KUR’AN’DA PSİKOLOJİK SAVUNMA MEKANİZMALARI

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 2, 1 - 28, 30.12.2018

Enver Bayram

Öz

İnsan, sosyal bir varlık
olduğu gibi, aynı zamanda ferdi bir varlıktır. Kendine özgü davranışları, düşünceleri,
hayalleri, tutkuları ve duyguları vardır. Bunların hepsi onun kişiliğini
oluşturur. Freud kişiliğin id, ego ve süper ego tarafından oluşturulduğunu
söyler. Ona göre birey herhangi bir şeyden engellendiğinde onda kaygı meydana
gelir. Birey ise psikolojik savunma mekanizmalarına başvurarak bu kaygıdan
kurtulmaya çalışır. Bu nedenle unutma, inkâr, yer değiştirme, yansıtma, mantığa
bürüme, karşıt tepki geliştirme, yüceltme, gerileme ve özdeşleşme bireyin en
çok kullandığı psikolojik savunma mekanizmaları arasındadır. Kur’an ise çeşitli
örnekler vererek bu psikolojik savunma mekanizmalarının varlığına işaret eder.
Mümin ve münkir kimselerin bunları hangi amaçla kullandıklarını ifade eder.
Çalışmamızda Freud’un kişilik kuramı bağlamında psikolojik savunma
mekanizmalarına değindikten sonra Kur’an’da bunların nasıl ele alındığı incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Psikoloji, Psikolojik Savunma Mekanizması, İnkâr, Ego

Kaynakça

• Aydın, Ayhan, Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi, İstanbul: Alfa Yayınları, 2003.
• Aydın, Hayati, Kur’an’da İnsan Psikolojisi, İstanbul: Timaş Yayınları, 1999.
• Bakırcıoğlu, Rasim, Psikoloji Sözlüğü, Ankara: Anı Yayıncılık, 2006.
• Budak, Selçuk, Psikoloji Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2000.
• Burger, Jerry M., Kişilik, trc. İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu, İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2006.
• Cervone, Daniel ve Pervin, Lawrence A., Kişilik Psikolojisi, çeviri edit. Mustafa Baloğlu, Ankara: Nobel Akademik yayıncılık, 2016.
• Baymur, Feriha, Genel Psikoloji, İstanbul: İnkılap kit., 1990.
• Bayram, Enver Kur’an’da Psikolojik Ceza, Ankara: İlahiyat Yayınları, 2016.
• Begavî, Ebû Muhammed Muhyissünne el-Hüseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed el-Ferrâ’, Tefsiru’l-Begavî, tah. Abdürrezzak el-Mehdi, Beyrut: Daru ihyai’l-türasi’l-arabiyyi, 142h.
• Beydâvî, Abdullah bin Ömer bin Muhammed bin Ali, Envâru’t-tenzîl ve esraru’t-tevil, Beyrut: Daru ihyai’l-turasil arabiyyi, 1418h.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil, Sahih-i Buhârî, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992, 2. bs.
• Çoşkun, İbrahim, Kur’an Işığında İnkarın Psikolojik Sebepleri, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1999, cilt: I.
• Cüceloğlu, Doğan, İnsan ve Davranışı, İstanbul: Remzi Kitabevi, 2003.
• Derbay-Rıtzen, Pierre, Freud Skolastiği, trc. A. Fikret Gökdemir ve A. Çetin Ertürk, Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Derveze, İzzet, İzzet, Kur’an’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı, trc. Mehmet Yolcu, İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
• Dodurgalı, Abdurrahman, Din Eğitimi ve Öğretiminde İlkeler ve Yöntemler, İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1999.
• Dönmez, İbrahim Kâfi, “Nisyân”, DİA, İstanbul, 2007.
• Freud, Anna, Ben ve Savunma mekanizmaları, trc. Yeşim Erim, İstanbul: yy., 2015.
• Freud, Sigmund, Psikanaliz Üzerine, trc. A. Avni Öneş, İstanbul: Say Yayınları, 2004.
• Freud, Sigmund, Kitle Psikolojisi, trc. Kâmuran Şipal, İstanbul: Cem yayınevi, 2000.
• Freud, Sigmund, Psikanalize Giriş, trc. Günsel Koptagel-İlal, İstanbul: Mert Yayıncılık, ts.
• Freud, Sigmund, Kendi Kendine Psikanaliz, trc. Tahsin Büyükören, Düşünen İstanbul: Adam yayınları, 1994.
• Geçtan, Engin, Psikanaliz ve Sonrası, İstanbul. Remzi Kitabevi, 2000.
• Güleç, Cengiz ve Batmankaya, Murat, Freud, İstanbul: Say Yayınları, 2011.
• Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, trc. Salih Tuğ, İstanbul: İrfan Yayımcılık, 1995.
• Hâzin, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Muhammed b. İbrâhîm, Lübâbü’t-te’vîl fî me’âni’t-tenzîl, tashîh. Muhammed Ali şahin, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415h.
• Hökelikli, Hayati, Din Psikolojisi, Ankara: TDV Yayınları, 2001.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. Müsned, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdülmelik, Siret-i İbn Hişam, trc. Abdülvehhab Öztürk, İstanbul: Karaman Yayınları, 2014.
• İbn İshak, Muhammed, Siyer-i İbn İshak, tah. Süheyl Zükari, Beyrut: Daru’l-fikr, 1978.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî, Lisanu’l-Arab, Beyrut: Daru Sadr, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer, Tefsîrü’l-Kur’âni’l-azîm, tah. Muhammed Hüseyin Şemsüddin, Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419h.
• İsfehani, Ragıb, Müfredat, trc. Yusuf Türker, İstanbul: Pınar Yay., 2012.
• Karaman ve diğerleri, Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir, Ankara: DİB Yayınları, 2014.
• Kasapoğlu, Abdurrahman, Kur’an’a Göre İnkar ve Bunalım -İnkarcılığın Ruh Sağlığına Olumsuz Etkileri-, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2010, cilt: I, sayı: 1.
• Kasapoğlu, Abdurrahman, Yusuf ve Züleyha Açısından Kur’ân’da “Nefs-i Emmâre” Kavramı - Freud’un “İd” Kavramıyla Bir Mukayese, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2006, cilt: VII, sayı: 17.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh, el-Câmi’li-Ahkâmi’l-Kur’an, tah. Ahmed el-Berdunî ve İbrahim Atfiş, Kahire: Daru’l-kütübi’l-mısriyye, 1964.
• Kuşeyrî, Abdulkerîm, Kuşeyrî Risâlesi, trc. Dilaver Selvi, İstanbul: Semerkand, 2009.
• Kutub, Seyyid, Fî Zılâl-il Kur’an, trc. İ.Hakkı Şengüler ve diğerleri, yy.: Hikmet Yayınları, ts.
• Köse, Ali, Freud ve Din, İstanbul: İz Yayıncılık, 2005.
• Lagache, Daniel, Psikanaliz, trc. Evin Aktar, Ankara: Dost kitabevi, 2005.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd, Kitabu't-Tevhid, nşr. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi, Ankara, 2002.
• Mevdudî, Ebu’l-A’lâ, Tefhimu’l-Kur’an, trc. Yusuf Karaca ve dğr., İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
• Morgan, Clifford T., Psikolojiye Giriş, trc. Olcay İmamoğlu ve Hüsnü Arıcı, Konya: Eğitim Yayınevi, 2013.
• Râzî, Ebu Abdillâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer, Tefsîr-i Kebîr, Beyrut: Daru ihyai’t-türasi’l-arabi, 1420h.
• Rızâ, Reşîd, Menar Tefsiri, yy.: el-Hey’etü’l-mısrıyyeti’l-âmme, 1990.
• Sagan, Eli, Freud, Kadın ve Ahlak, trc. Gökçe Metin, İzmir: İlya Yayınevi, 2001.
• Sayar, Kemal ve Dinç, Mehmet, Psikolojiye Giriş, İstanbul: DEM Yayınları, 2011.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys İmâmü’l-hüdâ Nasr b. Muhammed b. Ahmed b. İbrâhîm, Bahru’l-ulûm, yy., ts.
• Sinanoğlu, Mustafa “Küfür”, DİA, İstanbul, 2002.
• Şentürk, Habil, Din Psikolojisine Giriş, İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî, Câmiu’l-beyân, yy.: Müeessetü’r-risale, 2000.
• Türer, Osman, Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi, İstanbul: Seha Neşriyat, 1998.
• Ulutürk, Veli, Kur’an-ı Kerim’e Göre İnkâr ve İnkâr Âmilleri, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1986, sayı: 7.
• Yılmaz, Ali, Kur’ân’a Göre İnkârın Psikolojik Tezâhürleri, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2003, sayı: 20.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk, Tâcü’l-arûs, tah. Mecmuatün mine’l-muhakkikîn, yy.: Daru’l-hidâye, ts.
• Zemahşerî, Ebu’l Kasım Muhammed Ömer, El-Keşşaf, Beyrut: Darü kütübi’l-arabiyyi, 1407h.
• www.derszamani.net/yadsima-inkar-bildiren-cumleler-ornekler.html; Erişim tarihi: 06.08.2018.
• www.guncelpsikoloji.net/yasam/savunma-mekanizmalari-h6399.html; Erişim tarihi: 04.08.2018.