NASSA ZİYÂDE PROBLEMİ VE FIKHÎ İHTİLÂFLARA ETKİSİ (Hanefî ve Şâfiî Mezhepleri Örneğinde)

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 1, 1 - 28, 30.06.2018

Muharrem Yılmaz

Öz

Nassa
ziyâde problemi, katiyet ve zanniyet açısından naslar arasında var olan
hiyerarşi bağlamında ortaya çıkmış metodolojik bir tartışmadır. Hükme konu olan
naslardan bazılarının delâlet noktasında taşıdığı kesinlik ve bunlara haber-i
vâhid ve kıyas yoluyla yapılacak müdahalenin nesih sayılıp sayılmayacağı
hususları tartışmanın içeriğini oluşturmaktadır. Bu çalışmada, nassa ziyâde
probleminin teorik zemini ortaya konulmakta, Hanefî ve Şâfiî mezhepleri
arasında bu hususa dayalı ihtilâflara yer verilmekte ve ilgili problemin
pratikte doğurduğu neticeler tespit edilmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nassa ziyâde, İhtilâf, Nesih, Beyân, Takyid

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasan Nureddin Ali b. Sultan Muhammed, Fethu bâbi’l-inâye, Beyrut: Dâru’r-rakam, t.y., I-IV.
• Ali Haydar Efendi (Büyük), Usûl-i Fıkıh Dersleri, İstanbul: Üç Dal Neşriyat, 1966.
• Apaydın, H. Yunus, “Hanefî Hukukçuların Hadis Karşısındaki Tavırlarının Bir Göstergesi Olarak Manevî İnkıta Anlayışı”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1992), s. 159-193.
• Apaydın, H. Yunus, İslâm Hukuk Usûlü, Kayseri: Kimlik Yayınları, 2017.
• Avâyişe, Hüseyin b. Avde, el-Mevsû‘atü’l-fıkhiyyetü’l-müyessere fî fıkhi’l-kitâbi ve’s-sünneti’l-mutahhara, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1429/2008, I-VII.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: İFAV Yayınları, 2011.
• Aynî, Ebû Muhammed Mahmud b. Ahmed, el-Binâye şerhu’l-Hidâye, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 2000, I-XII.
• Buhârî, Abdülazîz b. Ahmed, Keşfü’l-esrâr an usûli fahri’l-İslâm el-Pezdevî, y.y.: Dâru’l-kütübi’l-İslâmî, t.y., I-IV.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekir er-Râzî, Ahkâmü’l-Kur’ân, thk. Muhammed Ali Şâhin, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1414/1994, I-II.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekir er-Râzî, el-Fusûl fi’l-usûl, y.y.: Vizâretü’l-evkâfi’l-Kuveytiyye, 1414/1994, I-IV.
• Cessâs, Ahmed b. Ali Ebû Bekir er-Râzî, Muhtasaru ihtilâfi’l-ulema, thk. Ahmed Nezîr Ahmed, Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1417/1996, I-V.
• Cezîrî, Muhammed b. Ahmed, el-Fıkh ‘ale’l-mezâhibi’l-erba‘a, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1423/2003, I-V.
• Heyet, el-Mevsû‘atü’l-fıkhiyye el-Kuveytiyye, Kuveyt: Vizaretü’l-evkaf ve’ş-şuûni’l- İslamiyye, 1983-2006, I-XXXXV.
• Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdullah, Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb, thk. Abdülazîm Mahmûde ed-Dîb, y.y.: Dâru’l-minhâc, 1427/2007, I-XX.
• Dağcı, Şâmil, “İslâm Hukukunda Evlenme Engelleri-I”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (t.y.), s. 175-237.
• Ebü’l-Huseyn el-Basrî, Muhammed b. Ali b. et-Tayyib, el-Mü‘temed fî usuli’l-fıkh, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1403/1982, I-II.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Ensar, 2010.
• Fahreddin er-Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer, Mefâtîhu’l-gayb, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1420/1999, I-XXXII.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ min ‘ilmi’l-usûl, thk. Muhammed Abdüsselam Abdü’ş-Şâfî, y.y.: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1413/1993.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Vasît fi’l-mezheb, thk. Ahmed Mahmud İbrahim, Kahire: Dâru’s-selâm, 1417/1996, I-VII.
• Hamîdân, Ziyad Muhammed, el-Mu‘cemü’l-câmi‘ li ta‘rifati’l-usûliyye, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1427/2006.
• Hinn, Mustafa Said, Eseru'l-ihtilâf fi'l-kavaidi'l-usûliyye fî ihtilâfi'l-fukahâ, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1402/1982.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekir Abdullah b. Muhammed, Kitabü’l-musannef fi’l-ehâdîsi ve’l-âsâr, thk. Kemal Yusuf el-Hût, Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1409/1988, I-VII.
• İbn Farh, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Farh b. Ahmed el-İşbilî, Muhtasaru Hilafiyyâti’l-Beyhakî, thk. Zeyyâb Abdülkerîm, Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1417/1997, I-V.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed, el-Muhallâ bi’l-âsâr, Beyrut: Dâru’l-fikr, t.y., I-XXII.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî, Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1387/1968, I-X.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Abdullah b. Ahmed b. Muhammed, Ravdatü’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır fî usûli’l-fıkh alâ mezhebi’l-imâm Ahmed b. Hanbel, y.y.: Müessesetü’r-reyyân, 1422/2002, I-II.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesid, Kahire: Dâru’l-hadîs, 1424/2004, I-IV.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah b. Muhammed, Ahkâmü’l-Kur’ân, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y., I-IV.
• Zeyla‘î, Fahreddin Osman b. Ali b. Mihcen, Tebyînü’l-hakâik şerhu Kenzi’d-dakâik, Kahire: Bulak, 743/1342.
• Kal‘acî, Muhammed Revvâs, Mucemu lüğati’l-fukahâ, Beyrut: Dâru’n-nefâis, 1408/1988.
• Kâsânî, Ebû Bekr b. Mes‘ud b. Ahmed, Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘, y.y.: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986, I-VII.
• Koca, Ferhat, “Mutlak”, DİA, Ankara: TDV Yayınları, 2006, XXXI, 402-405.
• Koca, Ferhat, İslâm Hukuk Metodolojisinde Tahsis, İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
• Kudûrî, Ahmet b. Muhammed, et-Tecrîd, thk. Muhammed Ahmed Sirac vd. Kahire: Dâru’s-selâm, 1426/2006, I-12.
• Kureyşe, Hişâm, el-İstidlâl ve eseruhû fi’l-hilâfi’l-fıkhî, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib, el-Hâvi’l-kebîr, thk. Ali Muhammed Muavviz, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1411/1991, I-XIX.
• Merğinânî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ebî Bekr, el-Hidâye fî şerhi Bidâyeti’l-Mübtedî, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türasi’l-Arabî, t.y., I-IV.
• Neşemî, Uceyl Câsim, Turuku istinbâti’l-ahkâm mine’l-Kur’âni’l-Kerîm, Kuveyt: Câmi‘âtü’l-Kuveyt, 1417/1997.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin Yahya b. Şeref, el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb, Beyrut: Dârul-fikr, 1389/1970, I-X.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehasin Abdülvahid b. İsmail, Bahru’l-mezheb, thk. Târık Fethi es-Seyyid, y.y: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1430/2009, I-XIV.
• Sâ‘idî, Hamed b. Hamdî, el-Mutlaku ve’l-Mukayyedu ve eseruhüma fî ihtilâfi’l-fukahâ, Medine: Câmi‘âtü’l-islâmiyye, 1428/2007.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr, el-Istılâm fi’l-hilâf beyne’l-imâmeyn eş-Şafiî ve Ebî Hanîfe, thk. Nâyif b. Nâfi‘ el-Ömerî, Kahire: Dâru’s-Selâm, 1412/1992, I-IV.Serahsî, Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed, el-Mebsût, Beyrut: Dâru’l-marife, 1413/1993, I-XXX.
• Serahsî, Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed, Usûlü’s-Serahsî, Beyrut: Dâru’l-marife, t.y., I-II.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris, el-Ümm, Beyrut: Dâru’l-marife, 1410/1990, I-VIII.
• Şâşî, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed, Usûl, Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, t.y.
• Şeltut, Mahmud ve Ali Sayis, Mukayeseli Mezhepler Hukuku, çev. Sait Şimşek, İstanbul: İlim Yayınları, t.y.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali, İrşâdü’l-fühûl ilâ tahkîki’l-hak min ilmi’l-usûl, thk. Şeyh Ahmed İnâye. y.y.: Dâru’l-kütübi’l-Arabî, 1419/1999, I-II.
• Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali, et-Tabsıra, thk. Muhammed Hasan Hîtû. Dimaşk: Dâru’l-fikr, 1403/1982.
• Şîrâzî, Ebû İshak İbrahim b. Ali, el-Mühezzeb fî fıkhi’l-imami’ş-Şâfii, y.y.: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, t.y., I-III.
• Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed, Muğni’l-muhtâc ilâ marifeti meânî elfazi’l-Minhâc, y.y.: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415/1994, I-VI.
• Taberânî, Süleyman b. Ahmed, el-Mu‘cemü’l-evsat, thk. Tarık b. Avz, Abdulmuhsin b. İbrahim, Kâhire: Dâru’l-harameyn, t.y.
• Tahâvî, Ebu Cafer Ahmed b. Muhammed, Şerhu Müşkili’l-âsâr, thk. Şuayb Arnavut, y.y.: Müessesetü’r-risâle, 1415/1994, I-XVI.
• Tilemsânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed, Miftâhü’l-vusûl ilâ binâi’l-furû‘ ‘ale’l-usûl, Beyrût: Müessesetü’r-reyyân, 1418/1998.
• Yılmaz, Muharrem, “Hanefî ve Şâfiî Mezheplerinin Ahkâm Âyetleri Çerçevesindeki İhtilâflarının Usûlî Temelleri”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), RTEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Rize 2018.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Zekeriyyâ b. Muhammed, Esne’l-metâlib fî şerhi ravdi’t-tâlib, y.y.: Dâru’l-kitâbi’l-İslâmî, t.y., I-IV.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer, Ruûsu’l-mesâil, thk. Abdullah Nezîr Ahmed. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1427/2007.
• Zencânî, Ebü’l-Menakıb Mahmûd b. Ahmed, Tahrîcü’l-fürû‘ ‘ale’l-usûl, thk. Muhammed Edib Salih, Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1398/1977.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah, el-Bahru’l-muhît, y.y.: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1994, I-VIII.
• Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhü’l-İslâmî ve edilletühû, Dımaşk: Dâru’l-fikr, t.y., I-X.