İSLAM HUKUKU’NDA ZEKÂTA KONU OLMASI AÇISINDAN MAL TANIMI

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 45 - 72, 30.06.2019

Yusuf Balta

Öz

Dilciler mal kelimesi
için “maruftur” demekle yetinmişlerdir. Kur’ân’ı Kerim ve Hadis’te mal kavramı,
sözlük anlamı dışında hukuki ıstılahi bir anlama sahip değildir. Daha sonra
İslam hukukçuları ıstılahî-teknik mal tarifi yapmışlar, bir şeyin mal sayılmasında
asıl unsurun şerʿe göre helal sayılan ve yine şerʿin muteber saydığı
örfe göre belirlenen şeylerdir, demişlerdir. Kur’ân ve hadis’te umumi manada
mal olabilecek her şeyi kapsayan “mal ve emval” kavramları kullanılmıştır.
Emval kavramı da umumi manasıyla tüm malları ihtiva edecek anlamdadır. Klasik
dönemde fakihler malı kendi dönemlerinde bilinen şeyleri kapsayacak şekilde
çerçevelemişlerdir. Kendi dönemlerindeki bu çerçeve daha sonraki dönemler için sınırlandırıcı
olmamıştır. Günümüz İslam hukukçuları ise bu minvalde tarihi süreci dikkate
alarak, çağımızda şerʿe göre helal sayılan yeni mal çeşitlerini
de bu kapsama dâhil etmektedirler. Bu manada yeni mal çeşitleri de zekâta tabi
tutulacaklardır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Mezhep, Zekât, Mal, Emvâl, Menfaat, Hak

Kaynakça

• Abdulmenam, Mahmud Abdurrahman. Mu‘cemu’l–Muṣtalahât ve el-Fâḍı’l- Fıḳhıyye. 3 cilt. Kahire: Dâru’l-fazîle, ts.
• Ali Haydar. Dürerü’l-hükkâm min şerhi Mecelleti’l-ahkâm. Beyrut: y.y., 2003.
• Akyüz, Vecdi. Mukayeseli İbadeteler İlmihali, İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
• Apaydın, H. Yunus. “İbn Hazm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 42-61. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Babertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed. el-ʿİnâye 'ale’l- hidâye. Mısır: Şirketü Dâru’l-Erkam b. Ebî Erkam, 1970.
• Bayındır, Abdulaziz. Ticaret ve Faiz. İstanbul: Süleymaniye Vakfı Yayınları, 2007.
• Bayındır, Abdulaziz. İslâm Muhâkeme Hukuku (Osmanlı Devri Uygulaması). İstanbul: İslami İlimler Araştırma Vakfı, 1986.
• Bayındır, Servet. “Finansal Türev Varlıklar ve Bu Varlıkların Üzerine Yapılan Sözleşmelerin Fıkhi Tahlili.” İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12 (2005): 51-73.
• Bayraktar, Mehmet. Türkiye’de Zekât Potansiyeli Tarım ve Hayvancılık. İstanbul: İFAV, 1987.
• Berkî, Ali Himmet. Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkâmı Adliyye). İstanbul: Hikmet Yayınları, 1979.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Ķāmûsu. 8 cilt. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1968.
• Bilmen, Ömer Nasûhî. Büyük İslam İlmihali. İstanbul: Bilmen Yayınları, 1990.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 4 cilt. Kâhire: el-Matbaatü’s-Selefiyye, 1400.
• Buhûtî, Mansur b. Yunus b. Salâhaddin. Şerhu Müntehe’l-İrâdât. Beyrut: 1982.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. 5 cilt. Nşr. Muhammed es-Sâdık Kamahâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1992.
• Çalış, Halit. “İslam Hukuku Literatüründe Eşya Hukuku’nun Temel Kavramları ve Konu ve Kapsam Açısından Milk Terimi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 2, (2003): 185-205.
• Demir, Fahri. İslam Hukukunda Mülkiyet Hakkı ve Servet Dağılımı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1988.
• Döndüren, Hamdi. Delilleriyle Ticaret ve İktisat İlmihali. Bursa: Erkam Yayınları, 1993.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvud. 5 cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1997.
• Ebû Ubeyd, el-Kāsım b. Sellâm b. Miskîn el-Herevî. Kitâbü’l-Emvâl. 2 cilt. Nşr. Ebû Enes Seyyid b. Recep. Mısır: Dâru’l-hedyi’n-Nebevî, 2007.
• Erdoğan, Mehmet. İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 1994.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• el-Hafîf, Ali. el-Mülkiyye fi’ş-şerîati’l-İslâmiyye mea mukârenetihâ bi’l-kavânîni’l-vâdiye. Mısır: y.y., 1969.
• Erkal, Mehmet. “Nema”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 549-550. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Erkal, Mehmet. “Öşür”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34: 97-100. İstanbul, TDV Yayınları, 2007.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddin Muhammed b. Yâkub Fîrûzâbâdî Şirâzî. Ķāmûsu’l-Muhît. 4 cilt. Mısır: y.y., 1980.
• Hacak, Hasan. “Mal”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 461-465. İstanbul, TDV Yayınları, 2003.
• Hammâd, Nezih. İktisadî Fıkıh Terimleri. Trc. Recep Ulusoy. İstanbul: İz Yayınları, 1996.
• İbn Âbidîn, Muhammed b. Emin. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr. Trc. Ahmet Davudoğlu. 6 cilt. İstanbul: Eser Neşriyat, 1983.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. Riyad: Dâru’l-âlemi’l-kütüb, 2003.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn. Mecmûʿatü resâʾili İbn ʿÂbidîn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsil Arabiyye, ts.,
• İbn Arabi, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah. Aḥkâmü’l-Ḳurʾân. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2003.
• İbn Fâris, Ebu Hüseyin Ahmed. Muʿcemü meḳāyîsi’l-luġa. 6 cilt. Nşr. Abdüsselam Muhammed Harun. y.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd. el-Muḥallâ. 11 cilt. Nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır: İdâratü’t-Tibâati’l-Münîriyye, 1968.
• İbn Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdulvâhid. Şerhü fethu’l-ḳâdîr ale’l- hidâye şerhi bidâyeti’l-mübtedî. 10 cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. Riyâd: Mektebetü’l-Meârif, ts.
• İbn Manzûr, Cemâluddîn Ahmed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 6 cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• İbn Nüceym, Zeynuddin b. İbrahim. el-Baḥrü’r-râʾiḳ şerḥu Kenzi’d-deḳāʾiḳ. 8 cilt. Beyrut: y.y., 1993.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrahim. el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir. 2 cilt. Beyrut: y.y., 1985.
• İbnü’l-Esir, Mecdüddin el Mübarek b. Muhammed el-Cezerî. en-Nihâye fi Ġaribi’l-hadis ve’l-es̱er. 5 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Turâsi’l-Arab, ts.
• Karadâvî, Yusuf. Fıḳhu’z-Zekât. Trc. İbrahim Sarmış. 2 cilt. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1986.
• Karaman, Hayrettin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 cilt. İstanbul: İz Yayınları, 1999.
• Kâsânî, Alâeddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2003.
• Kurtûbî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh el-Kurtûbî. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. 24 cilt. Nşr. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mergînânî, Ebû’l-Hasan Ali b. Ebî Bekr b. Abdulcelîl. el-Hidâye fî Şerhi Bidâyeti’l-Mübtedî. 4 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmuz b. Ali. Dürerü’l-ḥükkâm fî şerḥi Ġureri’l-aḥkâm. İstanbul: y.y., 1318.
• Müslim, Müslim b. Haccac. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. 5 cilt. Nşr. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 1991.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. es-Sünenü’n-Nesâi. 12 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Oğuzman, M. Kemal; Seliçi, Özer. Eşya Hukuku. İstanbul: Fakülteler Matbaası, 1982.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî. el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir fi’n-naḥv. Mısır: yy., 1959.
• eş-Şirazi, Ebu İshak Cemalüddin İbrahim b. Ali b. Yusuf. el-Müheẕẕeb. Beyrût: y.y., 1995.
• Şirbini, Şemsüddin Muhammed b. Muhammed. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. Beyrut: y.y., 1997.
• Şa’ban, Zekiyyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. çev. İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: İz Yayınları, 1990.
• Taftazânî, Sâdûddin Mesûd b.Taftazânî. et-Telvîḥ fî ḥaḳāʾiḳı’t-Tenḳīḥ. 2 cilt. İstanbul: yy., 1310.
• Tehânevî, Muhammed A‘lâ b. Alî b. Muhammed Hamîd el-Fârûkī. Keşşâfü ıśtılâĥâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. 2 cilt. Nşr: Ali Rahruc. Lübnan: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. 5 cilt. Nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. b.y.: Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdühü, 1968.
• Yahya b. Âdem el Kureşî. Kitâbü’l-Ḫarâc. Trc. Osman Eskicioğlu. İzmir: 1996.
• Yardımcı, Haydar. İslam Hukukunda Rehnin Menfaatlerinden Yararlanmanın Hukukî Durumu. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2011.
• Yavuz, Yunus Vehbi. İslâm’da Zekât Müessesesi. İstanbul: Çığır Yayınları, 1977.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 9 cilt. İstanbul: Çelik-Şura yayınları, ts.
• Yeniçeri, Celâl. İslâm’da Devlet Bütçesi. İstanbul: Şamil Yayınları, 1984.
• Yeniçeri, Celâl. İslam Açısından Tüketim Tüketicinin Korunması ve Ev İdaresi. İstanbul: İFAV, 1996.
• Zerkâ, Mutafa Ahmet. el-Medḫalü’l-fıḳhiyyü’l-ʿâmira. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 2004.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdillah. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. 4 cilt. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. b.y.: Dâru’t-Turâs, ts.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdillah. el-Mens̱ûr fi’l-ḳavâʿid. y.y.: 1986.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıḳhü’l-İslâmî ve edilletüh. 8 cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1985.