HALEP'TEKİ OSMANLI CAMİLERİNİN YÖNETİMİ

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 2, 239 - 262, 30.12.2018

Anas Aljaad Mehmet Ayas

Öz

Osmanlı
devleti Halep'te Hüsrev Paşa Camisi (H.938), Adli Muhammed Paşa Camisi (H.
957), Behram Paşa Camisi (H.988), İbşir Paşa Camisi (H.1061) ve Osman Paşa
camisi gibi önemli beş cami inşa etmiştir. Camilerin yönetimi, Emevi ve Abbasi
dönemlerinden farklılık arz etmiştir. Özellikle camiler vali ve zengin
Osmanlılar tarafından nasıl yönetileceği, gelir-gider planlaması önceden
yapılarak inşa edilmiştir. Dolayısıyla Halep’teki camilerin yönetiminde günümüzde
olduğu gibi Diyanet İşleri Başkanlığına benzer bir kurumlaşma benimsenmemiştir.
Yani bahsedilen camilerin, yönetimi ve denetimi merkezi bir yapı tarafından
yürütülmemektedir. Böylece Osmanlı, devlet olarak imamların atanma, camilere
özgü destek fonu ayırma ve ücretleri ödenmesi gibi sorumlulukları
üstlenmemiştir. Daha çok kurucu merkezli özerk bir yönetim biçimini tercih etmiştir.
Bu tarz yönetim mezkûr dönemde vakıflar aracılığıyla olmaktadır. Bu yönden bu
camilerin vakıflar vasıtasıyla nasıl idare edildiği, bahsedilen 5 caminin
kurucuları, tarihçeleri, genel ve gelir-gider yönetim biçimi ve bugünkü
durumları incelenmeye çalışılmıştır. Bu araştırmada veriler daha çok
Arapça kaynaklardan elde edilmiştir. İngilizce ve yerel kaynaklardan elde
edilen bilgiler ile de ulaşılan malumat teyit edilmiştir. Neticede Osmanlı ile
birlikte bölgede camiler kendi giderlerini karşılayabilecek bir alt yapıya
kavuşturulmuştur. İhtiyaç duyulan, gerek tamirat-tadilat işleri gerekse görevli
istihdamı, vakıflar aracılığı ile sürdürülebilir hale gelmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Halep, Hüsrev Paşa Camii, Behramiye Camii, Adiliye Camii, İbşir Paşa Camii, Osman Paşa Camii

Kaynakça

• Abdullah Özkan, Bir Zamanlar Osmanlı İmparatorluğunun Üç Kıtadaki İzleri, Boyut Yay., İstanbul 2012.
• Ahmet Akın, “Tarihi Süreç İçinde Cami Ve Fonksiyonları Üzerine Bir Deneme” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2016/1, c. 15, sayı: 29, ss. 177-209.
• Ahmet Çelebi, İslâm’da Eğitim ve Öğretim Tarihi, çev. Ali Yardım, Damla Yayınevi, İstanbul 2013.
• Aktepe, M . "İpşir Mustafa Paşa ve Kendisiyle İlgili Bazı Belgeler". Tarih Dergisi / Turkish Journal of History, 2011.
• Aktepe, M. Münir, “İbşir Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 1994, Cilt:22, Sayfa:375-376, İstanbul:TDV. Online.
• Bruce Masters, “Halep (Osmanlı Dönemi)”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: c. 15, 1997.
• Cahid Baltacı, “İslam Medeniyetinde Cami”, MÜİFD, sy.III. İstanbul 1985, ss. 225-241.
• Çiğdem Kafesçioğlu, “In The Image of Rum: Ottoman Architectural Patronage in Sixteenth Century Aleppo and Damascus”, Muqarnas, Sayı: 16, 1993.
• el-Gazzi, Kamil b. Hüseyin b. Muhammed, Nehr’üz- Zeheb fi Tarihi Halep, Halep: Darul Kalem, 2. Bsk., h.1419.
• Enver Çakar, “17. Yüzyılda Haleb Eyaleti ve Türkmenler”, Fırat Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Yay., Elazığ 2006.
• Enver Çakar, “16. Yüzyılda Halep’te Bir Osmanlı Vakfı: Hüsreviye Külliyesi”, Vakıflar Dergisi, 41, 2014. Ss. 67-95.
• et Tabbah, Muhammed Ragıp, İ’lam En-Nubela bi Tarihi Halep eş-Şüheba, Halep: Matbayı İlmiyye, 1. Bsk, 1925.
• Evliya Çelebi, Seyahatname (IX. Kitap). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2000.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/Halhall%C4%B1_Behram_Pa%C5%9Fa
• İlhan Tekeli, “Osmanlı İmpartorluğunda ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Kent Planlama Oratiğinin Gelişimi ve Kültürel Mimrasın Korunmasındaki Etkiler”, İslam Mimari Mirasını Koruma Konferansı, İstanbul 1984.
• İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi İstanbul’un Fethinden Kanuni Sultan Süleyman’ın Ölümüne Kadar, C. II, TTK Basımevi, 4. Baskı, Ankara 1983.
• Kabacık, Mehmet, “177 Numaralı Halep Şer’iye Siciline(Evkâf Muhasebe Defterine) Göre XIX. Yüzyıl Başlarında Halep Vakıflarının Gelir Ve Giderleri”, International Journal of SocialScience, 6/8, 2013.
• Mahmut Zeyn El Abidin, “16. Yüzyil’da Halep’in Çarşilarinin Gelişmesinde Osmanli VakiflarinRolü”. https://www.academia.edu/20131854/16._Y%C3%9CZYIL_DA_HALEP_%C4%B0N_%C3%87AR%C5%9EILARININ_GEL%C4%B0%C5%9EMES%C4%B0NDE_OSMANLI_VAKIFLARIN_ROL%C3%9C,
• Mahmut Zeyn El Abidin, “Osmanlı Medeniyeti’nin Halep’teki Mimari Etkisi”, https://www.academia.edu/25222486/OSMANLI_MEDEN%C4%B0YET%C4%B0_N%C4%B0N_HALEP_TEK%C4%B0_M%C4%B0MAR%C4%B0_ETK%C4%B0S%C4%B0
• Meral Bayrak, “Halep’te XVIII. Yüzyıla Ait Bir Vakıf Örneği: Vezir Osman Paşa Külliyesi”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 2010, sayı.22, ss. 27-84.
• Mevlana Şibli, Asr-ı saadet, çev. Ö. Rıza Doğrul, İstanbul 1928.
• Muhammed Abdulhay El-Kettani, Hz. Peygamber’in Yönetimi, çev. Ahmet Özel, İz Yay., İstanbul 1990.
• Muhammed Hamidullah, İslâm Müesseselerine Giriş, çev. İ.Süreyya Sırma, Bir Yayıncılık, İstanbul 1984.
• Reha Günay, Mimar Sinan, Yem Yay., İstanbul 2010.
• Steven Charles Wolf, The Construction of Ottoman Aleppo: Modes and Meanings of Urban (Re-) Organization, Harvard University Cambridge, Massachusetts, November, 2005, s346-348.
• Tekin, Kemal Hakan , “Halep’te Gelenekten Yeniliğe Geçiş Sürecinde İmar Faaliyetlerine İmza Atan Yapı Patronları Ve Eserleri Üzerine”, Zeitschrift für die Welt der Türken Dergisi, (241-259),2013.
• Türkal, Nazire Karaçay, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-İ Fezleke, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora tezi, 2012.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, XVI. Yüzyıl Ortalarından XVII. Yüzyıl Sonuna kadar. Osmanlı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 6. Bsk., 2011.
• Watenpaugh, Heghnar Zeitlian, Image of an Ottoman City (Imperial Architecture and Urban Experience in Aleppo in the 16th and 17th Centuries), ABD: Brıll Yay., 2004.
• Yâzîcî Tâlib, "HALEP", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/halep#1 (26.08.2018).