Ortaokul Türkçe Ders Kitaplarında Karikatür Okuryazarlığının Değerlendirilmesi

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 108 - 128, 31.12.2022

Hatice Altun Alkan Derya Yaylı

Öz

Bu çalışmada ortaokul Türkçe ders kitaplarında (5.-8. sınıflar) kullanılan karikatür
oranlarının ve türlerinin saptanması, karikatürlerin hangi becerileri geliştirmeye
yönelik olduğunun belirlenmesi amaçlanmıştır. Nitel araştırma olarak desenlenmiş
olan bu çalışmada verilarin çözümlenmesi için doküman incelemesi yöntemi
kullanılmıştır. İnceleme kapsamına Talim Terbiye Kurulunca belirlenen ve MEB
tarafından yayımlanmış Türkiye’deki ortaokullarda okutulan 4 Türkçe ders kitabı
alınmıştır. Çalışmada ilk olarak ders kitaplarının önemine değinilmiş ardından
okuryazarlık türlerine, görsel okuryazarlığa, karikatürün Türkçe eğitimdeki yerine ve
karikatür türlerine yer verilmiştir. Verilerin çözümlenmesinde ortaokul Türkçe ders
kitapları (5.-8. sınıflar) temalar altında incelenmiş, kitaplardaki karikatür kullanım
oranına bakılmış, kullanılan karikatürün türü ve karikatürün kullanım amacı
belirlenmiştir. Araştırma sonucunda karikatür kullanımının en çok 5. sınıf ders
kitabında olduğu görülmüştür. Araştırmada ortaya konulan bulgular ışığında
kitaplarda kullanılan karikatür türlerinin artırılması ve öğrencilerin karikatür
okuryazarlığı süreçlerini içselleştirmeleri önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe ders kitabı, görsel okuma, karikatür.

Evaluation of Caricature Literacy In Secondary School Turkish Textbooks

Öz

This study aimed to determine the proportions and types of cartoons used in
secondary school Turkish textbooks (5th-8th grades) and to determine which skills
the cartoons are intended to develop. In this study, which has a qualitative research
design, document analysis method was used to analyze the data. Within the scope of
the analysis, a set of 4 Turkish language textbooks taught in middle schools in
Turkey that were determined by the Board of Education and released by the Ministry
of National Education, was perused. After the importance of textbooks was
mentioned, the types of literacy, visual literacy, the place of caricature in Turkish
education and caricature types were discussed. In the analysis of the data, middle
school Turkish language textbooks (5th-8th grades) were examined under the
following themes: the rate of use of caricatures in the books, the style of caricature
used and the purpose of using the caricatures. Findings from the study suggest that
the use of caricatures is mostly seen in the 5th grade textbook. In the light of the
findings revealed in the research, it could be suggested that the types of cartoons
used in the books should be increased and that the students should internalize the
processes of caricature literacy.

Anahtar Kelimeler

Turkish language textbook, visual reading, caricature.

Kaynakça

• Ada, S. (2020). 4. sınıf sosyal bilgiler dersi üretim, dağıtım ve tüketim öğrenme alanında kavram karikatürü kullanımının ders başarısına etkisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Düzce Üniversitesi.
• Akbaba, B. (2012). Sosyal Bilgiler Öğretiminde Görsel Materyallerin Kullanımı. M. Safran (Ed.), Sosyal bilgiler öğretimi içinde (ss. 284-319). Pegem Yayıncılık.
• Akkaya, A. (2011). Karikatürlerle dilbilgisi öğretimi. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Akyol, H. (2008). Yeni programa Uygun Türkçe öğretim yöntemleri. Kök Yayıncılık.
• Baş, T. ve Akturan, U. (2008). Nitel araştırma yöntemleri Nvio 7.0 ile nitel veri analizi. (1. Basım ). Seçkin.
• Bayülgen, N. (2011). Yazı çalışmalarında karikatür, motivasyon ve yaratıcılık. Araştırma Temelli Etkinlik Dergisi (ATED), 1(1), 39-55.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, K. E., Akgün, E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri. (18. Basım). Pegem.
• Çetinkaya, G. (2017). Okuryazarlık gelişimi kuramları. Ülper, H. (Ed.), Okumaya genel bir bakış içinde (ss. 97-122). Pegem Akademi.
• Efe, H. (2005). Karikatür ve eğitim. Etki Yayıncılık.
• Erim, H. B. (2019). 6.sınıf din kültürü ve ahlak bilgisi dersinde İslam'ın sakınılmasını istediği bazı davranışlar ünitesinin öğretiminde kavram karikatürü destekli probleme dayalı öğrenme yönteminin etkisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Dönmez, F. A. (2013). İlköğretim 7. sınıf öğrencilerinin Türkçe öğretiminde okuduğunu anlama ve yazma becerilerinin gelişmesinde karikatürün etkisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Abant İzzet Baysal Üniversitesi.
• Felten, P. (2008). Visual literacy. Change: The Magazine of Higher Learning, 40(6), 60-64. https://doi.org/10.3200/CHNG.40.6.60-64
• Göçer, A., ve Akgül, O. (2018). Türkçe eğitiminde karikatür kullanımı ve eğitsel değeri. Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi, 4(2), 86-100. https://doi.org/10.31464/jlere.389852
• Güneş, F. (2007). Türkçe öğretimi ve zihinsel yapılandırma. Nobel Yayın Dağıtım.
• Güneş, F. (2013). Görsel okuma eğitimi. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 1- 17.
• Güneş, F. (2020). Türkçe öğretimi yaklaşımlar ve modeller. Pegem Akademi.
• Kabapınar, F. (2003). An examination of visuals in Turkish and English science and chemistry textbooks from the point of view of constructivist approach. Hacettepe University Journal of Education, 25(1), 119-126.
• Kaplan, N. (2017). Türkçenin yabanci dil olarak öğretiminde kullanilan ders kitaplarinda karikatürlerin yeri. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Kaplan, K. (2020). Ortaokul Türkçe derslerinde karikatür okuryazarliği becerisinin geliştirilmesi: Bir eylem araştirması. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Uşak Üniversitesi.
• Karasar, N. (2020). Bilimsel araştırma yöntemi. (35. Basım). Nobel Yayın Dağıtım
• Kellner, D. (2001). New technologies / new literacies: restructuring education for a new millennium. International Journal of Technology and Design Education,11(2), 67-81.
• Kurudayıoğlu, M., ve Tüzel, S. (2010). 21. yüzyıl okuryazarlık türleri değişen metin algısı ve Türkçe eğitimi. TÜBAR, 28(1), 283-298.
• MEB. (2005). İlköğretim Türkçe dersi öğretim programı ve kılavuzu (1–5. Sınıflar). MEB Yayınları.
• MEB. (2006). lköğretim Türkçe dersi (6, 7 ve 8. Sınıflar) öğretim programı. MEB Yayınları.
• MEB. (2015). Türkçe dersi (1-8. Sınıflar) öğretim programı. MEB Yayınları
• MEB. (2019). Ortaokul ve imamhatip ortaokulu 8. sınıf ders kitabı. MEB Yayınları.
• Melanlıoğlu, D., Tayşi Karakuş E. & Özdemir, B. (2012). Yabancılara Türkçe öğretiminde karikatür kullanımı. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(19), 241-256.
• Örs, F. (2007). Eğitim ve karikatür. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, 84 (1) 26-28.
• Özer, A. (2007). Kuramsal ve uygulamalı karikatür. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Snavely, L., ve Cooper, N. (1997). The information literacy debate. The Journal of Academic Librarianship, 23(1), 9-13. https://doi.org/10.1016/S0099-1333(97)90066-5
• Sarıgül, B. (2009). The signifcance of caricature in visual communication. Izmir University Of Economics, Faculty Of Fine Arts And Design Department Of Visual Communication Design, 1-13.
• Sever, S. (2003). Çocuk ve edebiyat. Kök Yayıncılık.
• Tüzel, S. (2012). İlköğretim ikinci kademe Türkçe derslerinde medya okuryazarlığı eğitimi: Bir eylem araştırması. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi.
• Uğurel, I., ve Moralı, S. (2006). Cartoons and their use in mathematics. Journal of National Education,1, 32-46.
• Uslu, H. (2007). Eğitimde karikatür. Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi, 84, 15-18.
• Yaman, H. (2010). Cartoons as a teaching tool: a research on Turkish language grammar teaching. Educational Sciences: Theory & Practice, 1, 1231-1242.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (5. Basım). Seçkin.