A HANDBOOK FOR TRAVELERS IN TURKEY’DE BATILI SEYYAHLAR İÇİN TÜRKİYE TANITIMI VE BAZI PRATİK ÖNERİLER

Yıl 2024, Sayı: PROF. DR. EŞREF BUHARALI ÖZEL SAYISI, 409 - 428, 24.11.2024

Ayşegül Kuş

https://doi.org/10.53718/gttad.1440809

Öz

İnsanın merak eden ve düşünen bir varlık olması, onun yeni yerler keşfetme, farklı topluluklar ve kültürlere ulaşma ve onları tanıma isteğine yol açmıştır. Böylece gidilen yerler, buralarda yaşayan insan toplulukları, onların yaşayış biçimleri, gelenekleri, görenekleri gibi pek çok konuda toplanan ilgi ve dikkat çekici bilgiler yazıya dökülmüş, böylece genel olarak tarihsel ve edebi metinler olan geniş ve zengin bir seyahatname literatürü ortaya çıkmıştır. Seyahatnamelerin tarihsel geçmişi antik döneme kadar uzanmaktadır. Seyyahların gezdikleri yerlere dair gözlem ve incelemelerini içeren seyahatnamelerin ilk örnekleri arasında tarihin babası olarak adlandırılan Herodot ile Amasya doğumlu ünlü coğrafyacı Strabon tarafından kaleme alınan eserlerin yer aldığı söylenebilir. Tarihsel süreç içerisinde yabancı seyyahların gizemli ve egzotik olarak nitelendirdikleri ve imgeledikleri doğuya olan seyahat ve kaleme aldıkları eserler artarak devam etmiştir. Bu bağlamda, Osmanlı İmparatorluğu da, kurulduğu ve genişlediği coğrafya nedeniyle, hemen her dönem yabancıların dikkatini çekmiş ve kuruluşundan yıkılışına kadar pek çok seyyah tarafından seyahat edilen bir yer olmuştur. Yüzyıllara göre değişkenlik gösterse de, Osmanlı Devleti’ni her yönden mercek altına yatıran bu seyahatnameler, batıdaki Türk imgesinin oluşmasında da önemli bir rol oynamışlardır. Özellikle 19. yüzyılda Osmanlı topraklarını ziyaret eden seyyah ve araştırmacıların sayısında bir artış olması dikkat çekmektedir. Bu artışın olmasında elbette dönemin siyasi ve ekonomik gelişmelerine koşut olarak bölgenin öneminin artması ve buna binaen batılı devletlerin Osmanlı Devleti üzerinde izledikleri bazı politikaların da etkisi olmuştur. Bu bağlamda, kimi yayınevleri Osmanlı topraklarına seyahat edecek olanlar için bazı seyahat rehberleri yayımlamışlardır. İşte bu çalışmanın amacı, Murray adlı İngiliz yayınevi tarafından hazırlanan “A Handbook for Travelers in Turkey” adlı yapıttan yola çıkarak, Türkiye’ye seyahat edecek olan batılı seyyahlar için nasıl bir Türkiye tanıtımı yapıldığı ve bu seyahatleri esnasında hangi pratik bilgilerin onlara faydalı olabileceği gibi konuları ele alarak değerlendirmeyi ve böylece seyahat literatürüne kimi katkılar yapmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Seyyah, Seyahatname, Seyahat Rehberi, Türkiye Tanıtımı, Pratik bilgiler.

A HANDBOOK FOR TRAVELERS IN TURKEY: AN INTRODUCTION TO TURKEY AND SOME PRACTICAL TIPS FOR WESTERN TRAVELERS

Öz

The innate curiosity and thinking nature of human beings have driven their desire to explore new places, reach different communities and cultures, and get to know them. This interest has led to the documentation of fascinating information about the places visited, the communities living there, their ways of life, traditions, and customs, often in the form of historical and literary texts. This has given rise to a vast and rich genre of travel literature known as travelogues. The historical roots of travelogues can be traced back to ancient times. Among the earliest examples of travelogues that contain observations and examinations of the places visited are the works of Herodotus, often called the "Father of History," and the famous geographer Strabo, who was born in Amasya. Throughout history, foreign travelers' journeys to the mysterious and exotic East and the writings they produced about their experiences have continued to increase. In this context, the Ottoman Empire, due to its geography and expansion, always attracted the attention of foreigners and became a place visited by many travelers from its inception to its decline. Although the number of travelogues varies from century to century, these travelogues that scrutinized the Ottoman Empire from all angles played an important role in shaping the Western perception of Turks. Especially in the 19th century, there was a noticeable increase in the number of travelers and researchers visiting Ottoman lands. This increase can be attributed to the growing importance of the region in line with some of the political and economic developments of the time, as well as the policies adopted by the Western countries towards the Ottoman Empire. In this regard, some publishing houses released travel guides for those planning to travel to Ottoman lands. The aim of this study is to evaluate how Turkey was introduced to Western travelers and what practical information might be useful to them during their travels, based on the work titled "A Handbook for Travelers in Turkey" prepared by the British publisher Murray. By examining and analyzing this work, the study aims to make contributions to the travel literature and shed light on the portrayal of Turkey for Western travelers.

Anahtar Kelimeler

Traveler, Travelogue, Travel Guide, Introduction of Turkey, Practical Information

Kaynakça

• ACUN, Fatma, “Seyyah Söylemi ve Trabzon’a Gelen Yabancı Seyyahlar”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, C. I, Trabzon 3-5 Mayıs 2001, Trabzon Valiliği Yayınları 2002, ss. 146-147.
• ALYOT, Halim, Türkiye’de Zabıta (Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum), Kanaat Basımevi, Ankara 1947.
• ASLAN, Aytuğ, “19. Yüzyıl Türkiye Gezi Rehberleri: John Murray Yayınları”, III. Disiplinlerarası Turizm Araştırmaları Kongresi (04-05 Nisan 2014), ss. 151-163.
• AYKARA, Gülser, “Ülkemizde Yabancı Devlet Postaları ve Posta Uzmanları II”, PTT Dergisi, no. 27, 1985.
• BELGE, Hadi, HANİLÇE, Murat “19. Yüzyıl İngiliz Seyyahlarının Notlarında Osmanlı İmparatorluğu’nda Tatarlarca Yürütülen Rehberlik Hizmetler”, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13/, 2022, ss. 1198-1212.
• BOZKUŞ, Yıldız Deveci, “Yabancı Seyyahların Kaleminden XIX. Yüzyılda Siverek”, Journal of Strategic & Social Research, C. 7, S. 3, 2023, ss. 564-582.
• BOZKUŞ, Yıldız Deveci, “İngiliz Seyyah Buckhingam’ın inTravels in Mesopotamia Adlı Eserinde XIX. Yüzyıl Başlarında Birecik ve Urfa”, DTCF Dergisi, 63,1, 2023, ss. 46-79.
• CANATAR, Mehmet, “Kavas”. İ.A, C. 25, TDV Yayınları, Ankara 2002, ss. 66-68.
• ÇELİK, Hüseyin, “David Urquhart”, DİA, C. 42, İstanbul 2012, ss. 180-181.
• ÇİÇEK, Nazan, “Hayal Edilmiş Bir Coğrafyada Bir Hayalperest: David Urquhart (1805-1877), Toplum ve Bilim, 130, 2014, ss. 110-136.
• DEMİRYÜREK, Mehmet, “İngiltere Tercümanları ve 1758 Tercüman Reformu”, Belleten, 80 (211), 2016, ss. 439-482.
• EMİROĞLU, Kudret, “Trabzon Seyahatnameleri Bibliyografyası”, Trabzon Kültür- Sanat Yıllığı, İstanbul 1989. ERGİN, Osman Nuri, Mecelle-i Umûr-ı Belediyye, C.1, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 1995, ss. 325-347.
• FAROQHİ, Suraiya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, çev. Neyyir Kalaycıoğlu, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1993.
• FELLOWS, Charles, Journal Written During an Excursion in Asia Minor, Murray, London 1838. Urquhart, David, The Spirit of the East, H. Colburn, London 1838.
• FINDLEY, Carter Vaughn, “An Ottoman Occidentalist in Europe: Ahmed Midhat Meets Madme Gülnar”, American Historical Review, C. 103, S. 1, 1998, ss.15-49.
• GEDİKLİ GÖLGESİZ, Hülya, TEKİN, Saadet, “Osmanlı’dan Günümüze İzmir Kahvehane İzmir Kahvehane Kültüründen Kesitler”, Ege Stratejik Araştırmalar Dergisi, C.10, S. 2, 2019, ss. 55-82.
• GÜLMEZ, Mesut, “Polis Örgütünün İlk Kuruluş Belgesi ve Kaynağı”, Amme İdaresi Dergisi, C.16, S.4, Aralık 1983, ss. 1-15.
• HALAÇOĞLU, Yusuf, Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (Menziller), PTT Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2002.
• HUT, Davut, “İstanbul Haberleşme Tarihi”, C. 6, Antik Çağ dan XXI Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, İSAM-İBB Kültür A.Ş, İstanbul 2015, ss. 536-559.
• İNAL, Onur, “19. Yüzyıl Seyahat Rehberlerinde İstanbul”, Osmanlı İstanbul’u, Eds. Feridun, Emecen- Ali Akyıldız vd., İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2014, ss. 277-286.
• KUBAN, Doğan, Osmanlı Mimarisi, YEM Yayınları, İstanbul 2007.
• KUŞ, Ayşegül, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Batılı Seyyah ve Araştırmacılara Doğu Karadeniz Bölgesi, Canik Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2016.
• Kuş, Ayşegül, “The Opinions and Assesments of the English Diplomat David Urquhart Regarding the Opening of The Suez Canal”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XXIII/46, ss. 239-267.
• KUZUCU, Kemalettin, “Türk Kültür ve Düşünce Tarihinde Sarafim Kıraathanesi”, Türk Yurdu, C.31, S.289, 2011, ss. 281-289.
• KUZUCU, Kemalettin, KOZ, M. Sabri, Türk Kahvesi, YKY, İstanbul 2015.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat, “Mürur Tezkiresi”, DİA, C. 32, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2006, ss.60-61.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat, Osmanlı Belgelerinin Dili, Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı, İstanbul 1998.
• MENEKŞE, Metin, “Osmanlı Medeniyetinde Kahve Tüketimi ve Kahvehanelere Dair Batılı Seyyahların Gözlemleri”, 2nd International Conference on Coffee and Cocoa, April 7-8, 2022, Bogoto, Colombia, ss. 31-45.
• OKAY Yeliz, “Etnoloji ve Etnograyanın Kaynağı Olarak Seyahatnameler”, Türk Yurdu, Yabancı Seyahatnamelerde Türkiye, C.33, 2013, ss. 53-58.
• ÖNAL, Muhsin, “19. Yüzyılda İngiltere’den Osmanlı Devleti’ne Seyahat Edenin Altın Kuralları”, History Studies, C. 15, S. 1, 2023, ss. 57-82.
• ÖZDEMİR, Onur, Türkiye’de Modern Posta Teşkilatının Kurulması ve Gelişimi, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Eskişehir 1998.
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, MEB Yayınları, İstanbul 1993.
• PINAR, İlhan, “Seyyahlar ve Seyahatnamelerde İzmir”, 21. Yüzyıl Eşiğinde İzmir, Uluslararası Sempozyum, İzmir Yayıncılık, İzmir 2002, ss. 114-120.
• PINAR, İlhan, “Seyyahların Kenti İzmir: Batı Avrupalı Seyyahların Anlatımıyla XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Kolonyal Bir Liman Kentinin Doğuşu”, Türk Yurdu, S. 310, 2013, ss. 119-131.
• PINAR, İlhan, Hacılar, Seyyahlar, Misyonerler ve İzmir, Yabancıların Gözüyle Osmanlı Döneminde İzmir: 1608-1918, İzmir 2001.
• RAŞİT, M. Seyfettin, “Türkiye'de Ecnebi Postaları, Nasıl Teessüs Etti”, Pul Meşheri, S. 6-7, Haziran-Temmuz 1931.
• SAİD, Edward, Orientalism, Pantheon Books, New York 1978. 1978, SAİD, Edward, Oryantalizm Sömürgeciliğin Keşif Kolu, çev. Selahaddin Ayaz, 2. Baskı, Pınar Yayınları, İstanbul 1989.
• SAY, Yağmur, “Haberleşmenin Gelişimi ve Türk Postası”, PTT Dergisi, no. 87, Şubat 1990, ss. 1-17. SEZER, Hamiyet, “Osmanlı İmparatorluğu'nda Seyahat İzinleri (18-19.Yüzyıl)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C.22, S.33, 2003, ss. 105-124.
• S CHICK, Irvin, C., The Erotic Margin: Sexuality and Spatiality in Altersitic Discourse, Verso, London 1999,
• SMITH, Martin Ferguson, “An Asssociaton of Copy of Charles Fellows”, Belleten, bkz. Martin Ferguson Smith, “An Asssociaton of Copy of Charles Fellows”, Belleten, C. 41, S.162,1977, ss. 383-388.
• SÖNMEZ, Ali, “Polis Meclisinin Kuruluşu ve Kaldırılışı (1845-1850)”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C.24, S.37, 2005, ss. 259-275.
• ŞİRİN, İbrahim, “Seyahatnamelerin Sosyal Bilimlerde Kullanım Değeri: Seyahatname Metodolojisi Geliştirmenin Zorunluluğu”, Türk Yurdu, Yabancı Seyahatnamelerde Türkiye, C.33, 2013, ss. 38-48.
• TANMAN, M. Baha, “Divanhaneler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.3, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1994, ss. 69-70.
• TANMAN, M. Baha, “Yalı Köşkü”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.7, Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı, İstanbul 1994, ss. 415-416.
• TURNA, Nalan, “ Son Dönem Osmanlı İstanbulu’nda İç Pasaport: Mürûr Tezkeresi”, Osmanlı İstanbulu, Uluslararası Sempozyum II, 29 Mayıs Üniversitesi, İstanbul 2014 ss. 389-403;.
• TURNA, Nalan, Seyahat, Göç ve Asayiş Belgeleri: Mürûr Tezkereleri, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2013. TUTAL, Osman, “Kırk Yıllık Hatırın İletişim Mekânı Olarak Kahvehaneler”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.14, S.3, 2014, ss. 151-166.
• ÜÇEL, AYBET, Gülgün, Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699), İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
• ÜRER, Harun, “Osmanlıda Kahve/Kahvehane Kültürü ve Salihli’den Bir Kahvehane Örneği “Himaye-i Etfal”, Sanat Tarihi Dergisi, S. XIX/2, 2010, ss. 1-26.
• YALÇINKAYA, M. Alaattin, “John Murray’ın Seyahat Rehberlerine Göre Trabzon’u İç Kısımlara Bağlayan Seyahat Güzergâhları”, Yabancı Seyahatnamelerde Türkiye, Türk Yurdu Yayınları, Ankara 2016, ss. 150-173.
• YAŞAR, Ahmet (haz.) Osmanlı Kahvehaneleri: Mekân, Sosyalleşme, İktidar, Kitabevi Yayınevi, İstanbul 2018.
• YAZICI, Özgün Forlar, Osmanlı İmparatorluğu’nda Turizm (1850-1923), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Ankara 2022.
• YILMAZ, Özgür, “Mahalli Tarihin Kaynağı Olarak Seyahatnameler: Örnek Çalışmalar, Yöntem ve Yaklaşımlar”, Yabancı Seyahatnamelerde Türkiye, Türk Yurdu Yayınları, Ankara 2016, ss. 22-41.
• YILMAZ, Özgür, “Osmanlı Şehir Tarihleri Açısından Yabancı Seyahatnamelerin Kaynak Değeri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVIII/2, 2013, ss. 245-264.
• YURTSEVER, Ersin, “Osmanlı İmparatorluğunda Yabancı Postalar”, Türkiye’de Pul ve Pulculuk, no. 3/1-2, Nisan 1984.