NARH SYSTEM AND AN EXAMPLE OF NARH REGISTRATION IN ANKARA

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 11, 161 - 174, 20.01.2024

Hicran Bayrakcı

https://doi.org/10.53718/gttad.1396470

Öz

The Ottoman Empire did not adopt the economic system applied in Europe for centuries, on the contrary, it took advantage of the abundance of products in the empire and adopted policies for the use of these products and encouraged the implementation of these policies. At the same time, the Ottoman Empire did not completely liberate the economy due to the centralization principle it adopted, and made regulatory interventions in the markets in order to facilitate the people's access to their goods and needs. The most typical example of this is the 'narh system'. The issue of whether the practice is correct by Islamic states is a reason for discussion. While the discussions were going on, the system has been applied by many Islamic states for years. In the Ottoman Empire, until the second half of the 19th century, the institution of narh was an important part of the economic system. This system was successfully carried out by the Ottoman Empire for centuries, intertwined with institutions such as muhtesiplik and kadi. The narh system is a subject that needs to be examined in order to fully understand the economic and economic life in the Ottoman Empire. Although the implementation of the narh system is basically similar to that in Islamic countries, in practice, the Ottoman Empire adapted the system to daily use and developed it in a way to meet its own needs in practice. The Ottoman Empire, which dominated a wide geography, adapted the system to these geographies, taking into account the social and economic structure in the places it dominated, and determined price lists according to the purchasing power of the people. With the system, the quality of the produced product was also inspected, as well as making regulations for the purchasing power of the people. Unfair competition among tradesmen has been prevented, the public has been protected from exorbitant prices, and has a quality and controlled product. In times of crisis such as war and famine, it strictly controlled prices and product quality thanks to the fixed price system. It has taken into account all the segments that will be affected by this situation while determining the price, and has prevented and penalized the behaviors against the system. All these were carried out in a systematic way by the representative of the central authority in the province, the kadi and his assistants. The greatest assistant of men in implementing the narh system is the muhtesip. The Muhtesip state served as a bridge between the tradesmen and the people. The institution of muhtesip has an important role in the implementation of the narh system. This study was written to determine the place and importance of the narh system in Ottoman economic life. In terms of originality, it deals with the evaluation of 2 narh records in the Ankara Kadi Registry, which includes the years 1850-1851. This study is noteworthy in terms of researching and seeing the economic course in Ankara during these two time periods, as it includes the fixed price records for two consecutive years. It is important in terms of shedding light on the price changes of the products seen in the narh lists of Ankara, which is a typical provincial city, in the two years (1850-1851). The date on which the Narh records were selected was taken from a book randomly selected by us. In the study, it has been 10 years after the declaration of the Tanzimat Edict and while the Ottoman Empire was trying to take on a new identity, the economic life in the countryside was tried to be explained a little bit. The kadi register used in the research was obtained from the Ankara kadi register number 945. The document dated 19 Safer 1266 was recorded as number 88 and was determined by the delegation headed by Mehmet Şerif Ağa, the then Ankara district governor. The date of the second price list document, registered as Number 261, is 19 Safer 1267, and it was determined by the delegation headed by Ankara District Governor Hacı Mustafa Ağa. The comparison of the narh record of these two years is given in the form of a table. Product prices are listed under the relevant tradesman title. By making a comparison from the table, the prices of the products were evaluated in the form of increase and decrease. Later, by going back approximately 50 years in the documents, the Ankara winter rate of 1220 H. was determined and tabulated. The price record taken from Ankara's Sharia registry number 889 was tabulated. The Ankara winter rate of 46 years ago, that is, in 1220 A.H., was compared with the price of the winter price of 46 years later, that is, in 1266 H. The price differences over 46 years are revealed. The price differences of Ankara's almost 50-year-old narh products and the change in the market economy have been tried to be revealed. As a result of the study, it was determined that the Ottoman Empire gave great importance to the narh system.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Narh, Economic, Ankara

NARH SİSTEMİ VE ANKARA’DA BİR NARH KAYDI ÖRNEĞİ

Öz

Osmanlı İmparatorluğu, Avrupa’da yüz yıllarca uygulanan ekonomik sistemi benimsememiş bunun aksine imparatorluk içerisindeki ürünlerin çokluğundan yararlanıp bu ürünlerin kullanımına yönelik politikaları benimsemiş ve bu politikaların uygulanmasını teşvik etmiştir. Osmanlı aynı zamanda benimsediği merkeziyetçilik ilkesi gereği ekonomiyi de tamamen serbest bırakmayarak, halkın mal ve ihtiyaçlarına ulaşımını kolaylaştırmak için piyasalara düzenleyici müdahalelerde bulunmuştur. Bunun en tipik örneği ‘narh sistemi’ dir. İslam devletlerince narh sistemini uygulamanın doğru olup olmadığı konusu tartışma sebebidir. Tartışmalar sürerken sistem, birçok İslam devleti tarafından yıllarca uygulanmıştır. Osmanlı’da 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar narh kurumu iktisadi sistemin önemli bir parçası olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu tarafından bu sistem muhtesiplik, kadılık gibi kurumlarla iç içe geçmiş bir şekilde başarılı bir biçimde yüzyıllarca yürütülmüştür. Narh sistemi, Osmanlı Devleti’nde ekonomik ve iktisadi hayatı tam anlamıyla idrak için incelenmesi gereken bir konudur. Narh sisteminin uygulanış biçimi temelde İslam ülkelerindekine benzerlik gösterse de uygulamada Osmanlı Devleti, sistemi günlük kullanıma uyarlamış ve pratikte kendi ihtiyacını karşılamaya yönelik bir şekilde geliştirmiştir. Geniş bir coğrafyaya hâkim olan Osmanlı, hâkim olduğu yerlerdeki sosyal ve ekonomik yapıyı da göz önüne alarak sistemi bu coğrafyalara uyarlamış, halkın alım gücüne göre fiyat listeleri belirlemiştir. Sistemle birlikte halkın alım gücüne yönelik düzenlemeler yapılmasının yanı sıra üretilen ürünün kalitesi de denetlenmiştir. Esnaflar arası haksız rekabetin önüne geçilmiş, halk fahiş fiyatlardan korunmuş, kaliteli ve denetimli ürüne sahip olmuştur. Savaş, kıtlık gibi buhran dönemlerinde fiyatları ve ürün kalitesini sıkı bir şekilde narh sistemi sayesinde kontrol etmiştir. Fiyat belirlenmesinde bu durumdan etkilenecek bütün kesimi dikkate almış ve sisteme muhalif davranışları engellemiş ve cezalandırmıştır. Tüm bunları taşradaki merkezi otoritenin temsilcisi kadı ve yardımcıları tarafından sistemli bir biçimde yürütmüştür. Kadının narh sistemini uygulamadaki en büyük yardımcısı muhtesiptir. Muhtesip devlet, esnaf ve halk arasında bir köprü görevi görmüştür. Muhtesiplik kurumu narh sisteminin uygulanmasında önemli bir role sahiptir. Bu Çalışma, Osmanlı iktisadi yaşamında narh sisteminin yeri ve önemi saptamak için kaleme alınmıştır. Özgünlük açısından 1850-1851 yıllarını ihtiva eden Ankara Kadı Sicilindeki 2 adet narh kaydının değerlendirmesini konu edinmektedir. Bu çalışma, art arda iki yılın narh kayıtlarını içerdiği için bu iki zaman aralığında Ankara’daki ekonomik seyri araştırmak ve görmek bakımından dikkate değerdir. Tipik bir taşra şehri olan Ankara’nın söz konusu iki yıldaki (1850-1851) narh listelerinde görülen ürünlerin fiyat değişimine ışık tutması açısından önemlidir. Narh kayıtlarının seçildiği tarih tarafımızca rastgele seçilmiş bir defterden alınmıştır. Çalışmada, Tanzimat Fermanının ilanın ardında 10 yıl geçmiş ve Osmanlı İmparatorluğu yeni bir kimliğe bürünmeye çalışırken taşradaki ekonomik yaşam bir nebze olsun açıklanmaya çalışılmıştır. Araştırmada kullanılan kadı sicili 945 numaralı Ankara kadı sicilinden elde edilmiştir. 19 Safer 1266 tarihli belge numro 88 olarak kaydedilmiş ve zamanın Ankara kaymakamı Mehmet Şerif Ağa başkanlığındaki heyet tarafından belirlenmiştir. Numro 261 olarak kayıt edilen ikinci narh listesi belgesinin tarihi ise 19 Safer 1267’dir ve Ankara kaymakamı Hacı Mustafa Ağa başkanlığındaki heyet tarafından belirlenmiştir. Bu iki yılın narh kaydının karşılaştırılması tablo şeklinde verilmiştir. Ürün fiyatları ilgili esnaf başlığı altında liste halinde sayılmıştır. Tablodan karşılaştırma yapılarak ürünlerin fiyatları artış ve azalış şeklinde değerlendirilmiştir. Daha sonra belgelerde yaklaşık 50 yıl geri gidilerek H. 1220 yılının Ankara kış narhı tespit edilmiş ve tablo haline getirilmiştir. Ankara’nın 889 no’lu Şer’iyye sicil defterinden alınan narh kaydı tablo haline getirilmiştir. 46 yıl önce yani H. 1220 yılının Ankara kış narhı ile 46 yıl sonranın yani H. 1266 yılının narh fiyatları karşılaştırılmıştır. 46 senede geçen fiyat farkları göz önüne serilmiştir. Ankara’nın yaklaşık 50 yıllık narh ürünleri fiyat farkları, Pazar ekonomisindeki değişim ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışma sonucunda narh sistemine Osmanlı İmparatorluğu tarafından büyük önem verildiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Narh, Ekonomi, Ankara

Kaynakça

• AKDAĞ, Mustafa, Türkiye’nin İktisadi ve İçtimaî Tarihi, YKY, İstanbul 2018.
• ALATLI, Alev, Batı’ya Yön Veren Metinler I, Kapı Yayınları, İstanbul 2015.
• BARKAN, Ömer Lütfü, “15. Asrın Sonunda Bazı Büyük Şehirlerde Eşya ve Yiyecek Fiyatlarının Tespit ve Teftişi Hususlarını Tanzim Eden Kanunlar”, Tarih Vesikaları Dergisi, C. 1, S. 5, Ankara 1942, ss. 326-340.
• BAYRAKCI, Hicran, 945 Numaralı Şer’iye Sicil Defterine Göre (1849-1850) Ankara’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale 2011.
• DOĞAN, Ahmet, “Bahçesaray Para Vakıfları Üzerine Tespitler”, Son Bozkurt Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu Armağanı, Haz. Sadettin Yağmur Gömeç, Pınar Yiğit Türker, Sonay Ünal ve Abdul Metin Çelikbilek, Berikan Yayınevi, Ankara 2023, ss.61-103.
• ERDOĞDU, İbrahim, “Osmanlı İktisadi Düzeninde İhtisab Müessesesi ve Muhtesiblik Üzerine Bir Deneme”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Ankara 2000, S. 11, ss. 123-145.
• GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, Ötüken Yayınları, İstanbul 2018.
• İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, Eren Yayınları, C. 1, İstanbul 2009.
• KALLEK, Cengiz, “Narh Konusuna Yeniden Bakış”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, S. 7, Konya 2006, ss. 258-268.
• KALLEK, Cengiz, “Narh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul 2006, ss. 387-389.
• KAZICI, Ziya, “Hisbe”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 18, İstanbul 1998, ss. 133-143.
• KÖKTAŞ, Altuğ Murat, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Piyasa Düzenlemeleri: 1500-1700 İstanbul Kadı Sicillerinde Narh Uygulamaları”, Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 9, S. 2, Niğde 2016, ss. 222-242.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat, “Narh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32 İstanbul 2006, ss. 390-391.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat, Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, Enderun Yayınları, İstanbul 1983.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat, “1009 (1600) Tarihli Narh Defterine Göre İstanbul’da Çeşitli Eşya ve Hizmet Fiyatları”, İÜ. Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 9, İstanbul 1978, ss. 1-86.
• PEIRCE, Leslie, Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı’da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2005.
• SAHİLLİOĞLU, Halil, “Bolu’da Eşya Narh Fiyatları 1669-1679”, Çele Dergisi, S. 12, Bolu 1964, ss. 8-16.
• TABAKOĞLU, Ahmet, Osmanlı Mali Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul 2016.
• TAŞ, Hülya, “İhtisâb Mukâta’asıVerilerinin Şehir Ekonomisi Açısından Anlamı: Ankara Örneği”, U.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:8, S. 13, 2007/2, ss. 409-436.
• YÜCEL, Yaşar, 1640 Tarihli Es’ar Defteri Metnin Türk Harflerine Çevirisi ve Değerlendirilmesi, Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Basımevi, Ankara 1982.
• ZUMRUD, Nuri, “Esnaf Birlikleri ve Narh Sistemi”, Balkan ve Yakındoğu Sosyal Bilimler Dergisi, S. 5, Tekirdağ 2019, ss. 40-48.