XIII-XV. YÜZYIL ORTAÇAĞ İSLAM MEDENİYETİNDE SİSTEMCİ OKUL ve TÜRK MÛSİKÎ İLMİNE KATKILARI

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 2, 263 - 276, 30.12.2018

Gamze Köprülü

Öz

Ortaçağ İslâm
medeniyetlerinde 10- 13. yüzyıl bazı müzikologlar tarafından Türk mûsikîsi
adına oluşum dönemi olarak kabul edilmektedir. El-Kindî, İbn Sînâ, Fârâbî gibi önemli
mûsikî adamları 13. yüzyıl sistemci okulu için kaynak teşkil etmiştir. 13. yüzyılın
güçlü ismi Safiyüddîn-i Urmevî on yedili ses sistemi ile Türk mûsikîsi ses
sistemine yeni bir bakış açısı ve soluk getirmiştir. Safiyüddîn-i Urmevî
tarafından ortaya konan ses sistemini, daha sonra sistemci okul, onu takip
edenler ise ilim erbabları olarak anılacaktır. Kutbuddin Mahmut Şîrâzî, Alişah
b. Hacı Büke, Fethullah Şirvânî, Benâî, Abdülkadir Merâgî gibi daha birçok ilim
erbabının kaleme aldığı ve yüzyıllar boyu kaynak niteliği teşkil edecek eserlerin
verildiği ilim erbabı okul 15. yüzyılın ikinci yarısına yani iş erbapları
olarak adlandırılan yeni bir ekolün doğuşuna kadar devam etmiştir. Nağmeler ilim
erbapları tarafından cins, aralık, ebced harf notası, tabaka gibi anlayışlarla
ortaya konmaktaydı. Safiyüddîn-i Urmevî’den itibaren sistemci okulu takip eden
nazariyâtçılar kendi eserleri içerisinde yeni ve farklı bakış açıları ile Türk
mûsikî nazariyatına katkılarda bulunmuşlardır.

Müslüman Türk bilginlerinin
çalışmaları çok uzun olmayan değerlendirmeler yoluyla incelenerek, yaşamış
oldukları döneme ve sonra ki dönem mûsikîsine, sesin oluşumunun açıklanması,
cinsler, aralıklar ile makamların ortaya konması, usûller ve yeni usûl
terkipleri, mürekkeb makam oluşumu gibi daha birçok konu ile mûsikî ilmine katkılarının
ortaya konması amaçlanmıştır. Evren olarak XIII-XV. yüzyıl mûsikîsine hizmet
etmiş ilim adamlarının tamamı kabul edilirken örneklem olarak aynı okulun
takipçileri olması sebebiyle kendi dönemlerine damga vurmuş beş nazariyâtçı
seçilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

13-15. yüzyıl, Ortaçağ, İslam Medeniyeti, sistemci okul

Kaynakça

• Arslan, Fazlı, Safiyüddîn Abdülmümin el-Urmevî ve er-Risâletü’ş-Şerefiyye. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları: İstanbul, 2017.Farmer, Henry George, Music, The Legacy of Islam, Oxford University Press, 1931.Handmir, Gıyaseddin Muhammed, Târih-i Habîbüssiyer fi Ahbâr-ı Efrâd-ı Beşer, c.III, Tahran, 1362.