THE CRY OF THE VOICELESS: THE CASE OF AHISKA TURKS WHO SETTLED IN INCIRLIOVA DISTRICT OF AYDIN PROVINCE

Yıl 2025, Cilt: 7 Sayı: 15, 939 - 960, 29.09.2025

Adil Adnan Öztürk

https://doi.org/10.53718/gttad.1729336

Öz

Meskhetia is a region located in northeastern Türkiye, located within the borders of present-day Georgia. Historically, the Huns, Khazars, Kipchaks and Ottomans established sovereignty in the region in different periods. The Ahıska Turks refer to themselves as “Ahiska Turks” or “Meskhetian Turks”. The Ahıska Turks are a community that has faced many exiles and hardships in the historical process. After experiencing major migrations in 1944 and 1989, some settled in various regions of Türkiye. This study examines the migration story, adaptation processes, and life experiences of the Ahıska Turks who settled in the İncirliova district of Aydın. The Ahıska Turks were exiled by the Stalin regime because they might cooperate with the Germans. Following this decision, on May 14, 1944, approximately 91,095 people were deported to Central Asia, transported in animal wagons under inhumane conditions; about 17,000 people lost their lives during the journey. They were governed under oppressive rule for 12 years; those deported to Azerbaijan, Uzbekistan, and Kyrgyzstan endured great hardship. Ahıska Turks who migrated to Uzbekistan quickly developed economically and socially due to their high level of education and a developed culture of solidarity. KGB agents, taking advantage of the Uzbeks’ jealousy, provoked the Uzbeks. A minor incident that began in a marketplace in Ferghana escalated into violence against Turks, forcing thousands of Ahıska Turks to flee. One of the places where migrants settled in Türkiye was Aydın, specifically in İncirliova. Ahıska Turks first arrived and began settling in İncirliova in 1994. Over time, the migration rate increased, and approximately 150 families (550-650 people) settled in the Sandıklı, Cumhuriyet, and Gerenkova neighbourhoods of İncirliova. They preferred to settle in communities where their relatives and acquaintances were located. In their early years, Ahıska Turks faced difficulties such as being unable to obtain identification documents, practicing their professions, and accessing healthcare and education services. Initially reserved towards the local population, Ahıska Turks gradually integrated with them and were admired by them for their diligence and honesty. They preserved their Turkish identity and language, remaining a well-educated, multilingual community committed to their traditions. As a result, Ahıska Turks have built a new life for themselves in İncirliova and have embraced Türkiye as their true homeland. Despite their difficult past, they have continued their struggle for adaptation and existence.

Anahtar Kelimeler

Ahıska , Migration , Exile , Fergana , Incirliova

SESSİZLERİN ÇIĞLIĞI: AYDIN İLİ İNCİRLİOVA İLÇESİNE YERLEŞEN AHISKA TÜRKLERİ ÖRNEĞİ

Öz

Ahıska, Türkiye’nin kuzeydoğusunda, günümüzde Gürcistan sınırları içerisinde yer alan bir bölgedir. Tarihsel süreçte bölgede Hunlar, Hazarlar, Kıpçaklar ve Osmanlılar farklı dönemlerde egemenlik kurmuşlardır. Ahıska Türkleri, kendilerini “Ahıska Türkleri” veya “Mesket Türkleri” olarak tanımlamışlardır. Ahıska Türkleri, tarihsel süreç içerisinde çok sayıda sürgün ve zorlukla karşılaşmış bir topluluktur. 1944 ve 1989 yıllarında yaşadıkları büyük göçler sonrasında Türkiye’nin çeşitli bölgelerine yerleşmişlerdir. Bu çalışma, Aydın’ın İncirliova ilçesine yerleşen Ahıska Türklerinin göç hikâyesini, uyum süreçlerini ve yaşam deneyimlerini ele almaktadır. Ahıska Türkleri, Stalin rejimi tarafından Almanlarla iş birliği yapabilecekleri gerekçesiyle sürgün edilmişlerdir. Alınan kararla 14 Mayıs 1944’te yaklaşık 91.095 kişi Orta Asya’ya sürülmüş, hayvan vagonlarında insanlık dışı şartlarda taşınmışlar; yolculuk esnasında 17.000 kişi hayatını kaybetmiştir. 12 yıl baskı yönetimi altında yönetilmiş; Azerbaycan, Özbekistan ve Kırgızistan’a sürülenler büyük zorluklar yaşamışlardır. Özbekistan’a göç eden Ahıska Türkleri, kısa zamanda eğitim seviyelerinin iyi, dayanışma kültürlerinin de gelişmiş olması nedeniyle ekonomik ve sosyal alanda gelişmişlerdir. Özbekler ’in bu durumu kıskanmasından yararlanan KGB ajanları Özbekleri kışkırtmıştır. Fergana’da bir pazar yerinde başlayan ufak bir olay giderek yayılarak ve Türklere yönelik şiddet olaylarına dönüşmüş; binlerce Ahıska Türkü göç etmek zorunda kalmıştır. Türkiye’ye göç edenlerin yerleştikleri yerlerden birisi de Aydın İncirliova olmuştur. Ahıska Türkleri, ilk defa 1994’te İncirliova’ya gelip yerleşmeye başlamışlardır. Zamanla göç oranı artmış ve yaklaşık olarak 150 aile (550-650 kişi) İncirliova’nın Sandıklı, Cumhuriyet ve Gerenkova mahallelerine yerleşmişlerdir. Yerleşmede akrabalarının ve tanıdıklarının bulunduğu mahalleleri tercih etmişlerdir. Ahıska Türkleri, ilk geldikleri yıllarda kimlik alamama, mesleklerini yapamama, sağlık ve eğitim hizmetlerinden faydalanamama gibi zorluklar yaşamışlardır. Ahıska Türkleri, yerli halka karşı başlangıçta çekingen davranmış, zamanla onlarla kaynaşmış ve yerli halk tarafından çalışkanlıkları ve dürüstlükleri ile takdir toplamışlardır. Onlar, Türk kimlikleri ve dillerini korumuş, eğitim seviyesi iyi ve birkaç dil bilen geleneklerine bağlı bir topluluk olarak kalmıştır. Sonuç olarak, Ahıska Türkleri İncirliova’da kendilerine yeni bir hayat kurmuşlar ve Türkiye’yi gerçek vatanları olarak benimsemişlerdir. Zorlu geçmişlerine rağmen Türkiye’ye uyum sağlama ve var olma mücadelelerini sürdürmüşlerdir.

Anahtar Kelimeler

Ahıska , Göç , Sürgün , Fergana , İncirliova

Etik Beyan

Çalışmada kişiler ve kurumlar arası çıkar çatışması bulunmamaktadır.

Teşekkür

Aydın İncirliova'ya yerleşen 1944-1989 sürgününü yaşamış Ahıska Türk'lerine; yaşadıklarını paylaştıkları ve gösterdikleri nezaket için teşekkür ederim..

Kaynakça

• AKPINAR, Erdal, “Donetsk’ten Erzincan’a: Ahıska Sürgünlerinin Son Göçü”, TÜCAUM Uluslararası Coğrafya Sempozyumu, 13-14 Ekim 2016, Ankara, ss. 327-343.
• ARSLAN, Ali, “I. Dünya Savaşı ve Millî Mücadele Döneminde Ahıska-Ahılkelek (1914-1921)”, Kafkas Araştırmaları Dergisi, N:3. İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1997, ss. 98-110.
• AYDIN, Mehmet Korkut, “II. Dünya Savaşı’nda Türkistan Lejyonu: Kuruluşu, Faaliyetleri ve Türkiye’nin Yaklaşımı”, Journal of History School, S. XLI, Ağustos 2019, ss. 621-653.
• AYDINGÜN, Ayşegül ve AYDINGÜN, İsmail, “Ahıska Türklerinin ve Ahıska’nın Kısa Tarihi”, Ahıska Türkleri Ulusötesi Bir Topluluk, Ulusötesi Aileler, SFN Yayınları, Ankara 2014.
• AYDINGÜN, Ayşegül, “Ahıska Türklerinin Göçü”, Cumhuriyet’in 100. Yılı 100 Başlıkta Göç Yazıları, I. Baskı, Ed. Gazanfer Kaya, Cem Yayınevi, İstanbul 2023, ss. 597-603.
• BADALOV, Cengiz, Bütün Yönleri ile Ahıska Türkleri, Ğasır-Ş Yayını, Çimset 2014.
• BERDZENIŞVILI, Nicolo – CANAŞIA, Simon, Gürcistan Tarihi, Çev. Hayri Hayrioğlu, Sorun Yayınları, İstanbul 1997.
• BUGAI, Nikolai ve KOTOF, Kalinina, Mesketya Türkleri-Rehabilitasyon İçin Uzun Yol. Kısmen Çev. Kazım Dursun, Russian Deportation Department, Moskova 1994, Vatan Society and Rehabilitation Found Publication.
• CORNELL, S. E., Small Nations and Great Powers: Small Nations and Great Powers: A Study of Ethnopolitical Conflict in the Caucasus. Richmond, England, Curzon Press, 2001.
• Cumhuriyetin Göçlerle Dolu 100 Yılı, 100 Başlıkta Göç Yazıları, Ed. Gazanfer Kaya, Cem Yayınevi, İstanbul 2023.
• DEMIRAY, Erdinç, “Anavatanlarından Sekiz Ülkeye Dağılmış Bir Halk; Ahıska Türkleri”, Turkish Studies, Volume 7/3, Summer 2012, ss. 877-885.
• DEVRISHEVA, Khalida, “Ahıska Türklerinin Bitmeyen Göçü”, SUTAD, S. 45, Nisan 2019, ss. 333-352.
• DEVRISHEVA, Khalida, “Türk ve Rus Kaynakları Işığında 1989 Fergana Olayları”, Belgi, S. 17, Kış 2019/1, ss. 1170-1187.
• Feyzullayev, Balabak, İkinci Dünya Harbi’nde Sürgüne Gönderilen Ahıska Türklerinin Tarihi (14 Kasım 1944-Kasım 1991), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2003.
• GÖKÇE, Mustafa ve IŞIK, Hasan, “Göç Üzerine Bir Sözlü Tarih Çalışması: Hamidiye Örneği”, Uluslararası Orta Asya Sempozyumu Göç, Yoksulluk ve Kimlik, Bildiriler Kitabı, Bişkek, 2018, ss. 745-768.
• GÜZELOĞLU, Cemile, Kazakistan’ın Çimkent Bölgesinde Sürgünde Yaşayan Ahıska Türklerinin Kültür Çatısı: Doğum, Düğün, Ölüm Adetleri, Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ardahan 2017.
• HALAÇOĞLU, Ahmet, Balkan Harbi Sırasında Rumeli'den Türk Göçleri (1912-1913), Türk Tarih Kurumu Yayınları,Ankara 2014.
• HAMMER, Josep Von, Büyük Osmanlı Tarihi, C. 7, Milliyet Yayınları, İstanbul 2010.
• IŞIK, Hasan, Bir Sözlü Tarih Örneği: Ürdün Salt Türk Şehitliği”, Hıstory, Studıes Internatıonal Journal Of Hıstory, C. 6, S. 3, Nisan 2014, s. 179-108.
• KARİPTAŞ, Gevher Nesibe, “Dünden Bugüne Ahıska Türkleri”, AEVRAN Akademi (AEA), Yıl: 2021, C. 2, Sayı:1, ss.91-107.
• KESKIN, Serhat ve GÜRSOY, Hazar Ege, “Sovyet ve Sovyet sonrası dönemde Ahıska Türklerinin Karşılaştıkları İnsan Hakları İhlalleri ve Ayrımcılıklar”, Uluslararası Suçlar ve Tarih, 2017, S. 18. ss.13-43.
• KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, “Hıristiyan Atabegler Hükümeti-I”, Bizim Ahıska Dergisi, Yıl: 10, 2008, ss.12-17.
• KUMRU, Coşkun, Türkistan Lejyonu (İkinci Dünya Savaşı’nda Alman saflarında savaşan Türkler), Kronik Yayınları, İstanbul 2024.
• MUHTAROĞLU, Vilayet, “Bir Türk Boyunun Yürekler Yakan Göç Destanı”, Türk Yurdu, C. 3, Sayı: 87, Aralık 1993, ss. 19-23.
• NIYAZOV, Ahmet, “Ahıska Mufassal Defteri”, Bizim Ahıska, Yıl: 12, Sayı: 42, Bahar 2016, ss.6-19.
• ÖZDEN, Kemal, Azerbaycan Lejyonu ve Abdurrahman Fatalibeyli’nin Faaliyetleri (1942 – 1954), XVIII. Türk Tarih Kongresi, Bildiri Kitabı, C. 10, Ankara 2022, ss. 519-542.
• ÖZTÜRK, Adil Adnan, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'ndan Balkan Savaşına Kadar İzmir'de Göçmen Sorunu, D.E.Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir 1990.
• ŞAHİN, Mehmet Fatih, Türk Dış Politikasında Ahıska Türkleri, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2014.
• ŞİMŞEK, Hasan, YILDIRIM, Ali, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Şeçkin Yayıncılık, Ankara 2013.
• SEZGIN, Mahmut Niyazi ve Ağacan, Kamil, Dünden Bugüne Ahıska Türkleri Sorunu, ASAM, Ankara 2003.
• TURAN, Şerafettin, “1829 Edirne Antlaşması”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1-2 (X) 111-151, 1951, s.112-151.
• TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, 2. Kitap Ulusal Direnişten Türkiye Cumhuriyeti’ne, İkinci Basım, Bilgi Yayınları, İstanbul 1998.
• Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar. C. 1, 1919-1980, 15. Baskı, Ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
• URAVELLİ, Orhan, “Ahıska Türkleri Kimdir? Ahıska Türkleri ve Bölgenin Tarihi”, Ahıska, Ahıskalılar Vakfı Kültür Bülteni, Haziran 2001, ss.8-10.
• YUNUSOV, Arif, "İki Kere Sürgün Halk" Türkler Ansiklopedisi, C. 18, Ankara 2002, ss.1525-1539.
• ZEHTABI (KIRIŞÇI), Muhammed Taki, İran Türklerinin Eski Tarihi, I. Baskı, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Aralık 2010.
• ZEYREK, Yunus, “Ahıska Bitmeyen Sürgün Ahıska ve Ahıska Türkleri (Ahıska’nın Son Bin Yılı)”, Ahıska Sürgünü ve Sürgünün Son Tanıkları, Hazırlayanlar: E. Elif Gönüllü, Umut Deniz Öncel, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ss.4-12.
• ZEYREK, Yunus, “Ahıska Tarihi Ahıska’nın Son Bin Yılı”, 1944 Ahıska Sürgünü, Belgesel Kitap, Ed. Ömer Beyoğlu, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yurt Dışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Yayını, İstanbul 2019.
• ZEYREK, Yunus, “Ahıska Tarihinin Dönüm Noktaları”, Bizim Ahıska, Yıl:11, Sayı:37, Kış 2015, ss. 23-30.
• ZEYREK, Yunus, “Ahıska Türkleri: 70. Yıl!”, Bizim Ahıska, Sayı: 36, Sonbahar 2014, ss. 3-5.
• ZEYREK, Yunus, Ahıska Bölgesi ve Ahıska Türkleri, Astana Yayınları, Ankara 2001.
• ZEYREK, Yunus, Ahıska Bölgesi ve Ahıska Türkleri, Pozitif Matbaacılık, Ankara 2021.
• ZEYREK, Yunus, Dünden Bugüne Ahıska Türklüğü, Türk Federasyon Yayınları, Franfurt 1995.
• ZINKEISEN, Johann Wilhelm, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi-3, I. Baskı, Ed. Erhan Afyoncu, Yeditepe Üniversitesi Yayını, İstanbul Eylül 2011.
• ZULPIHAROVA, Elmira, “Ahıska Türklerinin Kazakistan’a Sürgünü”, XVIII. Türk Tarih Kongresi, Bildiri Kitabı, C. 5, 2022, ss. 41-54.
• “Türk Devletinden İsteklerimiz”, Ahıska, Ahıskalılar Vakfı Tarih ve Kültür Dergisi, Haziran 2001, ss. 27-28.
• 1944 Ahıska Sürgünü Son Tanıklar, Belgesel Kitap Ed. Ömer Beyoğlu, Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluğu Başkanlığı, İstanbul 2019.