Dinî Bir Tutum Olarak Yardımseverlik

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 2, 211 - 232, 29.12.2019

Melih Demirkol

https://doi.org/10.5281/zenodo.3594044

Öz

Bu çalışma, dinin bir prososyal tutum ve davranış örneği olarak yardımseverliği ne ölçüde desteklediğini ve fıtrî yatkınlığın güçlenmesine ne şekilde katkı sağladığını araştırmayı amaçlayan bir makale çalışmasıdır. Araştırmamız, ampirik araştırma sonuçlarını da dikkate alan kuramsal, anlayıcı ve analitik bir çalışmadır. Araştırmanın öne çıkan kavramları tutum, davranış, dindarlık, prososyal davranış, empati, cömertlik, özgecilik, duyarlı ve koşulsuz sevgi, yardımseverlik, yardımlaşma ve dayanışmadır. Kavramsal çerçevede konuyla ilişkili bazı kavramlar açıklanmış ve aralarındaki ilişki ortaya çıkarılmıştır. Yardımseverlik tutumunun insan fıtratında içkin olup olmadığı tartışılmıştır. Bunda başta aile, eğitim, çevre ve din faktörlerinin etkili olduğu görülmüştür. Alanda yapılmış ampirik araştırmaların bulgularına dayanılarak, dindarlık tutumları içinde iç kaynaklı dindarlık, dış kaynaklı dindarlık ve sorgulayıcı dinî yönelimin yardım etme davranışını farklı şekil ve derecelerde etkilediği anlaşılmıştır. Empatinin prososyal davranışlardaki rolü tespit edilmiştir. Araştırmada dinî emir, öğüt ve kıssaların dindarlar üzerinde farklı derecelerde etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu durum, dindarlarda dinî tutumun bilişsel ögesi ile duygusal ve davranışsal ögelerinin eşit değil, farklı derecelerde ve şekillerde gerçekleşebileceğini göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Empati, Dinî Tutum, Prososyal Davranış, Yardımseverlik

Benevolence As a Religious Attitude

Öz

This study aims to investigate to what extend religion supports philanthropy as an example of prosocial attitude and behavior also how it contributes to the strengthening of innate tendency. Our research is a theoretical,interpretive and analytical study which also takes into account empirical research results. The prominent concepts of the study are attitude, behavior, piety, prosocial behavior, empathy, generosity, altruism, sensitive and unconditional love, benevolence, cooperation and solidarity. Some concepts which are related with the subject were explained and their relations were illustated, in the conceptual framework. It was discussed that whether generosity and benevolence are inherent to human nature. The factors of family, education, environment and religion were found the first effective ones. Based on the findings of empirical researches conducted in the field, it is understood that endogenous piety, exogeneous piety, and critical religious orientation affect the behavior of helping in different forms and degrees. The role of empathy in prosocial behavior was identified. In this study, it was reached that religious orders, counsels and parables have different effects on religious people. This situation that religious beliefs can be realized without requiring an equal level of cognitive and emotional and behavioral elements of religious attitude.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Empathy, Religious Attitude, Prosocial Behavior, Benevolence

Kaynakça

• Apaydın, Halil. “Burçların Dinî Tutum ve Davranışlarla İlişkisi.” Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 2/3 (2002): 183-206.
• Arslan, Hasan. “Dinî Tutumların Oluşum, Gelişim ve Değişimi.” Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2009): 77-96.
• Atay, Rıfat. “Aile Eğitim Merkezleri Olarak Camiler: Anne-Çocuk Grupları (0-5)”. Cami Merkezli Hayat: Yecder III. Ulusal Din Görevlileri Sempozyum Tebliğleri. Ed. Mehmet Keskin. 62-76. İstanbul: Pelikan Basım, 2013.
• Aydın, Ali Rıza. Dini İnkârın Psiko-Sosyal Nedenleri. Doktora Tezi, Ondokuzmayıs Üniversitesi, 1995.
• Ayten, Ali. Prososyal Davranışlarda Dindarlık ve Empatinin Rolü. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2009.
• Baycar, Abdülmuttalip. “Dini ve Sosyolojik Boyutlarıyla Dayanışma-Yardımlaşma Olgusu”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/39 (2019): 199-225.
• Bilgin, Nuri. Sosyal Psikolojiye Giriş. İzmir: İzmir Kitaplığı, 1995.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmiu’s-Sahih. 8 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
• Çağrıcı, Mustafa. “Cömertlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8: 72-73. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Çağrıcı, Mustafa. “İnfak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22: 289-290. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Demir, Muhammed. Dindarlık-Yardımseverlik İlişkisi: Malatya Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, 2017.
• Demirkol, Murat. “Erdem ve Erdemsizlik”. İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi. Ed. Murat Demirkol. 179-203. Ankara: BİLAY, 2018.
• Duman, Ali. “Sadaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35: 383-384. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Erkal, Mehmet. “Zekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44: 197-207. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• From, Erich. Sevme Sanatı. Trc. Selçuk Budak. Ankara: Öteki Yayınevi, 1997.
• Gafarov, Anar. “Ahlakın Toplumsal Boyutu”. İslam Ahlak Esasları ve Felsefesi. Ed. Murat Demirkol. 287-326. Ankara: BİLAY, 2018.
• Güngör, Erol. Değerler Psikolojisi Üzerinde Araştırmalar. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2000.
• Hümbetova, İrade. “Dinî Tutum ve Davranışların Oluşumunda Mükâfat ve Cezanın Etkisi.” II. Türkiye Lisanüstü Çalışmaları Kongresi - Bildiriler Kitabı IV (6-8 Mayıs 2013, Bursa). Ed. Ümit Güneş. 1077-1094. İstanbul, Bursa Büyükşehir Belediyesi Kitaplığı, 2013.
• İbn Ebi Şeybe. el-Musannaf. 15 cilt. Bombay: 1402/1981.
• İbn Sina. el-İşârât ve’t-Tenbihât. Trc. Ali Durusoy — Muhittin Macit — Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• Kasapoğlu, Öğretmen Figen. “İyilik Hali İle Özgecilik Arasındaki İlişkinin İncelenmesi”. Hikmet Yurdu 7/13 (Haziran 2014): 271-288.
• Kavas, Erkan. “Demografik Değişkenlere Göre Dini Tutum”. Akademik Bakış Dergisi 38 (2013): 1-20.
• Kavas, Erkan. “Dini Tutum - Stresle Başa Çıkma İlişkisi”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 37 (Temmuz 2013): 143-167.
• Kınalızâde Ali Çelebi. Ahlâk-ı Alâî. Sad. Murat Demirkol. Ankara: Fecr Yayınları, 2019.
• Kızıler, Hamdi — İlyas Canikli. Değerler Eğitimi. Karabük: Deneme Yayınları, 2015.
• Koç, Mustafa. “Din Psikolojisi Araştırmalarında Empatinin Ampirik Bilgi Bakımından Değeri Üzerine Kuramsal Açıdan Metodolojik Bir Bakış Denemesi”. EKEV Akademi Dergisi 9/22 (2005): 49-66.
• Krech, David — Crutchfield, Richard S. — Ballachey, Egerton L. Cemiyet İçinde Fert. Trc. Mümtaz Turhan. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1983.
• Kuşdil, Ersin — Kağıtçıbaşı, Çiğdem. “Türk Öğretmenlerin Değer Yönelimleri ve Schwartz Değer Kuramı”. Türk Psikoloji Dergisi 15/45 (2000): 59-76.
• Özakpınar, Yılmaz. Psikolojinin Kavramsal Yapısı. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2000.
• Özdeş, Talip. “Akıl-Vahiy İlişkisi ve Kur’an’da İman-Amel Bütünlüğü”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 10/2 (2006): 5-21.
• Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2008.
• Sarıçam, Hakan — Güven, Metin. “Özgüven ve Dini Tutum”. The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science 5/7 (December 2012): 573-586.
• Şahin, Harun. Kur’an’ın Realist Ahlak İnşası. Ankara: Fecr Yayınları, 2018.
• Tekeş, Burcu — Hasta, Derya. “Özgecilik Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması”, Nesne Psikoloji Dergisi (NPD) 3/6 (2015): 55-75.
• Toksöz, Hatice. “Fârâbî Düşüncesinde İlâhî Cömertlik (Cûd) ve Adalet (Adl)”. Diyanet İlmî Dergi 52/1 (2016): 81-100.
• Toksöz, Hatice. İslam Düşüncesinde Sevgi Teorileri. Ankara: Nobel Yayınları, 2016.
• Uysal, Veysel. “Kentsel Hayatta Dindarlık ve Oruç İbadetinin Bireysel-Toplumsal Yansımaları”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 32 (2007): 19-42.
• Ümmet, Durmuş — Ekşi, Halil — Otrar, Mustafa. “Özgecilik (Altruism) Ölçeği Geliştirme Çalışması”. Değerler Eğitimi Dergisi 11/26 (Aralık 2013): 301-321.
• Vergote, Antoine. Din, İnanç ve İnançsızlık. Trc. Veysel Uysal. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1999.