ABDÜLEHAD NÛRÎ-İ SİVASÎ VE ‘RİSÂLE FÎ DEVERÂNİ’S-SÛFİYYE’ ADLI ESERİ

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 1, 77 - 114, 30.06.2017

Fatih Çınar

Öz

On
altıncı yüzyılda alevlenen ve Kadızâdeliler-Sivasîler veya medrese-tekke çekişmesi
şeklinde anılan tartışmalarda ele alınan konulardan biri de sûfîlerin zikir
esnasında dönerek ve sağa sola eğilerek yaptıkları hareketlerdir. Dev(e)rân
olarak adlandırılan bu uygulama üzerinde, tartışmaların yoğun olduğu o dönemde
dev(e)rânın meşrû olduğu veya haram olduğu yönünde birçok çalışma kaleme
alınmıştır. Dönemin hassas şartları içerisinde kaleme alınan, ilmî ve vicdanî
tavrıyla dikkat çeken önemli bir çalışma da Halvetî-Şemsî-Sivasî şeyhi olan
Abdülehad Nûrî-i Sivasî’nin ‘Risâle fî deverâni’s-sûfiyye’ adlı
çalışmasıdır. Makalede, Nûrî Efendi’nin adı geçen çalışması çerçevesinde bir eğitim
metodu olarak dev(e)rânın meşrûiyetine dair fikirleri incelenmiştir. Kısaca
Nûrî Efendi’nin hayatı, eserleri ve halifeleri üzerinde durulduktan sonra onun
Risale’de takip ettiği metot, Risale’nin özellikleri ve müellifin çalışmasını
oluştururken istifade ettiği kaynaklar üzerinde durulmuştur. Çalışmanın son
kısmında ise Risale’nin metni sadeleştirilerek takdim edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Abdülehad Nûrî-i Sivasî, Dev(e)rân, Risale, Sûfî

Kaynakça

• Algar, Hamid, “Muhammed Parsa”, İA, c.XXX, s.564.
• Altıkulaç, Tayyar, “Kurtubî”, İA, c.XXVI, s.455.
• Anay, Harun, Celâleddîn Devvânî, Hayatı, Eserleri, Ahlâk ve Siyaset Düşüncesi basılmamış doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1994.
• Ayvansarayî, Hüseyin, Mecmuâ-i Tevârih, haz. Fahri Ç. Derin- Vahid Çabuk, İstanbul 1985.
• Baktır, Mustafa, “Tireli İbn Melek, Hayatı, Eserleri ve Menar Şerhi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1990, Sayı: 9, s.40-66.
• Baz, İbrahim, Abdülehad Nûrî- Sivasî’nin Hayatı, Eserleri ve Tasavvufî Görüşleri yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2004.
• Bedir, Murtaza, “Ebu’l-Berakât en-Nesefî”, İA, c.XXXII, s.568.
• Bilmen, Ömer Nasuhî, Büyük Tefsir Tarihi (Tabakâtü’l- Müfessirîn), İstanbul: Bilmen Yayınları, 1974.
• Bursalı, Mehmed Tahir, Meşâyih-i Osmâniyeden Sekiz Zâtın Terceme-i Ahvâli, İstanbul 1318.
• -----, Osmanlı Müellifleri I-II-III ve Ahmet Remzi Akyürek-Miftâhu’l-Kulûb ve Esâmî-i Müellifîn Fihristi (Haz: Mustafa Tatçı-Cemal Kurnaz), Anlara: Bizim Büro Basımevi, 2000.
• Cebecioğlu, Ethem, ‘Klasiklerimiz XI: Avârifü’l-Maârif, Ebu Hafs Şihâbüddin Ömer es-Sühreverdî’, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2004, s.239-264.
• Cerrahoğlu, İsmail Cerrahoğlu, ‘Tefsirde Mukâtil İbn Süleyman ve Eserleri’, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1976, c.XXI, Sayı: I, ss.17-18.
• -----, “Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl”, İA, c.XI, s.261.
• Çağrıcı, Mustafa, “İhyâu Ulûmi’d-Dîn”, İA, c.XXII, s.10.
• -----, “el-Munkizü mine’d-Dalâl”, İA, c.XXXII, s.17.
• Çelebi, İlyas, “Kemâlpaşazâde”, İA, c.XXV, s.247.
• Çınar, Fatih, ‘İsmail es-Sivasî ve Sûfîlerin Raks/Deverânı Hakkında Verdiği Bir Fetvası, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2009, Cilt: XIII/I, s.341–358.
• Demirci, Mustafa, Semâ Risaleleri, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1996.
• Demirkan, Tuğba, Fetâvâ-yı Tatarhâniyye’nin Fıkıh Tarihindeki Yeri (Aile Hukuku Örneği), yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007.
• Görmez, Mehmet, “Fıkhu’l-Hadîs”, İA, c.XII, s.548.
• Gündoğdu, Cengiz, “XVII. Yüzyılda Tekke-Medrese Münasebetleri Açısından Sivâsîler-Kadızâdeliler Mücadelesi”, İLAM, 1997, Sayı: I, ss.37–42.
• -----, Bir Türk Mutasavvıfı Abdülmecid Sivasî (971/1563-1049/1639) Hayatı, Eserleri ve Tasavvuf Görüşleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2000.
• -----, “Türk Tasavvuf Kültürü’nde Bir Şeyh Ailesi: Şemsî- Sivasîler”, Türkler, Editör: H. Celal Güzel, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002, c. XI, s. 128-140.
• Gürer, Dilaver, “Semâ ve Devrân Hakkında İki Risâle: Zenbilli Ali Efendi’nin Risâlesi”, Marife, 2003, Sayı: I, s.256-258.
• Hızlı, Mefail, “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 2009, c.17, Sayı: 1, s.25-46.
• Hocazâde, Ahmed Hilmi, Ziyâret-i Evliyâ, İstanbul 1325.
• İbn Kemal, Tabakâtü’l-Müctehidîn, Köprülü Ktp., Fâzıl Ahmed Paşa, nr. 1602.
• İnanır, Ahmet, “İbn Bahâeddin’in ‘Risâle alâ Risâle Ali Çelebi fi’d-Deverân ve’r-Raks” Adlı Risâlesinin Tahkik, Tercüme ve Değerlendirilmesi”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, Sayı: II, s.127-163.
• Kaplan, Hayri, “Şa’ranî”, İA, c.XXXVIII, s.348.
• Kayaoğlu, İsmail, “Raks ve Deverân Etrafında Tartışmalar”, III. Uluslararası Mevlana Kongresi Bildirileri, Konya: Selçuk Üniversitesi Matbaası, 2003, s.291-303.
• Kehhale, Ömer Rıza, Mu’cemü’l- Müellifîn, Beyrut, Tarihsiz, c.I-V.
• Kemikli, Bilal, “Türk Tasavvuf Edebiyatında Risâle-i Devrân ve Semâ Türü ve Gaybî’nin Konuya İlişkin Görüşleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1997, Sayı: XXXVII, s.443-460.
• -----, “Sivaslı Şair Mutasavvıf Abdülehad Nuri ve Bir Şiiri”, Altıncı Şehir, 1997, Sayı: II, s.33-34.
• Kemiksizzâde, Saffet Mustafa, Nuhbetü’l-Âsâr min Ferâidi’l-Eşâr, İÜ. Ktp., Türkçe yazma, nr. 6189.
• Kılıç, Rüya, “Sivas’tan İstanbul’a Bir Tarikat Portresi: Şemsiyye ve Sivâsiyye”, Türkler, Editör: H. Celal Güzel, Ankara, 2002, c. XI, s. 128-140.
• Kılıçer, M. Esat, “Buharî, Tahir b. Ahmed”, İA, c.VI, s.376.
• Koca, Ferhat, “Menâru’l-Envâr”, İA, c.XXIX, s.119.
• -----, “Osmanlı Fakihlerinin Semâ, Raks ve Devrân Hakkındaki Tartışmaları”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2004, Sayı: XIII, s.25-74.
• Koca, Suat, “İbn Melek’in Mebâriḳu’l-Ezhâr Şerḥu Meşâriḳi’l-Envâr’ındaki Şerh Yöntemi ve Eserin Hadis Şerh Literatüründeki Yeri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 202, 53:1, s.1-33.
• Köprülü, M. Fuad, “Âşık Paşa-zâde”, İA (Milli Eğitim), c.I, s.706-709.
• Müstakimzâde, Süleyman Sadeddin, Terâcim-i Ahvâl-i Şüyûh-ı Ayasofya, Sül. Ktp., Es’ad Ef., 1716/2.
• Nathalie, Clayer, Mystques Etat et Societi Les Halvetis dans I’aire balqaninique de la fin du XVe siecle a nos jours, Leiden 1994.
• Nûrî, Abdülehad, Silsilenâme-i Abdülehad Nûrî, Süleymâniye Ktp., Çelebi Abdullah, 172.
• Öngören, Reşat, “Osmanlı Döneminde Sema ve Devrân Tartışmaları”, Tasavvuf, 2010, Sayı: XXV, s.123-132.
• Özcan, Abdülkadir, “Aşıkpaşazâde”, İA, c.IV, s.7.
• Özel, Ahmet, “Kâdıhân”, İA, c.XXIV, s.123.
• -----, Hanefî Fıkıh Âlimleri, Ankara 1990.
• Özen, Şükrü, “Sadruşşerîa”, İA, c.XXXV, s.427-431.
• Özkan, Halit, “Suyuti”, İA, c.XXXVIII, s.191.
• Öztürk, Mustafa - Mehmet Suat Mertoğlu, “Zemahşerî”, İA, c.XLIV, s.246.
• Safâyî, Mustafa, Tezkiretü’ş-Şuarâ, Sül. Ktp., Es’ad Ef., nr. 2549.
• Safer Baba, Istılâhât-ı Sofiyye fî Vatan-ı Asliyye- Tasavvuf Terimleri, İstanbul: Heten Keten Yayınları, 1998.
• Sahih Ahmed Dede, Mevlevîlerin Tarihi (Mecmû΄âtü’t-tevârîhi’l-Mevlevîyye), Hazırlayan: Cem Zorlu, İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Sakaoğlu, Necdet, “Kadızâdeliler-Sivâsîler”, İA, c.IV, s.367–369.
• Sinan Ümmü, Risâle-i Deverâni’s-Sûfiyye, Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmûd Efendi Bölümü, Nr. 3044/2.
• Sivasî, Recep, Necmü’l-Hüdâ fî Menâkıbı’ş-Şeyh Şemseddin Ebu’s-Senâ, Süleymâniye Ktp., Lala İsmâil Kitaplığı, nr. 694/2.
• Sûzî, Ahmed Efendi, Silsile-i Pîrân li Meşâyihi’l-Halvetiyye, Süleymaniye Ktp., Osman Huldi Öztürkler, nr. 63.
• -----, Dîvân-ı Sûzî, Mustafa Efendi Matbaası, İstanbul, 1290.
• Süreyya, Mehmed, Sicill-i Osmânî Yâhud Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye, I-IV, İstanbul 1313.
• Şener, Mehmet. “İbn Melek‘in Hukûki Yönü ve Menâr Şerhi”, Türk Kültüründe Tire Sempozyumu, Ankara: Türkiye diyanet Vakfı Yayınları, 1994, s.43-48.
• Taftâzânî, Kelâm İlmi ve İslâm Akâidi (Şerhu’l-Akâid), Hazırlayan: Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1980.
• Tevfik, Mecmûatü’t-Terâcim, İÜ. Ktp., Türkçe yazma, nr.192. (Tevfik, Tezkire).
• Tuman, Nail, Tuhfe-i Nâilî, (Divan Şairlerinin Muhtasar Biyoğrafileri),31 Mart 1949, ‘Nûrî’ md., c. 2, s. 1103.
• Türer, Osman, Muhammed Nazmî ve Hediyyetü’l-İhvân’ı, yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1982.
• Uludağ, Süleyman, “Kuşeyrî”, İA, c.XXVI, s.474.
• -----, “Ahmed el-Gazzalî”, İA, c.II, s.70.
• Vassâf, Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ-yı Ebrâr Şerh-i Esmâr-ı Esrâr, Sül. Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 2307.
• Vicdanî, Sadık, Tomar-Halvetiyye, Hazırlayan: İrfan Gündüz, İstanbul: Enderun Yayınları, 1995.
• Yılmaz, Necdet, Abdülehad Nûrî-i Sivasî ve Mir‘âtü’l-Vücûd ve Mirkâtü’ş-Şühûd Adlı Eseri, basılmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1993.
• -----, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf: Sûfîler, Devlet ve Ulema (XVII. Yüzyıl), İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, 2001.