Turkestan Woman in Soviet Historiography: Marxist Dogmatism, Progressivism and Statistical Narrative

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 11, 257 - 270, 20.01.2024

Symbat Esenkan Kyzy

https://doi.org/10.53718/gttad.1356681

Öz

With the emergence of the Soviet Union, the Turkestan region entered a Western-style modernization course. The (accelerated pace of) industrialization process implemented by the Bolsheviks destroyed the traditional lifestyle that had existed in the region for centuries and shook the foundation of the religious-cultural practices of the locals. Among these, women’s rights, or simply the place of women in society, is undoubtedly one of the most important reforms. This study examines how Turkestan women’s history was covered by Soviet historiography during the Soviet period. The aim of the study is to determine the general framework of the history of Turkestani women, and the templates and techniques used in Soviet historiography. As a result of the research, (a) Marxist dogmatism, (b) radical progressivism and (c) statistical narrative structure were revealed as the defining features of Soviet historiography on the Turkestani woman, and each of these features was discussed in detail in the article. In addition, it has been determined that historical works can be divided into three periods from the 1920s to the 1980s. The paper reveals their differences from each other.

Anahtar Kelimeler

women’s history, Central Asia, Turkestan, Soviet historiography, Soviet’s women politics

SOVYET TARİHYAZICILIĞINDA TÜRKİSTAN KADINI: MARKSİST DOGMATİZM, İLERLEMECİLİK VE İSTATİSTİKSEL ANLATI

Öz

Sovyetler Birliği’nin sahneye çıkmasıyla birlikte Türkistan bölgesi Batı tarzı modernleşme seyrine girmiştir. Bolşeviklerin eliyle hayata geçirilen (hızlandırılmış tempoda) sanayileşme süreci, uzun yıllar boyunca bölgede varlığını koruyan geleneksel yaşam tarzını yerle bir etmiş ve yerlilerin dini-kültürel pratiklerinin temelini sarsmıştır. Bunlar arasında kadın hakları ya da basit bir deyişle kadınların toplum içindeki yeri kuşkusuz en önemli reformlardan birini oluşturmaktadır. Bu çalışmada, Sovyet döneminde Türkistan kadın tarihinin Sovyet tarihyazıcılığı tarafından nasıl yansıtıldığı incelemeye tabi tutulmuştur. Araştırmanın sonucunda, Türkistan kadınını konu alan Sovyet tarihyazıcılığının belirleyici özellikleri olarak (a) Marksist dogmatizm, (b) radikal ilerlemecilik ve (c) istatistiksel anlatı yapısı ortaya çıkarılmış ve makalede bu özelliklerin her birine detaylıca durulmuştur. Bunun dışında 1920’lerden 1980’lere uzanan süre içerisinde tarihi eserlerin üç döneme ayrılabileceği ve onların birbirinden farkları tespit edilmiştir.
Sovyetler Birliği’nde “kadın meselesinin çözülüşü” geniş çaplı bilimsel araştırma literatürü yaratmış, geniş çapta bilimsel kitap ve makaleler yayınlanmıştır. Sovyet yazarlar kadın meselesi üzerine 1920’lerden beri yazmışlardır. 1975 yılında yayımlanan “Ekim Devrimi ve Özbekistan’da Kadın Sorununun Çözülüşü” adlı kapsamlı ve detaylı kitabında R. H. Aminova, Sovyetler Birliği’ndeki kadın tarihinin gelişimini üç genel döneme ayırır. 1920-1930’lara denk gelen ilk döneme ait yazarların literatüre katkısı, SSCB’nin erken yıllarındaki zorlu dönemlerde, Komünist Parti ve Sovyet Hükümeti’nin Turkistan kadınları arasında hayat geçirdiği politikaları yanında yerel kadınların karşılaştığı problemleri ilk gözden görmüş olmalarıyla çok önemli birincil kaynak oluştururlar. Bu yazarların çoğu profesyonel tarihçi olmasa da, alana katkısı bakımından paha biçilemez niteliktedir. Bu döneme ait eserler, 20. yüzyılın başlarında Turkistan’daki kadınların karşılaştığı yenilkleri birinci elden anlatır ve cinsiyet politikalarının uygulanmasında ortaya çıkan karmaşıklıkları ve zorluklara ışık tutarlar.
1940-1950’leri kapsayan ikinci döneme gelindiğinde, Sovyetlerin kadın sorununu çözmedeki “başarıları” gündeme gelir ve sıkça Batılı kapitalist ülkelerle karşılaştırmalara yer verilir. 1950’lerden 1970’lere uzanan uzun süreyi oluşturan üçüncü dönem eserleri genellikle profesyonel tarihçi, etnograf, sosyolog ve filozofları içermektedir. Bu dönemde kadın tarihine odaklanan akademik literatür daha profesyonel nitelikte ortaya çıkmaya başlar. Ayrıca, diğer disiplinlerde de olduğu gibi, güçlü bir Marksist kuramsal temele dayandırıldığı görülebilir.
Sovyet tarih kitaplarında Bolşevikler, Turkestan kadınlarını nesiller boyu köleleştiren feodal ve kabile yapısını ortadan kaldıran ve tüm işçileri ve köylüleri sosyal ve ulusal sömürüden kurtaran reformistler olarak tasvir edilmektedir. Kadın tarihini konu alan geniş Sovyet literatüründe eserlerin içeriği neyle doldurulsa doldurulsun, bu genel bilgi yapısını veya hipotezi yansıtmaktan başka bir şey yapmaz. Sovyet yazarların gözünde Sovyet kadınları dünyanın en mutlu kadınlarıdır.

Anahtar Kelimeler

Kadın tarihi, Orta Asya, Türkistan, Sovyet tarihyazıcılığı, Sovyet kadın politikaları

Kaynakça

• Tabii ki, aşağıda verdiğiniz metni her satır arasına enter ile bir satır boşluk ekleyerek düzenledim:
• ``` 1. Kitap ve Makale
• ABUBAKİROVA, Şamsiya, Oktyabrem Ozarennaya, İzdatel’stvo “Kazakistan”, Alma-Ata 1974.
• AMİNOVA, Rahima, Oktyabr i Reşeniye Jenskogo Voprosa v Uzbekistane, İzdatelstvo Fan, Taşkent 1975.
• AMİNOVA, Rahima, Velikiy Oktyabr’ i Raskrepoşçeniye Jenşçin Sredney Azii i Kazakhstana (1917-1936). Sbornik Dokumentov i Materialov, İzdatelstvo Mısl’, Moskova 1971.
• BABAJANOVA, Rano, Partiyey Vdohnovlyonnıye, İzdatelstvo Uzbekistan, Taşkent 1971.
• BACON, Elizabeth, Central Asians under Russian Rule: A Study in Culture Change, Cornell University Press, New York 1966.
• BEBEL, August, Woman and Socialism, çev. Meta L. Stern, Socialist Literature Company, New York 1910.
• ÇİRKOV, Petr, Reşeniye Jenskogo Voprosa v SSSR (1917-1937 gg). İzdatelstvo Mısl’, Moskova 1978.
• DEMİNA, V, Jenşçinı i Deti v SSSR: Statistiçeskiy Sbornik, Goztatizdat, Moskova 1963.
• KASPAROVA, Varsenika, Raskrepoşçeniye Jenşinı Vostoka, İzdatel’stvo Trud i Kniga, Moskova 1925.
• KLİMOVİÇ, Lyutsian, İslam i Jenşçina, Obşestvo po Rasprostraneniyu Politiçeskih i Nauçnıh Znaniy RSFSR, Moskova 1958.
• LENİN, Vladimir, “İz Zapisnoy Knijki”, K. Zetkin, O Lenine: Sbornik Statey i Vospominaniy, Partiynoye İzdatel’stvo, Moskova 1933.
• LENİN, Vladimir, Polnoye Sobraniye Soçineniy, C.25, (5. Baskı), İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı, Moskova 1969.
• LENİN, Vladimir, Polnoye Sobraniye Soçineniy, C. 37, (5. Baskı), İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı, Moskova 1969.
• LENİN, Vladimir, Polnoye Sobraniye Soçineniy, C. 39, (5. Baskı), İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı, Moskova 1970.
• LENİN, Vladimir, Polnoye Sobraniye Soçineniy, C. 40, (5. Baskı), İzdatelstvo Politiçeskoy Literaturı, Moskova 1974.
• LOGOFET, Dmitriy, Strana Bezpraviya: Buharskoye Hanstvo i Yego Sovremennoye Sostoyaniye. İzdatel’stvo V. Berezovskiy, St. Petersburg 1909.
• LYUBİMOVA, Serafima, Kak Jivut i Rabotayut Jenşinı Sredney Azii, Gosudarstvennoye İzdatel’stvo, Moskova 1925.
• LYUBİMOVA, Serafima, Dnevnik Zhenotdelki, İzdaniye “Sredazkniga”, Taşkent 1926.
• LYUBİMOVA, Serafima, SSSR. Soyuz Natsional’nostey, Gosudarstvennoye İzdatel’stvo, Moskova 1930.
• MEDINSKİY, Evgeniy, Narodnoye Obrazovaniye v SSSR, İzdatelstvo Akademii Pedagogiçeskih Nauk RSFSR, Moskova 1952.
• MİKULİNA, Yelena, Sorevnovaniye Mass, Gosudarstvennoye İzdatel’stvo, Moskova 1929.
• MİLL, John Stuart, Podçinennost Jenşinı, İzdaniye Knigoprodavtsa S. V. Zvonareva, St. Petersburg 1869.
• NAMİTOKOV, Aytek, Perejitki Rodovogo Bıta i Sovetskiy Zakon, Gosudarstvennoye İzdatel’stvo, Moskova 1929.
• NUKHRAT, Antonina, Oktyabr’ i Jenşçina Vostoka, Gosudarstvennoye İzdatel’stvo, Moskova 1927.
• NUKHRAT, Antonina, Vos’moye Marta na Vostoke, Gosudarstvennoye İzdatel’stvo, Moskova 1928.
• NUKHRAT, Antonina, Yurtı Koçevki: K Rabote Jenskih Krasnıh Yurt, Tsentrizdat, Moskova 1929.
• NUKHRAT, Antonina, Oktyabr’ i Jenşçina Vostoka, Partizdat, Moskova 1932.
• NURBEKOVA, Gülcemile, Jenşinı Kazakhstana – Frontu, Kazakistan Yayınevi, Alma-Ata 1968.
• PALVANOVA, Bibi, Doçeri Sovetskogo Vostoka, Gosudarstvennoye İzdatel’stvo Politiçeskoy Literaturı, Moskova 1961.
• PALVANOVA, Bibi, Emansipatsiya Musul’manki, İzdatel’stvo Nauka, 1982.
• PESİN, Yakov, Razvitiye Semeyno-Pravovıh Garantiy Prav Jenşin v Uzbekistane, İzdatelstvo Fan, Taşkent 1971.
• PURETSKİY, Boris, Kazaçka, İzdatelstvo Ohrana Materinstva i Mladençestva, Moskova 1928.
• RAJABOV, Soli, V. İ. Lenin o Sredney Azii, Poligrafkombinat, Stalinabad 1960.
• RZAYEV, Jalal, O Fal’sifikatorah İstorii Sovetskoy Sredney Azii, Kirgizskoye Gosudarstvennoye İzdatel’stvo, Frunze 1962.
• ŞAHSUVAROVA, Lena, Kritika Burjuaznıh Falsifikatsiy Polojeniya Jenşin v Sredney Azii, İzdatelstvo Fan, Taşkent 1986.
• TATIBEKOVA, Janneta, Uçastiye Jenşin Kirgizii v Stroitelstve Sotsializma (1938-1958), Sbornik Dokumentov i Materialov, İzdatelstvo Kırgızistan, Frunze 1976.
• “The Thorny Road to Emancipation: Women in Soviet Central Asia”, The Davis Center for Russian and Eurasian Studies at Harvard University, https://daviscenter.fas.harvard.edu/insights/thorny-road-emancipation-women-soviet-central-asia, Erişim Tarihi: 29.07. 2023.
• UBİRİA, Grigol, Soviet Nation-Building in Central Asia: The Making of the Kazakh and Uzbek Nations. Routledge, New York 2016.
• VAGABOV, Mihail, İslam i Jenşçina, İzdatelstvo Mısl, Moskova 1968.
• WELLS, Herbert, Russia in the Shadows, George H. Doran Company, New York 1921.
• YAKUBOVA, Hadiyahon, Jenşçina Sovetskogo Uzbekistana, Obyedinyonnoye İzdatelstvo Pravda Vostoka i Kızıl Uzbekistan, Taşkent 1947.
• 2. Süreli Yayın
• “İzba-Çital’nya i Vraç”, Pravda, 4 Kasım 1924.
• “Jenşçina Vostoka”, Pravda, 8 Mart 1924.
• “Kusoçek Vostoka”, Pravda, 24 Temmuz 1923.
• “Mejdunarodnıy Kommunistiçeskiy Den’ Rabotnitsı v 1924 g.”, Pravda, 19 Şubat 1924.
• Zelenski, İsaak, “Bol’şe Reşitel’nosti i Neprimirimosti v Dele Raskrepoşçeniya Jenşin: Doklad tov. Zelenskogo ob Oçerednıh Zadaçah Partii na VI Krayevom Soveşçanii Rabotnikov po Rabote Sredi Jenşin v Sredney Azii”, Pravda Vostoka, Kasım 1928. ```