ABD’NİN KÜRESEL İMPARATORLUK TAHAYYÜLÜ ve BUNUN ARACI OLARAK “BÜYÜK ORTADOĞU” PROJESİ

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 6, 63 - 87, 01.12.2017

Doğacan Başaran

Öz

İkinci Dünya Savaşı’nın ardından yaşanmış olan Soğuk Savaş, ideolojik hassasiyetler çerçevesinde şekillenmiştir. Soğuk Savaş’ın, Sovyetler Birliği’nin ve buna bağlı olarak sosyalist bloğun dağılmasıyla neticelenmesi, ABD’nin ideolojik bir zafer elde etmesi anlamına gelmişse de, Washington yönetimi tarafından ideolojik zafer tek başına yeterli olarak görülmemiş ve Amerika, elde ettiği ideolojik zaferi, jeopolitik bir zaferle de taçlandırmak istemiştir. Bu nedenle Soğuk Savaş sonrasında Amerikan dış politikasının jeopolitik hedefler doğrultusunda yönetildiği görülmektedir. Bu bağlamda ABD, küresel üstünlüğünü koruyabilmek için Avrasya coğrafyasına hükmetmek gerektiği tespitini yapmış ve dış politikasını da Avrasya coğrafyasının anahtarı olarak değerlendirdiği ‘‘Büyük Ortadoğu’’yu kontrol etme hedefiyle oluşturmuştur. Zira bu bölge, zengin petrol ve doğalgaz kaynaklarına sahip olduğu için ABD açısından kontrol edilmesi elzem olarak değerlendirilen bir cazibe merkezi şeklinde öne çıkmıştır. Büyük Ortadoğu Projeside ABD’nin bu coğrafyadaki üstünlüğünü kurumsallaştırmaya yönelik geliştirdiği jeopolitik proje olarak ifade edilebilir

Anahtar Kelimeler

ABD, Ortadoğu, Büyük Ortadoğu Projesi, İmparatorluk, Tahakküm

THE GLOBAL EMPERORSHIP ENVISAGEMENT OF USA AND “GREAT MIDDLE EAST” PROJECT AS A TOOL OF IT

Öz

The Cold War, took place following to Second World War, was shaped by ideological precisions. The end of Cold War by dissolution of USSR and Soviet Block meant that ideological triumph of USA. But this ideological triumph wasn’t seen enough for America and it wanted to crown his ideological triumph with a geopolitical one. So it is seen that foreign policy of America has been managing in the direction of geopolitical targets following to the Cold War. In this context America determined that it must dominated to Eurasian area for protecting his global supremacy. So its foreign policy designed for controlling the Greater Middle East area, evaluated as key of Eurasian geography. And this region, has come to the forefront as a center of attraction, which must be controlled by USA, because of its rich oil and natural gas resources. The Greater Middle East Project can also be expressed as a geopolitical project that the USA has developed to institutionalize its supremacy in this geography

Anahtar Kelimeler

USA, Middle East, The Great Middle East Project, Empire, Domination

Kaynakça

• Akbaş, Zafer, ‘‘ABD’nin Ortadoğu Politikalarının Sürdürülebilirliği ve Ortadoğu’da Güç Mücadelesi’’, HistoryStudies, ABD ve Büyük Ortadoğu İlişkileri Özel Sayısı, Yıl 2011, s. 1-18
• Akyol, Taha, ‘‘Tarihin Sonu mu?’’, Tarihin Sonu, (Ed. Mustafa Aydın), Vadi Yayınları, Ankara 2005, s. 148-157
• Amin, Samir, ‘‘Küreselleşmecilik mi? Yoksa Küresel Ölçekli Apartheid mi?’’, Modern Küresel Sistem, (Ed.ImmanuelWallerstein), Pınar Yayınları, Kürşad Atalar(Çev.), İstanbul 2003
• Ataöv, Türkkaya, Emperyalizmin Afrika Sömürüsü, İleri Yayınları, İstanbul 2010
• Balbay, Mustafa, Tarihin Arka Odası: Amerika, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul 2005
• Brzezinski, Zbigniew, Tercih, İnkılâp Yayınları, Cem Küçük(Çev.), İstanbul 2005
• Cangızbay, Kadir, Globalleştirme Terörü, Odak Yayınevi, Ankara 2003
• Canikoğlu, Erhan ‘‘İsrail, ABD’deki Yahudi Varlığı ve İkinci Körefz Savaşı’’, Ortadoğu Siyasetinde İsrail, (Ed. Türel Yılmaz, Mehmet Şahin, Mesut Taştekin), Platin Yayınları, Ankara 2005, s.199-243
• Castro, Fidel, Obama ve İmparatorluk, Agora Kitaplığı, Osman Akınhay(Çev.), İstanbul 2011
• Chomsky, Noam, Sömürgecilikten Küreselleşmeye, Ütopya Yayınevi, Erdem Sakınç (Çev.), Ankara 2010
• Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın ifadesi için bkz. https://www.dha.com.tr/politika/ erdogandan-vize-krizine-iliskin-sertaciklamalar-biz-size-muhtac-degiliz/haber-1547284, Son Erişim Tarihi: 27.11.2017
• Çelik, Hamit, Ortadoğu’da ABD Politikaları ve Büyük Ortadoğu Projesi, Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2014
• Çiftçi, Kemal, ‘‘Soğuk Savaş Sonrasında ABD: Rızaya Dayalı Hegemonyadan İmparatorluk Düzenine’’, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 10, 2009 s. 203-219
• Demirer, Temel, Sarı, Cahide, Çevikaslan, Salih, ‘‘ ‘‘İmparator’’un Irak Hamlesi’’, ABD Saldırganlığı Irak ve Ötesi, Ütopya Yayınev, (Ed. Cahide Sarı), Ankara 2004
• Demirtaş, Mustafa, ‘‘Michael Hardt ve AntonioNegri: Yeni Bir Egemenlik Biçimi Olarak İmparatorluk ve Siyasetin Öznelerinin Yeniden Kavramsallaştırılması’’, www.spectrumjournal.net/wp-content/uploads/2014 /05/Mustafa-Demirtaş.pdf, s.74, Son Erişim Tarihi: 14/04/2016
• Deniz, Taşkın, ‘‘Mekansal Paylaşım Açısından Büyük Ortadoğu Projesi ve Türkiye’’, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı 26, Temmuz 2012, s. 146-170
• Doster, Barış, ‘‘Suriye Satrancındaki Son Gelişmeler’’, Ortadoğu Analiz, Kasım 2013, Cilt 5, Sayı 59, s.23-30
• Efegil, Ertan, ‘‘Bush Doktrini ve Dünya Güvenliğine Etkileri’’, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı 8, s.103-122
• El Hazin, Cihad, ‘‘Amerikan Yüzsüzlüğü’’, ABD Saldırganlığı: Irak ve Ötesi, Ütopya Yayınevi, (Ed. Cahide Sarı), Ankara 2004, s. 244-246
• El Makdisi, Ebu Muhammed, Büyük Ortadoğu Projesi, Küresel Kitap, Müslim Kılıç(Çev.) İstanbul 2015
• Elias, Firas, ‘‘İran’ın Stratejik Düşüncesinde Ortadoğu’’, https://ankasam.org/iranin stratejik-dusuncesinde-ortadogu/Son Erişim Tarihi: 10.12.2017
• Ekşi, Muharrem, ‘‘Ak Parti Döneminde Ortadoğu’da Türk-Amerikan İlişkilerinin Ekseni: İslami Kimlik’’, Gazi Akademik Bakış, Sayı 18, Cilt 9, Yaz 2016, s.59-77
• Erol, Mehmet Seyfettin, ‘‘Ortadoğu Satrancında BOP Hamleleri’’, https://ankasam.org/ortadogu-satrancinda-son-bop-hamleleri/ , Son Erişim Tarihi: 12.12.2017
• Foster, John Bellamy, Emperyalizmin Yeniden Keşfi, Divan Yayıncılık, Çiğdem Çidamlı (Çev.), İstanbul 2008
• Fukuyama, Francis, ‘‘Tarihin Sonu mu?’’, Yusuf Kaplan(Çev.), Tarihin Sonu mu?,(Ed. Mustafa Aydın), Vadi Yayınları, Ankara 2005,s. 22-50
• Göngen, Mehmet Ali ‘‘Arap Baharı Karşısında ABD’nin Tutumu’’, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 33, Aralık 2014, s. 1-18
• Güller, Mehmet Ali, Suriye’nin Sevr’i Amerikan Koridoru, Kaynak Yayınları, İstanbul 2015
• Hardt, Michael ve Negri, Antonio, İmparatorluk, Ayrıntı Yayınları, Abdullah Yılmaz(Çev.), İstanbul 2012
• Howe, Stephen, İmparatorluk, Dost Yayınevi, Sinem Gül(Çev.), Ankara 2002.
• Karagöz, Betül, Yeni Dünya Düzeninde Kültür Olgusu, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2003a
• Karagöz, Betül, Kültürel Çatışmalar Okulu ve Neo – Muhafazakârlık, Ankara
• Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2003b
• Betül Karagöz, “Bilgi Üretiminin Siyasal, Ekonomik ve Toplumsal Boyutları,” Küreselleşme, Demokratikleşme ve Türkiye Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı – 27-30 Mart 2008, Akdeniz Üniversitesi Yayını, Antalya, 2008a
• Karagöz, Betül, Mutlakıyetçi Devlet’ten Hukuk Devleti’ne, Hukuk Devleti’nden Mutlakıyetçi Devlete: Sivil Uygarlığın Kurumsallaşma Süreci, Ankara
• Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2008b
• Karagöz Yerdelen, Betül, ‘‘Birleşmiş Milletler’in 70.Yılında Devletlerin İnsani Sorumluluğu ve İnsani Müdahale Sorunsalı’’, Küresel Yönetişim, Güvenlik ve Aktörler: 70. Yılında BM, Tasam Yayınları, İstanbul 2016, s. 51-63
• Kaynak, Mahir, Büyük Ortadoğu Projesi ve Türkiye Üzerine Stratejik Analizler, Truva Yayınları, İstanbul 2016
• Koçyiğit, Fatma, 11 Eylül ve Değişen Amerikan Söylemi: Ekonomi Politiğin Realist Bir Analizi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu 2013
• Magdoff, Harry, Emperyalizm Çağı, Sosyalist Yayınlar, Doğan Şafak (Çev.), İstanbul 1997
• Mahalli, Hüsnü, Ortadoğu’da Kanlı Bahar, Destek Yayınevi, İstanbul 2012
• Mercan, Muhammed Hüseyin, ‘‘1970’ten Günümüze Suriye Dış Politikasının Temel Parametreleri’’, Bağımsızlıktan Arap Baharına Suriye: İç ve Dış Politika, Nobel Yayıncılık, (Ed. Mehmet Akif Okur ve Nuri Saltık), Ankara 2006, s. 239-263
• Mert, Nuray ‘‘Tarihin Sonu Yok’’, Tarihin Sonu mu?, (Ed. Mustafa Aydın), Vadi Yayınları, Ankara 2005, s. 331-336
• Nasrullah, Hasan, ‘‘İran Dini Misyonun Önderi’’, ABD Saldırganlığı: Irak ve Ötesi, Ütopya Yayınevi, (Ed. Cahide Sarı), Ankara 2004, s. 283-287
• Oğultürk, Cem, ‘‘Kosova’nın Bağımsızlık Süreci Kapsamında ABD Dış Politikasının Analizi’’, Güvenlik Stratejileri Dergisi, Sayı 19, Yıl 10, s.99-132
• Oğuzlu, Tarık, ‘‘Arap Baharı ve Yansımaları’’, Ortadoğu Analiz, Cilt 3, Sayı, 36, Aralık 2011, s.8-16
• Özdağ, Ümit, ‘‘Arap Baharının Rüzgarı Nereden Esiyor?’’, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/orta-dogu-ve-afrika-arastirmalarimerkezi/2011/09/22/6307/arap-baharinin-ruzgari-nereden-esiyor, Son Erişim Tarihi: 27.04.2016
• Özkan, Rafet, Amerikan Evanjelikleri, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, Erzurum 2005
• Renner, Michael, ‘‘Büyük Güçlerin Petrolle Dansı’’, ABD Saldırganlığı: Irak ve Ötesi, Ütopya Yayınevi, (Ed. Cahide Sarı), Ankara 2004, s. 83-86
• Şahin, Mehmet, Din – Dış Politika İlişkisi: ABD Örneği, Barış – Platin Kitabevi, Ankara 2009
• Şahin, Türel Yılmaz, Uluslararası Politikada Ortadoğu, Barış Kitap, Ankara 2011
• Taşkın, Deniz, ‘‘Mekânsal Paylaşım Açısından Büyük Ortadoğu Projesi ve Türkiye’’, Marmara Coğrafya Dergisi, Sayı 26, Temmuz 2012, s.247-171
• Telatar, Gökhan, 11 Eylül Sonrası Amerikan Dış Politikasının Yeniden İnşası, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2011
• Timur, Taner, ‘‘ ‘‘Küreselleşme’’ den ‘‘İmparatorluk’’ a 11 Eylül Dönüm Noktası mı?’’, www.praksis.org/wp-content/uploads/2011/07/007-10.pdf, Son Erişim Tarihi: 10.12.2017
• Tunç, Hakan, Wallerstein’e Göre Modern Dünya-Sistemi, Beykent Ünviersitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010
• Türkmen, Füsun , ‘‘ABD’nin Dış Politikası: Devamlılık ve Değişim’’, DoğuBatı, Sayı 32, Mayıs-Haziran-Temmuz 2005,s. 157-180
• Ural, Abdullah, ‘‘ABD’nin Enerji Hâkimiyeti Teorisi ve Büyük Ortadoğu Projesi’’, Akademik Orta Doğu, Cilt 3, Sayı 2, Yıl 2009, s.131-147
• Wallerstein, Immanuel, Amerikan Gücünün Gerileyişi, Metis Yayınları, Tuncay Birkan(Çev.), İstanbul 2015
• Yalçıntaş, Nevzat, ‘‘Amerika’nın Irak Macerası’’, Karaküt Yayınları, İstanbul 2009
• Yalvaç, Faruk, ‘‘Uluslararası İlişkilerde Yapısalcı Kuramlar’’, Devlet, Sistem, Kimlik, (Ed. Kollektif), İletişim Yayınları, İstanbul 2011
• Yıldız, Dursun, Tarihi Geçmişi, Stratejik Önemi ve Su Sorunu Açısından Akdenizin Doğusu, Bizim Kitaplar Yayınevi, İstanbul 2008
• Yılmaz, Halil İbrahim, ‘‘Ortadoğu’nun Jeoekonomik Önemi ve ABD’nin Ortadoğu Politikasının Ekonomik Nedenleri’’, Tesam Akademi Dergisi, Ocak 2016, Cilt 3, Sayı 1, s.99-128