OTTOMAN STATESMEN IN GELIBOLU MUSTAFA ALI’S KUNHU’L-AHBAR ABSTRACT

Yıl 2024, Sayı: PROF. DR. EŞREF BUHARALI ÖZEL SAYISI, 277 - 290, 24.11.2024

Ahmet Aydın

https://doi.org/10.53718/gttad.1539195

Öz

Gelibolulu Mustafa Ali was an important statesman and author who lived in the 16th century Ottoman Empire. Mustafa Ali was born in Gelibolu and completed his primary education there. Mustafa Ali, who completed his madrasah education at the age of twenty, later served in various positions in the Ottoman Empire until his death. The valuable aspect of Mustafa Ali for today's historiography is his authorship. Mustafa Ali has nearly sixty works written in various fields. Mustafa Ali from Gelibolu adopted as his guide the understanding of historiography based on sources such as İdris-i Bitlisi, Kemalpaşazade and Hoca Sadeddin Efendi, who lived in the period before him and were an important stage in Ottoman historiography.
The most important work of Gelibolu Mustafa Ali, which brought him fame, is Künhü’l-Ahbar. Because of the aforementioned work, Mustafa Ali was remembered as one of the most important Ottoman historians of the 16th century. Mustafa Ali wrote Künhü’l-Ahbar between 1591-1598 and composed his work in four parts. Mustafa Ali states that he wrote his work with the aim of bringing perfection to the science of history. Künhü’l-Ahbar is a work based on world history. In the first volume of the work, the author provides information about the events from creation to the time of the Prophet Muhammad, in the second volume, the Umayyad and Abbasid periods, and in the third volume, the history of the Turkish and Mongol dynasties. The fourth part of Künhü’l-Ahbar, written by Mustafa Ali in his unique style, covers Ottoman history. In the fourth part of his work, Ali talks about the events, statesmen, poets and scholars from the emergence of the Ottoman State until the Eğri campaign in 1598. While preparing his Künhü’l-Ahbar, Mustafa Ali made use of approximately six hundred sources, some of which we cannot access today. Mustafa Ali saw the originals of many of his sources, was personally involved in some historical events, was in the company of some poets and listened to their works. He also narrated the anthologies he listened to in his work. While using information based on knowledge, Ali first criticized it himself and then interpreted it and incorporated it into his work.
In this study, it is aimed to give information about the statesmen and especially the scholars of the period in the fourth section of Mustafa Ali's masterpiece Künhü'l-Ahbâr. In this way, it is aimed to contribute to future research by classifying the statesmen who took part in Ali's work and who served in the Ottoman bureaucracy. The main source of the study is Künhü’l-Ahbar. The work was first transcribed by us and then the statesmen in the work, whose biography Ali gave information about, were transferred to the Excel program on the computer and then the obtained data was evaluated by the content analysis method. With this study, the statesmen who took part in the Ottoman state organization and were mentioned by Ali will be brought to light again. Because in the study, the statesmen mentioned by Ali, such as judges, sheikhs al-Islam, mufti, judges, historians, poets and physicians, are listed in a table. Again, the Ottoman madrasahs mentioned by Ali in the study were also transferred to the table. It is thought that the Ottoman statesmen and madrasahs that were classified and tabulated with the study will contribute to future research.

Anahtar Kelimeler

Gelibolulu Mustafa Ali, Künhü’l Ahbar, Ottoman Statesmen, Purchase, Bureaucracy

GELİBOLULU MUSTAFA ÂLÎ’NİN KÜNHÜ’L-AHBÂR’INDA YER ALAN OSMANLI DEVLET ADAMLARI

Öz

Gelibolulu Mustafa Âlî 16. yüzyıl Osmanlı ülkesinde yaşamış önemli bir devlet adamı ve aynı zamanda müelliftir. Mustafa Âlî, Gelibolu’da doğmuş ve ilk tahsilini burada tamamlamıştır. Yirmi yaşında medrese eğitimini tamamlayan Mustafa Âlî daha sonrasında ölümüne kadar Osmanlı Devleti’nin çeşitli kademelerinde görev yapmıştır. Mustafa Âlî’nin günümüz tarihçiliği için kıymetli olan yönü ise yazarlığıdır. Mustafa Âlî’nin çeşitli alanlarda yazılmış altmışa yakın eseri bulunmaktadır. Gelibolulu Mustafa Âlî, kendisinden önceki dönemde yaşamış ve Osmanlı tarihçiliğinde önemli bir merhale olan İdris-i Bitlisi, Kemâlpaşazâde ve Hoca Sadeddin Efendi gibi kaynağı esas alan tarihçilik anlayışını kendine rehber edinmiştir.
Gelibolulu Mustafa Âlî’nin şöhret kazanmasına vesile olan en önemli eseri ise Künhü’l-Ahbâr’dır. Zikredilen eserden dolayı Mustafa Âlî, 16. yüzyılın en önemli Osmanlı tarihçilerinden biri olarak anılmıştır. Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ı 1591-1598 tarihleri arasında kaleme alınmış ve eserini dört rükundan (bölüm) meydana getirmiştir. Mustafa Âlî eserini tarih bilimine mükemmellik kazandırmak amacıyla kaleme aldığını ifade etmektedir. Künhü’l-Ahbâr dünya tarihini esas alan bir eserdir. Müellif eserin birinci cildinde yaradılıştan Hz. Muhammed devrine kadar olan olaylar, ikinci cildinde Emeviler ve Abbasiler dönemleri, üçüncü cildindeyse Türk ve Moğol hanedanlarının tarihini hakkında malumat vermektedir. Mustafa Âlî’nin kendine özgü üslubuyla kaleme aldığı Künhü’l-Ahbâr’ın dördüncü rüknü ise Osmanlı tarihini ihtiva etmektedir. Âlî eserinin dördüncü rüknunda Osmanlı Devleti’nin zuhurundan 1598 tarihindeki Eğri seferine kadarki hadiselerden, devlet adamları, şair ve âlimlerden bahseder. Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ını hazırlarken bugün bazılarına ulaşamadığımız altı yüz civarında kaynaktan istifade etmiştir. Mustafa Âlî kaynaklarının birçoğunun orijinalini görmüş, bazı tarihi hadiselerin bizzat içinde bulunmuş bazı şairlerin meclisinde bulunarak onların ağzından eserlerini dinlemiştir. Dinlemiş olduğu tezkireleri de eserinde nakletmiştir. Âlî malumata dayanan bilgileri kullanırken önce kendisi tenkit etmiş daha sonra da yorumlayarak eserine derç etmiştir.
Bu çalışmada ise Mustafa Âlî’nin Künhu’l-Ahbâr adlı başyapıtının dördüncü rüknunda yer alan devlet adamları ve de özellikle devrin ulemaları hakkında bilgi verilmesi amaçlanmıştır. Bu sayede de Âlî’nin eserinde yer alan ve de Osmanlı bürokrasisinde görev alan devlet adamlarının tasnifinin yapılarak bundan sonraki araştırmalara katkı yapılması amaçlanmıştır. Çalışmanın ana kaynağı Künhü’l-Ahbâr’dır. Eser öncelikle tarafımızdan transkript edilmiş ve akabinde eserde yer alan ve Âlî’nin biyografisi hakkında bilgi verdiği devlet adamları bilgisayarda excell programına aktarılmış daha sonra ise elde edilen veriler içerik analizi yöntemiyle değerlendirilmiştir. Bu çalışmayla birlikte Osmanlı devlet teşkilatında yer alan ve Âlî tarafından zikredilen devlet adamları yeniden gün yüzüne çıkartılmış olacaktır. Zira çalışmada Âlî’nin zikrettiği devlet adamları içerisinde yer alan kadıasker, şeyhülislâm, müfti, kadı, tarihçi, şair ve hekimler tablo halinde belirtilmiştir. Yine çalışmada Âlî tarafından zikredilen Osmanlı medreseleri de tabloya aktarılmıştır. Çalışmayla birlikte tasnif edilerek tablo haline getirilen Osmanlı devlet adamlarının ve de medreselerin bundan sonra yapılacak olan araştırmalara katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l Ahbâr, Osmanlı Devlet Adamları, Ulema, Bürokrasi.

Kaynakça

• AHDÎ, Tezkiretü’ş-Şu’arâ, Halet Efendi eki ktb., nr.107.
• ATSIZ, Nihal, Âlî Bibloğrafyası, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1968.
• AYDIN, Ahmet, Gelibolulu Mustafa Âlî’nin Künhü’l-Ahbârı’nın IV. Rüknünün Kaynakları, Fenomen Yayınevi, Erzurum 2023.
• ERAVCI, Hacı Mustafa, Âlî’s Nusret-nâme, Edinburgh Üniversitesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İngiltere 1998.
• ERAVCI, Hacı Mustafa, “Gelibolulu Mustafa ‘Âlî ve “Heft Meclis” Adlı Eseri”, Tarih Okulu, S.VI, Nisan 2010, ss.1-16.
• FLEİSCHER, Cornell Hugh, Tarihçi Mustafa Âlî, Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı, Çev. Ayla Ortaç, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Heft Meclisi, Süleymaniye Kütüphanesi Esad Efendi, nr.2086.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l Ahbâr, IV. Rükun, İstanbul 1285.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Nüshatü’s-Selâtin, Yeni Câmi ktb, nr.1014.
• İSEN, Mustafa, Gelibolulu Mustafa Âlî, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1988.
• İSEN, Mustafa, Gelibolulu Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 1994.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, “Âlî Mustafa Efendi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C.2, İstanbul 1989, ss.414-416.
• TİETZE, Andreas, Mustafa Âlî’s Description of Cairo of 1599, Wien 1975.