyyat filistin, Da el Şuruk, Ramallah 1998.
• MEMŞ, Şerife Eroğlu, Osmanlı ve Yerel Ağalar Arasında Kudüs’te Vakıf, Toplum ve Devlet (1703-1831), Libra Kitapçılık, İstanbul 2021.
• Moudjir ed-Dyn, Histoire De Jerusalem Et D’Hebron Depuis Abraham Jusqu’a A La Fin Du XV Siecle De J.C, trans.: Henri Sauvaire, Libraire De La Societe Asiatique, Paris 1876.
• DE JONG, Frederik, “The Sufi Orders in Nineteenth and Twentieth-Century Palestine”, Studia İslamica, LVIII (1983), s. 143-181.
• NATSHEH, Yusuf, “el- Zaviyya el- Nakşibendiyya” Sylvia Auld ve Robert Hillenbrand (ed.) Ottoman Jarussalem: The Living City 1517-1917, Londra: Altajir World İslam Trust, 2000), s. 904-911.
• NATSHEH, Yusuf, “The Arcitecture of Ottoman Jerusalem” Sylvia Auld ve Robert Hillenbrand (ed.) Ottoman Jarussalem: The Living City 1517-1917, Londra: Altajir World İslam Trust, 2000), s. 583-654.
• OCAK, A.Yaşar- FARUKİ, Süreyya “Zasviye” MEB İslam Ansiklopedisi C. 13, Eskişehir 1997, s. 472.
• REVNAKOĞLU, Cemalettin Server “Hindîler Tekkesi”, Hayat Tarih Mecmuası, C. 7, Temmuz 1977. s. 96.SMİTH, M, “The Özbek Tekke of İstanbul”, Der İslam 57 (1980), ss. 131-132.
• TANMAN, Baha, DEMİRSAR, Belgin, ÇOBANOĞLU, A. Vefa, ARLI, Hakan, TURKANTOZ, Kayahan “Osmanlı Döneminde Kudüs: Kent Dokusu, Mimarlık ve Çini Sanatına İlişkin Bir Araştırmanın İlk Sonuçları”, Orta Doğu’da Osmanlı Dönemi Kültürel İzleri Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri (25-27 Ekim 2000, Hatay) Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2001, ss. 511-543.
• TÜTÜNCÜ, Mehmet, Turkish Jarussalem, (1516-1917), Ottoman İnscriptions From Jarussalem and other Palestinian Cities, Cota Publications, Harlem, 2006.
• ZARCONE, Theirry, Kudüs’ki Orta Asyalı ve Hintli Sufi Hacılar, çev. Berna Akkıyal, Kabalcı Yayıncılık, İstanbul 2011.