DAILY LIFE OF THE KHANS IN THE TURKESTAN KHANATES

Yıl 2024, Sayı: PROF. DR. EŞREF BUHARALI ÖZEL SAYISI, 429 - 444, 24.11.2024

Muhammed Bilal Çelik , Duygu Atasoy Şahin

https://doi.org/10.53718/gttad.1540738

Öz

The aim of this study is to draw a framework of the daily life of Turkestan khans within the framework of family life, dress, table and entertainment. Within the scope of the study, the notes of some travelers and officials who visited Turkestan and spent time with the khans were examined, compared, and points of agreement and disagreement were identified. In addition to the main sources, various copyrighted works were also utilized. The information obtained in the literature review was compared with the main sources used in the study. In this context, the daily lives of the inns were analyzed. While analyzing all these sources, document analysis and qualitative research method were used with a holistic perspective. As a result of the analysis, it was seen that the inns lived just like the people in many areas, their clothing was hardly different from the people, they adopted frugality at the table and simplicity in their understanding of entertainment. It was determined that the lives of the khans were far from the richness and eastern pomp befitting their position.
Although the khans of Turkestan were often characterized by their political character, their lives were not limited to administrative activities and wars. Apart from their political obligations, khans lived their daily lives just like other people. It is clear that geographical and social conditions, climatic factors, socio-cultural structure of the region and society, historical background and regional differences could create some changes in the daily lives of khans. However, this does not mean that the khans of Turkestan led completely different lives. The lives of khans are generally shaped around certain routines and activities. A khan's day was divided first and foremost according to religious dictates, and his religious, political and personal time was shaped by prayers. Like everyone else in the khanate, khans would start the day with collective morning prayers. Then the mullahs would invite the khan to tea meetings to discuss religious matters. The khan would fall asleep while listening to this deep discussion. The next few hours after this so-called morning sleep were devoted to affairs of state. Then a real breakfast would be served and the khan would have the rest of the afternoon to himself. Noon time began with the noon prayer. After the prayer, the political affairs of the khan would continue until Asr. The khan usually spent the time from afternoon prayer until evening prayer on horseback. Before sunset, he would return to the palace and attend the evening prayers in the mosque. A few hours after the evening meal were devoted to the khan's entertainment. The day ended a few hours after sunset, when the khan went to the harem.
The harem was where khans spent their private lives. The khan's family also spent their daily lives in the palace or harem, which was directly under the khan himself. The khan's family was subordinate to his person, and khans had infinite control over their wives. The harem in Turkestan was quite different from that of the Persian or Ottoman court. The khans practiced simplicity and frugality, and their clothes and some palace belongings were sewn in the harem. Both the khan's adoption of simplicity and the influence of the steppe life and harsh climatic conditions on clothing prevented the emergence of a difference between the clothing of the people and that of the khan that was befitting the khan's position. This was also true for the khan's table. The khan's table, just like the table of his people, was very simple; there were no more than two or three kinds of food. At this point, the only thing that distinguished the khan from the commoners was that he was very careful about eating and drinking, as poisoning was common. Meals were as much a part of entertainment as hunting, games, music and poetry. Feasts were held on holidays, feasts, the khan's return from a campaign and some special occasions. After dinner, musicians would perform their art. However, the entertainment in the palaces of Persia or Istanbul was not usually found in the khans palaces.

Anahtar Kelimeler

Turkestan Khanates, Khan, Daily Life, Islam

18. VE 19. YÜZYILLARDA TÜRKİSTAN HANLIKLARINDA HANLARIN GÜNLÜK YAŞAMI

Öz

Bu çalışmanın amacı, aile yaşantısı, giyimi, sofrası ve eğlence anlayışı çerçevesinde Türkistan hanlarının günlük yaşantısının bir çerçevesini çizmektir. Çalışma kapsamında Türkistan bölgesine giderek hanları bizzat gören ve onlarla vakit geçiren bazı seyyah ve resmî görevlilerin notları incelenmiş, karşılaştırılmış, uzlaşılan ve ayrışılan noktalar tespit edilmiştir. Ana kaynakların yanı sıra çeşitli telif eserlerden de yararlanılmıştır. Literatür taramasında elde edilen bilgiler, çalışmada kullanılan ana kaynaklarla karşılaştırılmıştır. Bu bağlamda hanların günlük yaşamları analiz edilmiştir. Tüm bu kaynaklar analiz edilirken bütüncül bir bakış açısıyla doküman analizi ve nitel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Yapılan inceleme sonucunda hanların birçok alanda tıpkı halkı gibi yaşadığı, giyiminin halktan zorlukla ayrıldığı, sofrasında tutumluluk, eğlence anlayışında sadeliği benimsediği görülmüştür. Hanların hayatlarının konumlarına yakışır bir zenginlikten ve doğu şatafatından uzak olduğu tespit edilmiştir.
Türkistan hanları genellikle siyasi karakterleriyle ön plana çıksalar da yaşamları yönetim faaliyetleri ve savaşlarla sınırlı değildi. Siyasi yükümlülükleri dışında hanlar da tıpkı diğer insanlar gibi günlük hayatlarını sürdürüyorlardı. Coğrafi ve toplumsal şartlar, iklimsel faktörler, bölge ve toplumun sosyo-kültürel yapısı, tarihî birikimler ve yöresel farklılıkların hanların günlük yaşamlarında bazı değişiklikler yaratabileceği açıktır. Ancak bu durum Türkistan hanlarının tamamen farklı yaşantılar sürdüğü anlamına gelmemektedir. Hanların yaşamları genel olarak belirli rutinler ve etkinlikler etrafında şekillenmektedir. Hanın bir günü her şeyden önce dini emirlere göre bölünmüştür ve dini, siyasi ve kişisel zamanı namazlar çerçevesinde şekillenmiştir. Hanlıktaki diğer herkes gibi hanlar da toplu sabah namazıyla güne başlardı. Ardından mollalar, dini meseleleri tartışmak üzere hanı çay toplantılarına davet ederlerdi. Han, bu derin tartışmayı dinlerken uykuya dalardı. Sabah uykusu olarak adlandırılan bu uykudan sonraki birkaç saat devlet işlerine ayrılırdı. Ardından gerçek bir kahvaltı servis edilirdi ve han öğleye kadarki süreci kendisine ayırırdı. Öğle vakti, öğle namazı ile başlardı. Namazdan sonra hanın siyasi işleri ikindi namazına kadar devam ederdi. Han, ikindi namazından akşam namazına kadar geçen zamanı genellikle at üzerinde geçirirdi. Gün batmadan önce saraya geri döner, camide kılınan toplu akşam namazına katılırdı. Akşam yemeğinden sonraki birkaç saat hanın eğlencesine ayrılırdı. Gün, gün batımından birkaç saat sonra hanın hareme gitmesiyle sona ererdi.
Harem, hanların özel yaşamlarını geçirdikleri yerdi. Hanın ailesi de günlük yaşamını doğrudan hanın şahsına bağlı olan saray ya da haremde geçirirdi. Hanın ailesi onun şahsına bağlıydı ve hanlar eşleri üzerinde sonsuz bir kontrol gücüne sahipti. Türkistan’da harem İran veya Osmanlı sarayındakilerden oldukça farklıydı. Hanlar sadelik ve tutumluluğu ilke edinmişlerdi, kıyafetleri ve bazı saray eşyaları haremde dikilirdi. Hem hanın sadeliği benimsemesi hem de bozkır yaşamının ve sert iklim koşullarının giyimi etkilemesi halkın ve hanın giyimi arasında hanın konumuna yakışır bir farklılığın ortaya çıkmasını engellemişti. Bu durum hanın sofrası için de geçerliydi. Hanın sofrası da tıpkı halkının sofrası gibi oldukça sadeydi; iki üç çeşit yemekten fazlası bulunmazdı. Bu noktada, hanı halktan ayıran tek husus, zehirlenme olayları yaygın olduğu için yeme içme konusunda çok dikkatli olmasıydı. Yemekler, tıpkı av, oyunlar, musiki ve şiir gibi eğlencenin bir parçasıydı. Bayramlar, şölenler, hanın seferden dönüşü ve bazı özel günlerde ziyafet verilirdi. Akşam yemeğinden sonra müzisyenler sanatlarını icra ederlerdi. Fakat İran ya da İstanbul saraylarındaki eğlenceye hanlarının saraylarında genellikle rastlanmazdı.

Anahtar Kelimeler

Türkistan Hanlıkları, Han, Günlük Yaşam, İslamiyet

Kaynakça

• ABBOTT, James, Narrative of a Journey from Heraut to Khiva, Moscow, and St. Petersburgh, During the late Russian Invasion of Khiva, with Some Account of the Court of Khiva and the Kingdom of Khaurism, W. H. Allen and Co, London 1843.
• AKPINAR, Turgut, “Arminius Vámbéry”, DİA, C. 42, İstanbul 2012, ss. 501-502.
• ALPARGU, Mehmet, “Türkistan Hanlıkları”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, C. 8, Ankara 2002, ss. 557-605.
• BACON, Elizabeth E., Esir Ortaasya, çev. Tansu Say, Tercüman 1001 Temel Eser, Kervan Kitapçılık Basın Sanayi, İstanbul 1965.
• BAYIR, Zehra, KÜÇÜKBASMACI, Gülten, “Kırgız Destanlarındaki “Kökbörü” Oyununun Halkbilimsel Açıdan İncelenmesi”, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 9, 2022, ss. 654-670.
• BLOCQUEVİLLE, Henri de Couliboeuf, Türkmenler Arasında, çev. Rıza Akdemir, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara 1986.
• BRACK, Jonathan Z., An Afterlife for the Khan: Muslims, Buddhists, and Sacred Kingship in Mongol Iran and Eurasia, University of California Press, California 2023.
• BURNES, Alexander, Travels in Bokhara; Being the Account of a Journey From India to Cabool, Tartary and Persia; Also Narrative of a Voyage on the Indus, From the Sea to Lahore, With Presents From the King of Great Britain; Performed Under The Orders of The Supreme Government of India, In The Years 1831, 1832 and 1833, C. 1, A. Sporttiswoode, London 1985.
• BURNES, Alexander, Travels in Bokhara; Being the Account of a Journey from India to Cabool, Tartary and Persia; Also Narrative of a Voyage on the Indus, from the Sea to Lahore, with Presents from the King of Great Britain; Performed under the Orders of the Supreme Government of India, in the Years 1831, 1832 and 1833, C. 2, A. Sporttiswoode, London 1985.
• CONOLLY, Arthur, Journey to the North of India, Overland from England, Through Russia, Persia, and Affghaunistaun, C. 1, Richard Bentley, New Burlington Street, London 1834.
• ÇELİK, Muhammed Bilal, “Hokand Hanlığı”, Ed. Kadir Yılmaz, haz. Hayrunnisa Alan ve İlyas Kemaloğlu, Avrasya’nın Sekiz Asrı: Çengizoğulları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016, ss. 527-571.
• ÇELİK, Muhammed Bilal, “Yarkend Hanlığı”, Ed. Kadir Yılmaz, haz. Hayrunnisa Alan ve İlyas Kemaloğlu, Avrasya’nın Sekiz Asrı: Çengizoğulları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016, ss. 632-673.
• ÇELİK, Muhammed Bilal, 1800-1865 Yılları Arasında Buhara Emirliği, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Sakarya 2009.
• HATUNOĞLU, Nurettin, “Buhara Hanlığı”, Ed. Kadir Yılmaz, haz. Hayrunnisa Alan ve İlyas Kemaloğlu, Avrasya’nın Sekiz Asrı: Çengizoğulları, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2016, ss. 482-526.
• HAYİT, Baymirza, Türkistan Rusya ile Çin Arasında, çev. Abdülkadir Sadak, Otağ Yayınları, İstanbul 1975.
• JENKINSON, Anthony, Voyages and Travels to Russia and Persia by Antony Jenkinson and Other Englishmen with Some Account of the First Intercourse of the English with Russia and Central Asia by way of the Caspian Sea, C. 1, Burt Franklin, New York 1886.
• KAFALI, Mustafa, “Ebülgazi Bahadır Han”, DİA, C. 10, İstanbul 1994, ss. 358-360.
• KAFESOĞLU, İbrahim, Türk Milli Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2015.
• KAHRAMAN, Ayşegül, Firdevsü’l-İkbal (1A – 40B Varaklar) (İnceleme – Metin – Sözlük), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş 2010.
• KARAKULAK, Mesut, “Türkistan’da Diplomasinin Dönüşümü: Pazuhin Kardeşlerin Hive, Buhara ve Hindistan Misyonu 1669-1673”, History Studies, 11/5, 2019, ss. 1607-1626.
• KHANİKOFF, Nikolay Vladimiroviç, Bokhara; its Amir and its People, James Madden, Leadenhall-Street, London 1843.
• KOÇ, Dinçer, “Bir Rus Mühendisinin (T.S. Burnaşev) Gözüyle Şah Murad Devrinde Buhara Emirliği”, Türk Dünyası Araştırmaları, 120/237, 2018, ss. 139-70.
• KRADER, Lowrance, “Orta Asya Halklarında Aile Yapısı”, Anayurttan Atayurda Türk Dünyası, 2/8, 1995, ss. 56-59.
• LANSDELL, Henry, Russian Central Asia Including Kuldja, Bokhara, Khiva and Merv, C. 2, Houghton Mifflin And Company, Boston 1885.
• MACGAHAN, Januarius Aloysius, Hive Seyahatnâmesi ve Tarihi Musavver, çev. Kolağası Ahmed, Altınordu Yayınları, İzmir 1995.
• MEYENDORF, Baron, A Journey from Orenburg to Bokhara in the Year 1820, The Great Game: Britain and Russia in Central Asia, C. 5, Routledge, London 2004.
• MUNIS, Shır Muhammad Mırab, AGEHÎ, Muhammad Rıza Mırab, Fırdaws Al-Iqbal History of Khorezm, çev. Yuri Bregel, Brıll, Leiden, Boston, Köln 1999.
• MURAVYEV, Nikolay Nikolayevich, Muraviev’s Journey to Khiva Through the Turcoman Country 1819-20, The Foreign Department Press, Calcutta 1871.
• MÜMİNOĞLU, Muhammed İkbal, Âgehi’nin Câmi’ü’l-Vakıât-ı Sultânî Adlı Eserinin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziantep 2017.
• NECEF, N. Ekber, BERDİYEV, A. Ahmet, Hazar Ötesi Türkmenleri, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2003. O’DONOVAN, Edmund, Merv, A Story of Adventure and Captivity, Smith, Elder & Co, Waterloo Place, London 1883.
• OLUFSEN, Ole, The Emir of Bokhara and His Country; Journeys and Studies in Bokhara with A Chapter on My Voyage on the Amu Darya To Khiva, Gyldendalske Boghandel, Nordisk Forlag, William Heinemann, London 1911.
• ÖGEL, Bahaeddin, Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1988.
• ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 5, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1985. ÖZCAN, Nuri, “Hânende”, DİA, C. 16, İstanbul 1997, ss. 27.
• ÖZKAN, Murat, Hive Hanlığı 1511-1920, Selenge Yayınları, İstanbul 2022.
• ÖZKAN, Murat, KARAKULAK, Mesut, “Florio Beneveni’nin Buhara Elçiliği (1718-1725)”, Turkish Studies - History, 15/1, 2020, ss. 209-227.
• SCHUYLER, Eugene, Türkistan: Batı Türkistan, Hokand, Buhara ve Kulca Seyahat Notları, çev. Firdevs Çetin-Hilal Çetin, Paradigma Yayınları, İstanbul 2000.
• TAŞAĞIL, Ahmet, “Türkistan”, DİA, C. 41, İstanbul 2012, ss. 556-560.
• TEKİN, Feridun, “Muhammed Rıza Âgehî ve “Çay” Redifli Bir Gazeli”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyatı Dergisi, 21, 2006, ss. 129-134.
• VÂMBÊRY, Arminius, Sketches of Central Asia: Additional Chapters My Travels, Adventures, and of the Ethnology of Central Asia, Philadelphia, J. B. Lippincott, Co., Wm, H. Allen, Co., 13, Waterloo Place, London 1868.
• VÂMBÊRY, Arminius, Türkistan’a Seyahat, Bir Sahte Dervişin İstanbul’dan Semerkant’a Yolculuğu, çev. Resul Şahsi, Divan Kitap, İstanbul 2022.
• VURGUN, Seda Yılmaz, XIX. Yüzyılda Seyahatnamelerin Işığı Altında Buhara Emirliği (Hanlığı), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya 2013.
• WOLFF, Joseph, Narrative of a Mission to Bokhara, in the Years 1843-1845, to Ascertain the Fate of Colonel Stoddart and Captain Conolly, C. 1, Harper & Brothers, London 1845.
• ZARCONE, Thierry, Yasak Kent Buhara (1830-1888), çev. Ali Berktay, İletişim Yayınları, İstanbul 2013.