EYYÛBÎ SULTANI EL-MELİKÜ’L-KÂMİL’İN REGAİB NAMAZI YASAĞININ DİNÎ, SİYASİ VE İKTİSADİ BOYUTLARI

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 13, 15 - 28, 31.01.2025

Mahmut Recep Keleş

https://doi.org/10.53718/gttad.1589466

Öz

Eyyûbîler dönemi, mezhep ihtilafları ve dini meselelerdeki tartışmaların yoğun olduğu bir dönemdir. El-Melikü’l-Kâmil, İzzeddin İbn Abdüsselâm’ın fetvasına dayanarak Regaib namazını yasaklamış ve bu yasak dini, siyasi ve iktisadi boyutlarıyla ülkede önemli etkiler yaratmıştır. Eyyûbîlerin coğrafi olarak genişlemesiyle yönetim sahası artmış, Suriye, Mısır ve el-Cezire’de yaşayan ulemanın etkinliği üst düzeyde olmuştur. El-Melikü’l-Kâmil, Selâhaddin ve el-Melikü’l-Âdil gibi ülkede birliği sağlamış, Haçlılara karşı başarılı seferler düzenlemiş ve Haçlılarla yapılan antlaşmalarda başarıya ulaşmıştır. El-Melikü’l-Kâmil’in dini, siyasi ve kültürel eğitimi, onun yönetimsel kararlarında isabetli olmasını sağlamıştır. El-Melikü’l-Kâmil, saltanatının ilk yıllarında Mısır’ı hedef alan Haçlı seferiyle uğraşmış, Dimyat’ı savunurken tahta çıkışında şehir Haçlılar tarafından ele geçirilmiştir. Eyyûbîler, Dimyat’ı kaybettikten sonra büyük güç kaybına uğramış, Müslüman emir ve hükümdarlardan destek talep etmişlerdir. El-Melikü’l-Kâmil ile el-Melikü’l-Muazzam’ın Eyyûbî ülkesinde birliği sağlaması, Haçlıların kıskaç altına alınmasına ve V. Haçlı seferinin sona ermesine neden olmuştur. El-Melikü’l-Kâmil dönemi, ülke içinde birlik ve düzenin sağlanması açısından önemli olmuştur. Hükümdarlar, Batinîler ve Haçlılara karşı daha etkili mücadele edebilmek için alimlere, özellikle fakihlere büyük önem vermişlerdir. Din ilimleri, Eyyûbîlerde birinci sırada yer almış ve medreselerde öğretilmiştir. İbnü’s-Salâh, selefi görüşü benimsemiş, Kuran ve hadisleri tevil etmeyi doğru bulmamış, Batinîlere karşı sultan ve emirleri uyarmıştır. İbnü’s-Salâh'ın etkisiyle felsefe ve mantık ilminin medreselerde okutulması engellenmiş, İbn Abdüsselâm da benzer görüşleri savunmuştur. İbn Abdüsselâm, bidatlarla mücadele etmiş, Regaib namazını bidat olarak değerlendirmiştir. İbn Ebû Rendeka et-Turtûşî’ye göre bu namaz ilk defa 1087 yılında Kudüs’te ortaya çıkmış, İbn Abdüsselâm’ın çabaları ve Eyyûbî Sultanı Melik Kamil’in direktifleriyle yasaklanmıştır. İbn Abdüsselâm’ın fetvası sayesinde Regaib namazı yasaklanmış, el-Melikü’l-Kâmil’in bid‘atlara karşı hassasiyeti nedeniyle dini, siyasi ve iktisadi etkileri olmuştur. Regaib namazının toplu halde kılınmasının halkı etkilediği ve zeytinyağı gibi temel ve değerli kaynakların israf edilmesine yol açtığı belirtilmiştir. Eyyûbî Sultanı, vakıf mallarının tükenmesini önlemek ve daha hayırlı işlere yönlendirmek amacıyla bu bid‘ati yasaklamış, İbn Abdüsselâm’ın fetvasına uygun hareket etmiştir. Eyyûbî Sultanının Regaib namazını yasaklamasında ekonomik kaygılar da etkili olmuştur. Nitekim, İbn Abdüsselâm’a bu konuda fetva sorulduğunda, olayın iktisadi yönüyle ilgili de cevap vermiş ve meselenin sadece dini yönüyle yetinmemiştir. Eyyûbî ülkesinde, özellikle Kahire’de, pek çok cami ve mescidin bulunması ve Regaib gecesinde yakılan binlerce kandilin harcandığı zeytinyağının beytülmalden alınması nedeniyle harcamalar oldukça yüksekti. Ayrıca, bid‘at olan ve Allah'ın ve Resul’ünün emretmediği bir ibadet için beytülmalden zeytinyağı alınması ve kullanılması uygun değildi. El-Melikü’l-Kâmil, özellikle Haçlılar ve civar devletlerle yaptığı mücadelelerde büyük bir maliyet üstlendiğinden, bu tür harcamaları ortadan kaldırmak istemiş ve İbn Selam’ın fetvasına uygun hareket ederek Regaib namazını yasaklamıştır.

Anahtar Kelimeler

Eyyûbîler, El-Melikü’l-Kâmil, İbnü’s-Salâh, İbn Abdüsselâm, Regaib Namazı.

The Religious, Political, and Economic Dimensions of Sultan al-Malik al-Kamil’s Prohibition of the Regaib Prayer

Öz

The Ayyubid period was marked by intense sectarian conflicts and religious debates. Al-Malik al-Kamil, acting on the fatwa of Izz al-Din Ibn Salam, banned the Regaib prayer, which had significant religious, political, and economic implications. As the Ayyubids expanded geographically, their governance and the influence of scholars in Syria, Egypt, and al-Jazira increased significantly. Al-Malik al-Kamil, like Salah ad-Din and al-Adil, managed to unite the country, launched successful campaigns against the Crusaders, and secured beneficial treaties. His education in religious, political, and cultural matters enabled him to make sound decisions. In the early years of his reign, al-Malik al-Kamil defended Egypt against Crusader invasions, and during his ascension, Damietta was captured by the Crusaders. The loss of Damietta led to significant power loss, prompting calls for support from Muslim leaders. The unity brought by Kamil and al-Muazzam in the Ayyubid state helped encircle the Crusaders, ending the Fifth Crusade and achieving an eight-year peace. Kamil's era was crucial for establishing internal unity and order. During the Ayyubid period, social life was governed by fiqh, making jurists highly respected. Leaders valued scholars, especially jurists, for their role in combating Batinism and Crusader invasions. Zengi atabeg Nur ad-Din Zengi and Ayyubid Sultan Salah ad-Din opposed philosophical sciences and mystical philosophy. Religious sciences held the highest priority and were taught in madrasas. Ibn Salah, an adherent of the Salafi view, opposed interpreting the Quran and hadiths and warned rulers against the Batinis. His influence led to the exclusion of philosophy and logic from madrasas. Izz al-Din Ibn Abd al-Salam shared these views and fought against innovations in religion, deeming the Regaib prayer a bidah. According to Ibn Abu Randaqah al-Turtushi, this prayer first appeared in Jerusalem in 1087. Due to Ibn Abd al-Salam’s efforts and directives from Ayyubid Sultan al-Malik al-Kamil, it was banned. Ibn Salam's fatwa resulted in the prohibition of the Regaib prayer, reflecting al-Malik al-Kamil’s sensitivity to bidahs and its religious, political, and economic consequences. The communal performance of the Regaib prayer led to public influence and waste of resources like olive oil. The Ayyubid Sultan banned this practice to prevent the depletion of waqf assets and redirect resources to more beneficial uses, aligning with Ibn Salam’s fatwa. Economic concerns also influenced al-Malik al-Kamil's decision, as significant expenditures on olive oil for candles during the Regaib night were unsustainable, especially amidst the costs of Crusader conflicts. Thus, to curb these expenditures, he banned the Regaib prayer, adhering to Ibn Salam’s fatwa.

Anahtar Kelimeler

Ayyubids, Malik Kamil, Ibn al-Salah, Izz al-Din Ibn al-Salam, Regaib Prayer.

Kaynakça

• ALIN, Bahattin, Eyyubiler Devrinde Suriye, Elâzığ: Fırat Üniversitesi, 1996.
• ALTINTAŞ, Ramazan, “‘İzzüddîn b. Abdüsselâm’ın İki Akâid Risâlesi (Mülhatü’l-İ’tikâd ve Bid’at Risâlesi)’,” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 1 (15 Haziran 2001), ss. 23-54.
• APAYDIN, H. Yunus, “İbn Abdüsselâm, İzzeddin,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 19, İstanbul: TDV Yayınları, 1999, ss. 284-287.
• ARVASI, Bünyamin, “Tasavvufta Hadis Usulü Esnekliği (Regâib Namazı Bağlamında),” Genç Mütefekkirler Dergisi, C. 3, S. 1 (Haziran 2022), ss. 20-33.
• AYDIN, Hasan, “Melik Kâmil Dönemi (615-635/1218-1238),” Eyyûbîler: Siyasi Tarih, Ankara: İlahiyat Yayınları, 2020, ss. 243-277.
• BASUĞUY, Bedrettin, Selâhaddin-i Eyyubi Devrinde İlmi Faaliyetler, İstanbul: Hivda Yayınları, 2009.
• BEKAR, M. Serdar, “El-Melikü’l-Kâmil, Muhammed,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, Ankara: TDV Yayınları, 2004, ss. 68-70.
• BEKİRYAZICI, Eyüp, “Anadolu’dan Halep’e ya da Ölüme Seyahat: Sühreverdî el-Maktûl,” II. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu Selçuklularda Bilim ve Düşünce (19-21 Ekim 2011 Konya), Konya: TTK Yayınları, 2013, ss. 171-184.
• BOZKURT, Nebi, “Kandil,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 24, İstanbul: TDV Yayınları, 2001, ss. 300-301.
• ÇEKİÇ, Ayşe, “Eyyubi-Haçlı İlişkilerinden Bir Kesit: Paylaşılamayan Kudüs’ü Paylaşan Liderler (El-Melik El-Kâmil ve II. Friedrich),” Cappadocia Journal of History and Social Sciences, C. 9 (2017), ss. 82-89.
• ÇELİK, Sebahattin, Beşinci Haçlı Seferi (1217-1221), Elâzığ: Fırat Üniversitesi, 2018.
• DÜNDAR, Mahmut, Mısır Eyyubilerinde Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri, Sosyal Bilimler Enstitüsü: Atatürk Üniversitesi, 2014.
• DÜZENLİ, Aygül, “İktidar-Ulemâ İlişkileri Bağlamında İzzeddîn b. Abdüsselâm,” Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, C. 8, S. 16 (2021), ss. 211-233.
• EBÛ ŞÂME, Şihabüddin, el-Bâ’is Alâ İnkâri’l-Bed’i ve’l-Havâdis, Kahire: DarülHüda, 1978.
• EŞ-ŞÂVİŞ, Muhammed Nasır ve Muhammed Zehir, Müsâcele İlmiyye Beyne’l-İmameyni’l-Celîleyni’l-İzz Bin Abdüsselâm ve İbni’s-Salâh Havle Salâti’r-Regâib, Mektebetü’l-İslâmî, 1405.
• FİKRİ, Ahmed, Mesâcidü’l-Kahire ve Medârisüha el-Cüzü’s-Sâni’l-Asri’l-Eyyubi, Kahire: Darülmaarif, 2008.
• İBN HALLİKAN, Ahmed, Vefeyatü’l-A’yan ve Enbau Ebnai’z-Zaman, Beyrut: Dâru Sadır, 1978.
• İBNÜ’L-CEVZÎ, Sıbt, Mirʾâtü’z-Zamân fî Târîhi’l-A’yân, Haydarâbâd, 1951.
• KANDEMİR, M. Yaşar, “İbnü’s-Salâh Eş-Şehrezûrî,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 21, İstanbul: TDV Yayınları, 2000, ss. 198-200.
• KANDEMİR, M. Yaşar, “Mevzû,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, Ankara: TDV Yayınları, 2004, ss. 493-496.
• KARAKAŞ, Şehri ve Süleyman Özbek, “VI. Haçlı Seferi Gölgesinde Kutsal Roma İmparatoru II. Friedrich ve Eyyûbî Sultanı Melik Kâmil Dostluğu,” Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, S. 15 (03 Şubat 2022), ss. 63-86.
• KARAKAŞ, Şehri, “V. Haçlı Seferi ve Haçlıların Dimyat’ı Zaptı,” Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 1, S. 2 (01 Haziran 2016), ss. 7-26.
• KAYA, Mahmut, “Abdüllatîf El-Bağdâdî,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 1, İstanbul: TDV Yayınları, 1988, ss. 254-255.
• KAYA, Önder, Eyyubi Devleti Meliklerinden I. El-Eşref Muzaffereddin Musa Döneminin Siyasi Tarihi (597/1200-735/1237), Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, 2000.
• KELEŞ, Mahmut Recep, “Eyyûbîler Dönemi Siyasi ve Dinî Dinamikler Bağlamında Şeyh Şihâbeddin Sühreverdî’nin İdamı,” Eskiyeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi, S. 53 (Haziran 2024), ss. 533-556.
• KESİR, Ebü’l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihaye, Beyrut: Mektebetü’l-Maârif, 1981. KILIÇ, Muharrem, “Turtûşî,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 41, İstanbul: TDV Yayınları, 2012, ss. 430-431.
• KILIÇ, Mustafa, “Âlim ve Devlet Adamı Olarak Eyyubî Meliki: ‘el-Melikü’l-Muazzam’ (576-624/1180-1227),” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 10, S. 2 (2006), ss. 337-355.
• KUŞÇU, Ayşe Dudu, Eyyubi Devleti Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
• MAKDISI, George, The Rise of Colleges, Edinburgh: Edinburgh University Press, 1981.
• OFLAZ, Abdulhalim, Kuruluş ve Yükseliş Döneminde Eyyubiler (Melik Adil Dönemi), İstanbul: Siyer Yayınları, 2019.
• ÖZGÜDENLİ, Osman Gazi, “Vakfiye,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 42, İstanbul: TDV Yayınları, 2012, ss. 465-467.
• PEKER, Rıza, Tarihsel Süreçte Aydın’da Zeytin ve Zeytincilik, Aydın: Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, 2019. SÜBKİ, Taceddin, Tabakatü’ş-Şafiiyyeti’l-Kübra, Kahire: İsa el-Babi el-Halebi, 1964.
• ŞENBAŞ, Yavuz, Eyyûbî Sultanı Melik Kâmi̇l Dönemi̇ni̇n Si̇yasî Tari̇hi̇, Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, 2017. ŞEŞEN, Ramazan, “El-Melikü’l-Adil I,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, Ankara: TDV Yayınları, 2004, ss. 59-60.
• ŞEŞEN, Ramazan, Selâhaddin Eyyubi ve Devri, İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültürünü Araştırma Vakfı [İSAR], 2000.
• TAŞ, Enes, “13. Yüzyılda Yaşamış Gelenekçi̇ Bir Düşünür: Abdüllatîf el-Bağdâdî, Hayatı ve Eserleri,” Akid, C. 1, S. 1 (2018), ss. 71-93.
• TEKELİ, Hamdi, “Regaib Gecesi,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 34, İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• TOMAR, Cengiz, “El-Melikü’n-Nâsir, Dâvûd,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 29, Ankara: TDV Yayınları, 2004, ss. 76-77.
• VÂİL, Muhammed, “Minhelü’r-Râgıb fî Hali Hadîsi Salâti’r-Regâib,” Mecelletü’t-Türâsi’n-Nebevî, C. 4, S. 2 (Mart 2019), ss. 127-152.
• YAŞAROĞLU, M. Kâmi̇l, “Küsûf,” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 26, Ankara: TDV Yayınları, 2002, ss. 576-577.
• YILDIRIM, Enbiya, “İbnu’l-Cevzî’nin Hadisçiliğine Genel Bir Bakış,” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 10, S. 1 (Haziran 2006), ss. 73-125.
• YILDIRIM, Mustafa, “Orta Çağ’da Ticaret (Yollar, Şehirler ve Ürünler) Hakkında Bir Değerlendirme (Bizans-Avrupa-İslam Dünyası),” Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 7, S. 2 (31 Aralık 2022), ss. 192-201.
• YÜREKLİ, Tülay, “Eyyubi Ailesi Kadınları,” Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 6 (2011), ss. 329-342.
• ZEHEBİ, Şemseddin, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• “Nûr Suresi 35. Ayet.” Erişim 18 Ağustos 2024, https://www.kuranmeali.com/AyetKarsilastirma.php?sure=24&ayet=35. “ص171 - أرشيف ملتقى أهل الحديث - خطاب ابن الجوزي رحمه الله للناس أيام الغزو الصليبي - المكتبة الشاملة الحديثة.” Erişim 12 Ağustos 2024, https://al-maktaba.org/book/31621/11173.